خوشه‌های برنج با تار و پود معیشت گیلانیان در هم آمیخته است و گیلان به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید برنج از جایگاه منحصر به‌فردی در کشور برخوردار است.
کشت برنج مهم‌ترین فعالیت کشاورزی و منبع مهم درآمد روستاییان استان است. عمده‌ی ارقام برنج کشت شده در استان ارقام محلی هستند و ارقام جدید و پرمحصول سطح کشتِ اندکی را تشکیل داده‌اند.
به‌نظر می‌رسد امسال نرخ هر کیلو شلتوک بر اساس محاسبات هزینه‌های تولید در مقایسه با سال گذشته بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته باشد زیرا در غیر این صورت شالیکاران گیلانی از سود عادلانه‌ی فروش دسترنج خود بی‌نصیب خواهند ماند.
متاسفانه آمار دقیق و به‌روزرسانی شده‌ای نداریم که نشان دهد کشور در حال حاضر سالانه به چه مقدار برنج نیاز دارد؛ اما واقعیت این است که در حال حاضر بخش قابل توجهی از برنج مصرفی مردم در کشور کشت و تولید می‌شود و البته بخشی نیز وارداتی است و در این میان مدیریت واردات برنج و همچنین کاهش هزینه‌ی تولید مهم است.
فعالان بازار معتقدند تولید برنج در کشور مانند تولید روغن که بیش از ۹۰ درصد وابستگی ارزی دارد، نیست. اگرچه کاملاً روشن است که حذف ارز ترجیحی باعث افزایش قیمت برنج وارداتی و یا کاهش میزان واردات می‌شود که هر دو روی قیمت برنج داخلی اعم از محلی و پرمحصول اثرات افزایشی خواهد داشت.
نکته‌ی مهم دیگر آن است که نباید به نقطه‌ای برسیم که کشت برنج برای کشاورزان صرفه‌ی اقتصادی نداشته باشد؛ گفتنی است که دخالت دولت با اعلام نرخ خرید دولت برای این محصول تا کنون باعث سوء استفاده‌هایی در فضای بازار از سوی سودجویان و دلالان شده است. لازم به ذکر است که در این میان باید دست دلالان از زنجیره‌ی برنج، تولید تا مصرف، کوتاه و تدریجاً قطع شود.
می‌دانیم شالیکاران گیلانی هرگز برنج را با سایر محصولات مورد قیاس قرار نمی‌دهند و نباید هم بدهند، دولت هم همین طور. اراضی شالیزاری به‌دلیل خصوصیات ساختمان و بافت خاک به گونه‌ای است که کشاورز حق انتخاب دوم ندارد تا محصولی با مشکلات کمتر و درآمد بیشتر برای انتخاب و کشت داشته باشد.
شالیکاران با مسائل و مشکلات متعددی دست به گریبان هستند که برخی مانند تغییر اقلیم، کم‌آبی و خشکسالی‌ها در بسیاری از محصولات مشترک است. البته در گیلان خوب عمل شد و نزولات آسمانی، آب مورد نیاز برای آماده‌سازی زمین و شروع کار را فراهم ساخت.
اگرچه با بارندگی‌های نابهنگام و ابری و سرد شدن هوا بعد از نشاء‌کاری، زمان گلدهی و تلقیح و حتی اخیرا بعد از به خوشه رفتن برنج و ورس برخی مزارع هم مواجه بودیم.
اما نکته‌ی دیگر این است که اصولاً معنا و مفهوم اعلام نرخ خرید دولت در مورد برنج و حتی پیله‌ی ابریشم به‌عنوان دو محصول مهم و دارای مزیت نسبی گیلان هیچ شباهتی به ماهیت و نقش حمایتی نرخ خرید دولت در مورد گندم و دانه‌های روغنی برای کشاورزان ندارد.
بخش‌های خصوصی کارخانه‌داران به تنهایی و یا به نیابت از تاجران و دلالان همواره با قیمتی بالاتر از نرخ توافقی دولت، محصول کشاورزان را با پرداخت تقسیطی، خریداری می‌کنند. از طرف دیگر، بدعهدی و خوش‌عهدی متولیان در پرداخت مطالبات کشاورزان باعث نزدیکی یا فاصله گرفتنِ ایشان از کشت آن محصول می‌شود.
