سگهای خیابانی در شهر رشت، مانند بسیاری از شهرهای ایران، به یک معضل جدی تبدیل شده‌اند. این موضوع نه‌تنها از جنبه‌های زیست‌محیطی و بهداشتی اهمیت دارد، بلکه از نظر اجتماعی، فرهنگی و حتی حقوقی نیز چالش‌هایی ایجاد کرده است.
از یک سو، برخی از شهروندان با دلسوزی نسبت به این حیوانات رفتار می‌کنند، آن‌ها را تغذیه می‌کنند و مخالف هرگونه برخورد قهری هستند. از سوی دیگر، برخی از مردم و مسئولان شهری، حضور بی‌رویه این سگ‌ها را تهدیدی برای امنیت و بهداشت عمومی می‌دانند. در این میان، اختلاف‌نظرها، نبود برنامه‌ریزی منسجم و اقدامات پراکنده، منجر به بحرانی شده که روزبه‌روز در حال گسترش است.
چرا جمعیت سگهای خیابانی در حال افزایش است؟
افزایش تعداد سگهای بدون صاحب دلایل مختلفی دارد که در کنار هم موجب شده‌اند این معضل به‌سادگی قابل‌حل نباشد. برخی از مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
زاد و ولد کنترل‌نشده: نبود برنامه‌های گسترده و مستمر برای عقیم‌سازی باعث شده که جمعیت سگ‌ها به‌طور مداوم افزایش یابد. یک سگ ماده در طول سال می‌تواند چندین بار زایمان کند و در هر زایمان تعداد قابل‌توجهی توله به دنیا بیاورد. این یعنی بدون مداخله، رشد جمعیت سگ‌ها تصاعدی خواهد بود.
غذادهی غیرمسئولانه: بسیاری از افراد با نیت خیرخواهانه به سگ‌ها غذا می‌دهند، اما این کار اگر بدون برنامه‌ریزی باشد، باعث افزایش تعداد سگ‌ها در مناطق شهری و وابستگی آن‌ها به غذاهای انسانی می‌شود. این وابستگی می‌تواند تعارض بیشتری بین انسان‌ها و حیوانات ایجاد کند.
ورود سگ‌ها از دیگر شهرها: برخی از شهرداری‌ها برای حل موقتی مشکل خود، سگهای بی‌سرپرست را به شهرهای دیگر منتقل و رها می‌کنند. این اقدام نه‌تنها غیرمسئولانه است، بلکه باعث انتقال مشکل به شهری دیگر، بدون حل ریشه‌ای آن می‌شود.
نبود قوانین اجرایی محکم: در بسیاری از کشورها، قوانینی برای کنترل جمعیت سگهای خیابانی وجود دارد، اما در ایران چنین قوانینی یا وجود ندارند یا به‌درستی اجرا نمی‌شوند. نبود یک سیاست واحد، باعث شده که هر شهر به‌صورت جداگانه و بدون هماهنگی با دیگر مناطق، اقداماتی مقطعی انجام دهد که معمولاً ناکارآمد هستند.
عواقب مدیریت نادرست سگهای خیابانی
اگر این معضل به‌درستی مدیریت نشود، عواقب آن می‌تواند در حوزه‌های مختلفی تأثیر بگذارد:
بهداشت عمومی: سگهای خیابانی ممکن است ناقل بیماری‌هایی مانند هاری، انگل‌های داخلی و خارجی، و بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان باشند.
امنیت شهری: در برخی موارد، سگهای گرسنه و بدون مراقبت، رفتارهای تهاجمی از خود نشان می‌دهند و این مسئله باعث ترس و نگرانی شهروندان، به‌ویژه کودکان و سالمندان، می‌شود.
محیط‌زیست: افزایش بی‌رویه سگهای خیابانی می‌تواند تعادل اکوسیستم را بر هم بزند، زیرا این حیوانات ممکن است به شکار سایر گونه‌های جانوری یا ایجاد تغییر در زنجیره غذایی محیط‌های شهری و روستایی منجر شوند.
