در پیرامون ما جانورانی زندگی می‌کنند که خالق این جهان برای هر یک از آن‌ها نقشی را در نظر گرفته و زنجیره‌ای از گونه‌های گیاهی و جانوری همراه با انسان در سیاره زمین نسبت به برآورده نمودن نیازهای زیستی خود در تلاشند.
وجود پرندگان و پستانداران در کنار دوزیستان و خزندگان و حشرات و سایر رده‌ها در کوهستان، نشانگر اهمیت یکی از اکوسیستم‌هایی است که همواره به ارائه خدمت به انسان، گیاه و حیوان مشغول است.
دو رشته کوه زاگرس و البرز امروزه زخم‌های فراوانی بر تن دارند اما همچنان استوار ایستاده و از تنوع زیستی ایران حمایت می‌کنند. از سویی دیگر انسان گویی با مشغله‌های روز مره‌اش گره خورده و این کلاف گاهی آنقدر بر او فشار می‌آورد که چاره را در رفتن به طبیعت می‌بیند. آری بسیاری از ما از حضور در طبیعت به آرامشی می‌رسیم که انگار از مادر دوباره متولد شده‌ایم. اما این حضور همواره چالش‌هایی را نیز برای طبیعت به دنبال دارد.
گونه‌های گیاهی و جانوری فراوانی در اقلیم کوهستانی و جنگلی ایران به ثبت رسیده‌اند که برخی بوم‌زاد منطقه بوده و در هیچ جای دیگری از جهان رویت نمی‌شوند اما دامنه تخریب به شدت سرعت گرفته و گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی با زندگی پرفشار مواجه‌‌اند.
در زمینه حضور افراد در طبیعت موضوعات مختلفی در طی سال‌های اخیر مطرح شده، نظیر عدم ملاحظه لازم در گردشگری و ریخت و پاش پسماند یا روشن کردن آتش و نکات مربوط به آن، اما موضوع این یادداشت به ضرورت شناخت حیات وحش به ویژه پرندگان در مناطق جنگلی و کوهستانی نظیر هیرکانی و زاگرس می‌پردازد.
ما در این یادداشت با سه گروه مردم عادی، تورهای گردشگری و گروه‌های کوهنوردی مواجه ایم که هرکدام می‌توانند در قالب ۴ مورد عمده به طبیعت آسیب بزنند.
یک : حضور پرتعداد
معمولا مردم فارغ از گروه یا تور به صورت خانوادگی در طبیعت حضور پیدا می‌کنند، برخی از خانواده‌ها و اقوام با همدیگر جمع شده و معمولا در تعطیلات و روزهای پایان هفته اقدام به سفرهای برون شهری می‌کنند، برای حضور در طبیعت معمولا ظرفیت‌های قابل تحمل و مورد پذیرش آن منطقه باید درنظر گرفته شود. برخی از فصل‌ها مانند بهار که با زایش گونه‌های گیاهی و جانوری همراه است، این ظرفیت محدود شده و حضور پر تعداد افراد، گروه‌های گردشگری و کوهنوردی می‌تواند آسیب‌های مختلفی به دنبال داشته باشد.
معمولا در گروه‌های کوهنوردی به دلیل آموزش‌هایی که از طریق فدراسیون انجام می‌شود سطح آگاهی نسبت به موضوع اهمیت زیست بوم کوهستان و جنگل بالاتر از گروه‌های گردشگری و مردم عادی است.
در سال‌های اخیر تورهای مجاز و غیرمجاز بدون رعایت ظرفیت بُرد یک منطقه “ظرفیتی که آستانه توان و پذیرش است، برگزاری شده اند که در این زمینه نیازمند وضع چهارچوب‌های قانونی هستیم و این در حالی است که عملا این حوزه دچار رهاشدگی بوده و در پاره‌ای موارد همچون دشت دریاسر منطقه دو هزار تنکابن در صورت فشار بیش از حد افکار عمومی، برخی دستگاه‌های متولی اقدام به انجام مقطعی فعالیت‌های حفاظتی می‌کنند.
