جاذبه‌های طبیعی در گردشگری اهمیت بالایی دارند و موضوع مدیریت عرصه‌های طبیعی در گردشگری همواره موضوعی چالش برانگیز در ایران بوده است. دشت شقایق تالش طی چندین سال گذشته توجه سوداگران عرصه تورگردانی را به خود جلب کرده است. رویشگاه های شقایق وحشی در اواسط خرداد و هنگام گلدهی مورد هجوم قرار می‌گیرند. شواهد نشان می‌دهد میزان تخریب در مناطقی که جاده، مکانهای خدماتی و اقامتی پیرامون رویشگاه ها وجود داشته باشد با درصدی بسیار بالا رخ می دهد.
نمونه این تخریب در تعطیلات خردادماه و فصل گلدهی این دشت‌ها به وجود آمد که بسیاری از گردشگران برای دیدن زیبایی و ثبت تصاویر به مناطق ییلاقی تالش رفته بودند.
آسیب گردشگران به شقایقها
“غلامرضا نورزاد” مدیرعامل سازمان مردم نهاد شقایقهای وحشی هیرکانی، به مرور اظهار می کند: این سمن در ابتدا با انگیزه حفاظت از این گونه گیاهی تشکیل شد و هر سال برنامه های فرهنگی و تجمع هایی را برگزار می‌کند. رویش شقایقها نشان می‌دهد که شدت فرسایش فرسایش خاک افزایش یافته است و پس از میان رفتن آن گونه می‌روید که پایان زایای خاک هر منطقه محسوب می شود. اهمیت حفاظت از گل شقایق وحشی در واقع به تاخیر انداختن جریان فرسایش خاک و تلاشی برای برای شرایط زیستی گونه های گیاهی محسوب می شود.
وی با اشاره به واقع شدن دشت شقایق ییلاق کرمون در مسیر محور ارتباطی اسالم به خلخال می‌گوید: مسافران عبوری قسمت زیادی از این گلها را پیش از گرده افشانی از میان برده اند. اما در سوباتان و شکردشت تالش، انسان عامل نابودکننده اصلی است.
مدیرعامل شقایقهای وحشی هیرکانی در ادامه می‌افزاید: امسال دامنه این تلاشها فراتر رفته و با همکاری انجمن آیین کیش تالش نامه ای خطاب به دادگستری، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و گردشگری، انجمنهای صنفی راهنمایان گردشگری و دفاتر خدمات گردشگری، اداره کل حفاظت محیط زیست و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ارسال شده است. حاصل این کار تشکیل ستاد پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کرگانرود برای نخستین بار است. طبق تصمیمی که با حضور معاونت از پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گیلان اتخاذ شدد ورود تورهای خودرویی آفرود به مراتع در محدوده منطقه حفاظت شده لیسار و ییلاق سوباتان ممنوع اعلام شد.
وی با انتقاد از میزان بالای ورود مسافران به محدوده های طبیعی شهرستان تالش بیان می‌کند: اداره میراث فرهنگی به عنوان متولی بخش گردشگری در مقابل تورهای بیش از حد ظرفیت هیچ واکنشی نشان نداده است و چندین هزار نفر در روز وارد این منطقه شده اند که فشار را بر زیستگاه های گیاهی افزایش می دهند.
برهم زدن آسایش مردم محلی
سخنان “آناهیتا پوررستم”، مدیر عامل انجمن آیین کیش تالش نیز بوی انتقاد می دهد. وی به مرور می‌گوید: ترافیک سرسام آور محورهای ارتباطی از جمله اسالم به خلخال و جاده های کوهستانی یک مشکل اساسی است که باید به طور جدی به آن پرداخته شود. تورهای مجوزدار و بدون مجوز زیادی بدون توجه به ظرفیت پذیرش وارد شده اند که سبب کاهش خدمات رسانی، شلوغی و از میان رفتن آسایش مردم بومی شده است. تبلیغات دروغین و بزرگنمایی باعث شده تا ییلاق سوباتان در تعطیلات اواسط خرداد مملو از مسافرانی باشد که اکثر آنها هیچ آشنایی با اصول طبیعت‌گردی ندارند و نمی دانند به منطقه‌ای تحت مدیریت سازمان محیط زیست آمده اند.