چرا روش‌های خشونت‌آمیز جواب نمی‌دهند؟
در برخی مناطق، کشتار سگهای خیابانی به‌عنوان یک راه‌حل سریع مطرح شده است، اما تجربه نشان داده که این روش نه‌تنها بی‌اثر است، بلکه پیامدهای منفی زیادی دارد:
بازگشت مجدد جمعیت سگ‌ها: اگر سگی از منطقه‌ای حذف شود، جای خالی آن توسط سگهای دیگر پر خواهد شد. این پدیده به‌عنوان “اثر خلأ” شناخته می‌شود.
واکنش منفی افکار عمومی: مردم، به‌ویژه فعالان حقوق حیوانات، به چنین اقداماتی واکنش نشان می‌دهند و باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی می‌شوند.
برهم خوردن تعادل زیستی: حذف سگ‌ها به‌طور ناگهانی می‌تواند اکوسیستم شهری را تغییر دهد و مشکلات جدیدی ایجاد کند، مثلاً افزایش جمعیت جوندگان یا دیگر حیوانات ناقل بیماری.
راهکار علمی: اجرای برنامه CNVR
بهترین راه‌حلی که در بسیاری از کشورهای موفق اجرا شده، برنامه CNVR (جمع‌آوری، عقیم‌سازی، واکسیناسیون و بازگرداندن) است. این روش شامل مراحل زیر است:
-جمع‌آوری سگهای خیابانی از سطح شهر به‌صورت انسانی و بدون خشونت.
-عقیم‌سازی سگ‌ها برای جلوگیری از افزایش جمعیت آن‌ها.
-واکسیناسیون و درمان بیماری‌ها برای کاهش خطرات بهداشتی.
– بازگرداندن سگ‌ها به محیط قبلی خود با نشانه‌گذاری برای اطمینان از سلامت و کنترل آن‌ها.
چگونه می‌توان این برنامه را در رشت اجرا کرد؟
برای اینکه برنامه CNVR در رشت موفق شود، به چند اقدام ضروری نیاز داریم:
ایجاد مراکز دائمی عقیم‌سازی و واکسیناسیون: این مراکز باید در طول سال فعال باشند، نه فقط در دوره‌های محدود.
آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی: شهروندان باید بدانند که چگونه می‌توانند به سگهای خیابانی کمک کنند، بدون اینکه باعث افزایش مشکل شوند. مثلاً غذادهی باید در شرایطی انجام شود که از وابستگی بی‌رویه سگ‌ها به محیط‌های شهری جلوگیری کند.
اجرای قوانین سخت‌گیرانه علیه رهاسازی سگ‌ها از دیگر شهرها: شهرداری‌ها و نهادهای مرتبط باید با همکاری یکدیگر، از ورود سگهای بی‌سرپرست از مناطق دیگر جلوگیری کنند.
تشویق به سرپرستی و نگهداری از سگهای بی‌سرپرست: ایجاد کمپین‌هایی برای تشویق شهروندان به پذیرفتن سگ‌ها به‌عنوان حیوان خانگی، می‌تواند به کاهش تعداد سگهای خیابانی کمک کند.
نظارت بر نحوه اجرای برنامه‌ها: اجرای CNVR نیازمند نظارت مستمر و بررسی نتایج آن است تا در صورت نیاز، تغییرات لازم در روش‌ها ایجاد شود.
ابعاد حقوقی مدیریت سگهای خیابانی
مدیریت سگهای خیابانی نه تنها یک مسأله زیست‌محیطی و بهداشتی است، بلکه ابعاد حقوقی قابل توجهی دارد که نیازمند توجه به قوانین و حقوق افراد، جامعه و حیوانات است.