دوم : صدا
حضور پرتعداد افراد علاوه بر از بین بردن پوشش علفی و گیاهی مسیر منجر به تولید صدای ناهنجار و خارج از حد شده که این امر در فصل تولید مثل حیات وحش به ویژه پرندگان به معنای نا امن بودن زیستگاه انتخابی برای زادآوری است. پرنده با شنیدن صدا و احساس ناامنی ممکن است لانه را برای مدتی ترک کرده و فاصله برگشتن او به لانه منجر به سرد شدن تخم‌ها یا گرسنه ماندن جوجه‌ها شود که تلفاتی را به دنبال دارد.
همچنین ایجاد صدا به ویژه آواز خواندن و پخش موسیقی به وسیله باندهای بزرگ در مناطق کوهستانی و جنگلی برای پستانداران نیز دارای طبعاتی بوده و آنان با احساس نا امنی از محدوده زیستی خود خارج شده و بطور کلی با برهم خوردن نظم طبیعی ممکن است تعارضاتی با جوامع روستایی یا یکدیگر پیدا کنند. نقش و اهمیت قلمرو و گستره خانگی برای گوشتخواران حائز اهمیت است و ایجاد صدا در کمپ‌های جنگلی همراه با آلودگی نوری به یقین از چالش‌های گردشگری طبیعت در ایران تلقی می‌شود.
سوم : مسیر پیمایش
جذابیت کوهستان و جنگل در بکر بودن آن خلاصه می‌شود. استفاده از پاکوب جدا از نشان دادن مسیر برای افراد، خود نوعی احترام به طبیعت است. بیراهه‌نوردی در طی سال‌های اخیر با استفاده از خودروهای آفرود در مسیرهای کوهستانی رواج یافته که متأسفانه ظمن تخریب غیرقابل جبران برای برخی رستنی‌ها با نفوذ به عمق زیستگاه‌های حیات‌وحش منجر به افزایش ناامنی می‌گردد. مردم عادی بطور خیلی کم، گروه‌های کوهنوردی بطور متوسط و گروه‌های گردشگری از نوع بیراهه‌نوردی با سطح بسیار زیاد در این دسته بندی قرار می‌گیرند که که همچون مورد اول نیازمند ایجاد ساز و کار صحیح برای این گروه‌ها هستیم.
چهارم : مواجهه با حیوانات
بسیاری از افراد در فصل بهار ممکن است با حیوانات یا نوزادان آن‌ها در طبیعت برخوردکنند.
یکی از آفت‌های فضای مجازی، جذب مخاطب و احساس کاذبی است که افراد دچار آن می‌شوند در این بین ژست حیوان‌دوستی بیش از سایر موضوعات خود را نشان داده و شخص به دلیل عدم اطلاع یا حتی با نیت خیر ممکن نوزاد جانوری را که در حالت اختفا بسر می‌برد رویت کرده و آن را لمس نماید یا حتی پس از تولید محتوا برای فضای مجازی خود توله یا جوجه را برداشته و آن را به خانه برده یا تحویل ادارات حفاظت محیط‌زیست کند که بطور کلی آن حیوان از چرخه طبیعت حذف می‌شود.
در این هنگام توصیه می‌شود اولا در فصل زایش حیات‌وحش، نسبت به حضور در مناطق مستعد زندگی جانوران خودداری شده و در صورت مواجهه با نوزادان بدون نزدیک شدن و لمس آن به سرعت محیط را ترک کنند تا والدین که در نزدیکی منطقه حضور دارند خود را به نوزادان برسانند.
نقشی که تابلوهای راهنما در کنار آموزش‌های مجازی و تئوری دارند قابل انکار نیست. بطور کلی در بسیاری از کشورها، با استفاده از تابلوهای راهنما نکاتی که فرد پیش از ورود به یک منطقه باید بداند و خود را ملزم به رعایت آن بداند گفته می‌شود، در صورت مواجهه افرادی که مسولیت نگهداری یا حفاظت از آن محیط را دارند با افرادی که قوانین مربوطه را رعایت نکنند جرائمی در نظر گرفته شده و بطور کلی استفاده از منابع‌طبیعی با ارزش‌گذاری اقتصادی‌ای که پیش از بهره‌برداری تفرجی از آن می‌شود برای دولت و مردم قابل فهم بوده اما این خلع همچنان در کشور ما وجود دارد و می‌بایست نسبت به آن چاره‌اندیشی کرد.
کارشناس و فعال محیط زیست*
نظرات بسته شده است.