وی با اشاره به ضوابط گردشگری طبیعت و لزوم ظرفیت سنجی بیان می کند: چنین تورهایی نباید بیش از ۲۵ گردشگر به همراه داشته باشند که این رقم استانداردی جهانی است که در کشورمان رعایت نمی‌شود و صدماتی جبران ناپذیر را وارد می کند. بی توجهی به آموزه های فرهنگ مردم بومی، روی دیگر این سکه است که سبب آزردگی و حساسیت مردم بومی به صنعت گردشگری می‌شود.
وی همچنین معتقد است: صدای فعالان واقعی صنعت گردشگری و بومگردی همچون حامیان محیط زیست شنیده نمی شود. هزینه فراوانی برای اطلاع رسانی از سوی تشکیلات مردم نهاد انجام می گیرد اما تمام این تلاشها به تشکیل چند جلسه ختم می‌شود که بی نتیجه است و آنچه برجای می ماند تخریب گسترده و جبران ناپذیر در چند روز است.
تشکیل گشت‌های میراث فرهنگی، محیط زیست و منابع طبیعی
“مهیار رضایی” از راهنمایان گردشگری تالش منطقه لزوم ارزش تفسیری را در گردشگری یادآوری می کند و تاکید می‌کند: آگاهی از ارزش زیستی شقایق به عنوان نماد دوری و هجر در ادبیات فارسی، سربازان کشته شده در جنگ، ارزش دارویی، اهمیت در زنجیره طبیعی می تواند سبب حفاظت از هر نوع گونه ای شود که تا اینجای کار نسبت به آن کم توجهی شده است.
فرماندار تالش هم با بیان اقدامات برای محدود کردن تورهای آفرود اظهار می‌کند: نمی توانیم جلوی ورود گردشگران را به یک مقصد بگیریم و این کار تاکنون سابقه نداشته است.
“سید عیسی مهدوی” می افزاید: محدودیت ظرفیت پذیرش نفرات برای ییلاق سوباتان و سایر نقاط با وجود داشتن مهمانپذیر اعمال نشده و صرفا خودروهای آفرود مشمول این محدودیت هستند. گشت‌های میراث فرهنگی، منابع طبیعی و محیط زیست نیز در طی ۴ روز تعطیلات خرداد تشکیل شدند.
برخوردها جنبه توصیه دارند!
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان گرداننده امور مربوط به گردشگری سهم بسزایی در فرایند مدیریتی دارد. “احمد جهانگیری” رییس میراث فرهنگی تالش با بیان استقرار گشت میراث در مسیرهای اصلی ورود گردشگران به مرور می گوید: جاده اسالم به خلخال، آق اولر و مریان، شکردشت و سوباتان مقاصد گردشگری ارتفاعات تالش هستند و مدیریت گردشگران به خوبی صورت گرفت و آمار تورهای ورودی جمع آوری می شود.
وی در پاسخ به اقدامات انجام شده می گوید: اطلاع رسانی خاصی صورت نگرفت اما مردم نسبت به سالهای گذشته به محیط زیست حساس شده اند. برخوردها جنبه توصیه ای دارد اما بالا بردن فرهنگ طبیعت گردی و استفاده از همکاری مردم محلی را راهکار مقابله با تخریبها است و مردم نسبت به سالهای گذشته حسایت بیشتری برای مراقبت از طبیعت نشان می دهند.
ورود خودروهای آفرود مسدود شد
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تالش نیز درباره ورود گردشگران به عرصه های طبیعی می گوید: طی جلسات متعدد از اداره میراث فرهنگی به عنوان متولی گردشگری خواسته ایم تا نسبت به بعد حفاظتی جنگلها و مراتع توجه بیشتری داشته باشد اما تاکنون پاسخی دریافت نکرده ایم. تولید و رهاسازی زباله، شکستن شاخه ها و امکان آتش سوزی از جمله معضلات موجود است.