حقوق حیوانات و قوانین مربوطه:
در بسیاری از کشورها، حقوق حیوانات تحت قوانین خاصی قرار دارد که از شکنجه یا کشتار بی‌دلیل آن‌ها جلوگیری می‌کند. در ایران نیز قوانین محدودی در این زمینه وجود دارد، مانند ماده 4 قانون حمایت از حقوق حیوانات که به ممنوعیت آزار و اذیت حیوانات اشاره دارد. در این راستا، انجام اقدامات خشونت‌آمیز مانند کشتار سگهای خیابانی نه تنها با اصول اخلاقی سازگار نیست، بلکه ممکن است مغایر با این قوانین نیز باشد.
مسئولیت‌های شهرداری‌ها و نهادهای عمومی:
طبق قانون اساسی و قوانین شهری، شهرداری‌ها مسئول نظارت بر سلامت و امنیت عمومی هستند. از این رو، آن‌ها موظف به تأمین سلامت عمومی و جلوگیری از تهدیدات بهداشتی ناشی از جمعیت سگهای خیابانی هستند. این مسئولیت می‌تواند شامل اجرای برنامه‌های بهداشتی مانند عقیم‌سازی و واکسیناسیون سگ‌ها و همچنین مدیریت جمعیت سگ‌ها به‌طور غیرخشونت‌آمیز باشد.
مقابله با رهاسازی سگ‌ها از دیگر مناطق:
در برخی موارد، شهرداری‌ها ممکن است سگهای بی‌سرپرست را به دیگر شهرها منتقل کنند که این کار نه تنها اخلاقی نیست، بلکه از نظر حقوقی نیز می‌تواند مشکل‌ساز شود. طبق قوانین مدیریت پسماندهای شهری و حیوانات، رهاسازی سگ‌ها در مکان‌های غیرمجاز یا انتقال آن‌ها به مناطق دیگر می‌تواند به‌عنوان نقض قوانین محیط‌زیستی و بهداشتی قلمداد شود.
حقوق شهروندان:
شهروندان نیز در برابر مشکلات ناشی از حضور سگهای خیابانی، حقوقی دارند. مسئولان شهری باید اقدامات لازم را برای کاهش تهدیدات بهداشتی و امنیتی به عمل آورند. این شامل ایجاد محیط‌های سالم و امن برای زندگی افراد است. از سوی دیگر، حقوق حیوانات نیز باید رعایت شود و اطمینان حاصل شود که روش‌های حل بحران با اصول انسانی و اخلاقی هماهنگ باشند.
مدیریت سگهای خیابانی در رشت، نیازمند یک رویکرد علمی، پایدار و اخلاقی است. روش‌های خشونت‌آمیز نه‌تنها بی‌اثرند، بلکه باعث ایجاد مشکلات جدیدی می‌شوند. در مقابل، اجرای برنامه‌های مبتنی بر عقیم‌سازی، واکسیناسیون و کنترل جمعیت به روش علمی (CNVR) می‌تواند در بلندمدت هم جمعیت سگهای خیابانی را کاهش دهد و هم امنیت و سلامت عمومی را تضمین کند.
با توجه به چارچوب‌های قانونی موجود، استفاده از روش‌های علمی و انسانی نه تنها از نظر اجتماعی و بهداشتی مؤثر است، بلکه با قوانین و حقوق حیوانات نیز همخوانی دارد. در نهایت، شهرداری‌ها و نهادهای عمومی باید از ابزارهای قانونی موجود برای مدیریت بحران سگهای خیابانی بهره‌برداری کنند و تلاش برای راه‌حل این چالش که هم به نفع مردم و هم به نفع حیوانات باشد.
برای تحقق این هدف، لازم است که همکاری میان نهادهای دولتی، شهرداری، سازمان‌های مردم‌نهاد و شهروندان برقرار شود تا برنامه‌ای جامع، پایدار و مبتنی بر تجربه‌های موفق جهانی در رشت اجرا شود. تنها در این صورت است که می‌توان به‌طور مؤثر و پایدار، بحران سگهای خیابانی را در این شهر مدیریت کرد.