ضرورت نظارت بر شالیکوبی‌ها
برنج به‌نوعی یک محصول صنعتی است و در کارخانجات برنجکوبی به برنج سفید تبدیل می‌شود. هر ساله نرخ حق العمل‌کاری شالیکوبی‌ها اعلام می‌شود ولی آیا می‌دانید چند درصد این نرخ‌نامه را رعایت نمی‌کنند؟
کشاورز مجبور است شلتوک را تحویل و برای سرعت کار هر میزان که کارخانجات مطالبه می‌کنند، پرداخت کند. بنابراین باید در این زمینه نظارت و بازرسی‌های بیشتر و مستمری انجام گیرد. در واقع مقابله با بی‌نظمی‌ها نوعی حمایت از تولیدکننده و قیمت تمام‌شده محصول است.
بی‌تردید تولید با دغدغه‌ی کمتر و به ثبات رسیدن وضعیت اقتصادی بازار برنج برای شالیکاران به یک آرزو تبدیل شده است. واقعیت این است که باید هزینه‌ی تولید برنج قبل از برداشت محاسبه و اعلام شود و کارشناسان باید با حضور در زمین‌های کشاورزی در ارتقاء کیفیت و بهره‌وری، شالیکاران را راهنمایی کنند.
عده‌ای از شالیکاران عادت‌های نادرستی از ابتدای کار یعنی خزانه‌گیری و مراحل نشاء، کوددهی و سمپاشی با سموم آفتکش دارند و عده‌ای که کم‌تعداد هم نیستند بر اساس تجربه‌ی شخصی در حال فعالیت هستند.
متاسفانه سازوکار بازار و خرید شلتوک و فروش برنج در دست دلالان است. این در حالی است که روند تولید با حمایت از تولیدکننده و کوتاه‌کردن دست سودجویان رو به رشد خواهد شد و با استمرار آن در بازه‌ی زمانی ۵ سال توازن منطقی بین تولید داخل و واردات برقرار خواهد شد.
باید واردات برنج خارجی در اواخر پاییز و واقعی باشد و نیز به حداقل ممکن برسد و از ورود برنج خارجی به استان به هر شکلی جلوگیری شود. کشاورزان نیز باید بتوانند نهاده‌ها و سوخت مورد نیاز را به راحتی تهیه کنند. همچنین از نظرات کارشناسان بهره‌مند شده و با بکارگیری آنها عملکرد خود را درواحد سطح افزایش دهند.
چالش آب و هزینه‌ها
سه سال گذشته شرایط بحرانی را در تامین به موقع آب مورد نیاز شالیزارها پشت سر گذاشتیم و امسال هم ممکن بود در تامین آب دچار مشکل شویم ولی در فروردین و اردیبهشت شرایط خوبی داشتیم و می‌توان گفت، تولید شلتوک و به تناسب آن تولید برنج تا دو و نیم میلیون تن در کشور افزایش خواهد یافت ولی آیا با افزایش تولید شلتوک و برنج، قیمت‌ها برای کشاورز و مصرف کننده نیز عادلانه و رضایت بخش خواهد شد؟
در سال جاری، کودهای شیمیایی تا ۳۰ درصد و هزینه‌های آماده‌سازی و کاشت بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش یافته‌اند. در این ارتباط، داستان انباشت برنج و نبود بازار فروش مناسب در سال گذشته نباید تکرار شود.
برنج سال گذشته روی دست کشاورز باقی مانده و هر کیلو بین ۷۰ تا ۸۰ هزارتومان معامله می‌شود و البته خریداری آنچنانی هم ندارد. سال گذشته خرید شلتوک از ۲۹ تا ۳۰ هزارتومان شروع شد و امسال با درنظر گرفتن افزایش ۳۰ تا ۴۰ درصدی هزینه‌ی تولید، کمتر از ۴۰هزارتومان نباید باشد. لذا، مسوولان باید اقدام عملی برای رفع این مشکل را اندیشیده و به انجام برسانند.
در خاتمه این که تغییر مدیریت‌ها نباید منجر به تغییر برنامه‌ها شود زیرا استمرار در حرکت منجر به موفقیت می‌شود. ازسوی دیگر می دانیم که برخی به فرصت‌سوزی در اجرای برنامه‌ها از سوی کشاورزان متهم هستند.
لازم به ذکر است، در عرصه‌ی اجرایِ کشت قراردادی برنج، موفق عمل نکردیم که باید آسیب‌شناسی شود و با تسامح و تساهل‌های احتمالی برخورد شود، اگر چه این موضوع تا حدودی پیش‌بینی می‌شد. و همچنین ازیاد نباید برد که اگر دولت سیاستی در بخش تولید و زنجیره‌ی برنج دارد، اکنون زمان آن است، چرا که با گذشت زمان فرصت‌ها از دست می‌رود.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان
نظرات بسته شده است.