“جابر حسینی” از اقدامات پیشگیری اداره منابع طبیعی تالش خبر می دهد و تصریح می کند: محدودیت نفرات، فشار شدیدی را به کارکنان یگان حفاظت وارد می کند اما برخی راه های جنگلی برای جلوگیری از ورود خودروهای آفرود به صورت فیزیکی مسدود شدند. اما مراتع وضعیت متفاوتی دارند که به دلیل داشتن جاده های مسطح امکان انسداد و کنترل قابل ملاحظه ندارند.
وی از مشکلی بنام ضعف قانونی سخن می گوید و می افزاید: عناصر قانونی برای برخورد با تخریب کنندگان فراهم نیست و قانونی برای جلوگیری از تخریب یک گونه خاص وجود ندارد تا برخوردی صورت گیرد و به همین دلیل پرونده قضایی نیز تشکیل نشده است.
حسینی همچنین از افزایش ۳۰ درصدی آمار مسافران به تالش خبر می‌دهد که با تعداد زیادی اتوبوس مسافرانشان را به مقصد سوباتان، شکردشت و مریان در محور ارتباطی کیشون بن و در مجاورت پاسگاه جنگلبانی تخلیه می کنند.
عدم استقرار دایمی پاسگاه در عرصه مرتعی
اداره حفاظت محیط زیست تالش نیز در تعطیلات روزهای پرکاری سپری کرد. بنابر گفته‌های “عارف شادکام” رییس اداره حفاظت محیط زیست تالش حضور میدانی فرماندهی نیروی انتظامی تالش و رییس حوزه قضایی کرگانرود سبب شد تا کنترل وضعیت نسبت به سالهای گذشته به آرامی صورت بگیرد و پرونده قضایی تشکیل نشد.
وی با بیان امکان واقع شدن سوباتان در مرز جنوبی منطقه منطقه حفاظت شده لیسار بیان می کند: استاندارد مناطق چهارگانه این سازمان امکان ورود مدیریت شده گردشگران را فراهم می‌کند تا آسیبها به حداقل ممکن کاهش یابد. اما تاکنون اقدامی از سوی سازمان متولی گردشگری برای هماهنگی با سازمان محیط زیست صورت نگرفته است.
شادکام با بیان مساحت بیش از ۳۲ هزار هکتاری منطقه حفاظت شده لیسار و عرصه های تالابی، جنگلی و مرتعی آن بیان می کند: این عرصه تحت حفاظت محیط زیست، ۱۴ درصد مساحت شهرستان تالش را شامل می‌شود و طبق قانون باید هر گونه قعالیت از جمله گردشگری تحت مدیریت سازمان محیط زیست کشور باشد.
شادکام با اشاره به تنوع گونه های کمیاب جانوران، گیاهان در این منطقه تاکید می کند: منطقه توان تحمل تعداد بالای حضور انسانی را ندارد. سوباتان به دلیل داشتن گردشگران در بیشتر فصول سال نیاز به مراقبت دائمی دارد که نمی توان تنها با یک طرح ضربتی و چند روزه از آسیبها جلوگیری کرد. عدم استقرار دایمی پاسگاه در عرصه مرتعی نیز چالش دیگر این اداره است و متاسفانه استعداد زیستی منطقه به درستی مورد استفاده قرار نگرفته و تنها بازدید از دشت شقایق، آبشار و در موراد محدودی پیاده روی جنگلی در دستور کار تورها قرار دارد.
وضعیت نگران کننده طبیعت در تالش، نگرانیهای مردم در کنار اظهارات ضد و نقیض مسئولان نشان می‌دهد هیاهوی تشکیل جلسات نمی تواند با پدیده شوم تخریب استعدادهای زیستی مقابله کند. سوال اینجاست که مسئولیت کاهش وسعت جنگلها و مراتع برعهده چه کسی است؟ چرا تخریب منابع طبیعی توسط عوامل انسانی باید با توصیه‌های ایمنی پاسخ داده شود؟ و سر آخر اینکه چرا درک درستی از صنعت گردشگری وجود ندارد؟
