استان پر آب گیلان، سرسبز ترین استان ایران، گیلان استانی با زیبایی خیره‌کننده جنگل‌های هیرکانی، پر باران ترین استان ایران … گیلان نقطه امن در کشور از جهت فرونشست… تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری گیلان در جهان بی‌نظیر است. اما به راستی این تیترها چقدر با واقعیت فاصله دارند.
آب… نعمتی که پدید آورنده تمدن در ایران و جهان بوده است و امروز روز با چنین وضعیتی مواجه هستیم. آبهای زیرزمینی حدود ۶۰ درصد از کل تأمین آب در ایران را باعث می‌شوند، آن هم در جایی که کشاورزی بیش از ۹۰ درصد برداشت آب را عهده‌دار است. در حال حاضر کاهش منابع آبهای زیرزمینی به دلیل بهره‌برداری گسترده و تخلیه بیش از حد توان سرزمین در سطح کشور در حال افزایش است.
از سویی حمایت از معیشت تقریبا ۹۰ میلیون نفر و آبیاری حدود ۶٫۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی، باعث افزایش فشار بر منابع آبهای زیرزمینی شده است. آبهای زیرزمینی به طور طبیعی با بارش برف و باران پر می‌شوند.
اما در برخی از نقاط، برداشت این آ‌ب‌ها بسیار سریع‌تر از پرشدن دوباره آن‌ها رخ می‌دهد. این کار منجر به تخلیه سریع آب و کاهش ذخایر آبی می‌شود. وقتی زمین از آب تهی شود، خاک فشرده شده تا جایی‌که لایه‌های فوقانی آن ریزش می‌کند.
در استان گیلان به دلیل کاهش حجم ذخایر آب سد سفید رود به عنوان تامین‌کننده اصلی آب شرب و کشاورزی، میزان برداشت از آب چاه‌های زیرزمینی بیشتر شده است. این درحالیست که افزایش مهاجرت نیز به این موضوع دامن زده است، همچنین پس روی آب دریای خزر نیز مزید بر علت برای کاهش سطح آبهای زیرزمینی در استان بوده است.
محققان علت بروز ورشکستگی آبی ایران را کشاورزی سنتی می‌دانند که ۹۰ درصد حجم آبهای ایران را بلعیده است. شواهد این امر به عینه در گیلان نیز دیده می‌شود. حال این کاهش سطح آب در سفره‌های آب زیرزمینی که در تخلخل سنگ‌ها قرار دارند باعث روی هم قرار گرفتن سنگ‌ها و کوچک شدن حجم مخزن‌ها شده و بعد از آن فرونشست رخ خواهد داد. یعنی بحران آب زیرزمینی تبدیل به بحران سرزمین خواهد شد.
هرچند در حال حاضر گیلان در لیست استان‌های دچار فرونشست نیست اما این استان هم طی سال‌های گذشته در نقاط مختلف دچار کم آبی بوده است و نزدیک شدن به چنین چالشی در آینده دور از ذهن نیست.
از مواردی که توجه به این مسئله را پررنگ‌تر می‌کند زلزله‌خیز بودن و آسیب‌پذیر بودن گسل‌های استان است. در واقع کاهش سطح منابع زیرزمینی با تحریک گسل‌های منطقه همراه خواهد بود و زلزله‌های کوچک را می‌توان به فرونشست زمین نسبت داد.
به عبارت دیگر، می‌توان گفت این رویکرد، زلزله‌های کوچک را تشدید خواهد کرد. از طرفی در سال‌های اخیر فرونشست‌ها در مناطق ساحلی که با چالش پسروی آب دریای خزر رو به رو بوده‌اند هم دیده شده است.
آب دریا که عقب می‌رود، سطح آب زیرزمینی پایین می‌آید و یک بالانسی با آب اشباع ایجاد می‌کند و وقتی آب عقب رفت داشته باشد یعنی آب سطح دریا پایین رفته و با پایین رفتن سطح آب دریا، سطح آب زیرزمینی نوار ساحلی پایین می‌رود. بنابراین از آنجایی که نوار ساحلی محیط ریزدانگی است اثر ملموس بر روی سطح زمین گذاشته و فرونشست را ایجاد می‌کند.
به تدریج با حذف سفره آب زیرزمینی، تعادل تنش روی گسل‌های منطقه نیز بیشتر به هم می‌ریزد. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت تا گسل‌های منطقه تغییرات تنش و احتمالا تحریک بیشتر در جهت لرزه‌خیزی و چکانش رخداد زمین لرزه‌های متوسط و احتمالا شدید را تجربه کنند.
با توجه به اینکه عامل اصلی فرونشست‌ها، بهره‌برداری بی‌رویه منابع آب زیرزمینی است تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها از طریق آبهای سطحی و چاه‌ها، اصلاح الگوی کشت، افزایش بهره‌وری در آبیاری، گرایش به تولید محصولات با نیاز آبی کم می‌تواند از راهکارهای مفید در این امر باشد.
همچنین نظارت بر مصرف‌کنندگان در برداشت آب و وضع مقررات سختگیرانه برای کاهش استفاده بی‌رویه از منابع آب، تعطیلی چاه‌ها و کنترل ساخت و ساز در مناطق حساس و آموزش و آگاهی بخشی عمومی از دیگر اقدامات موثر است که باید در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به مداخلات انسانی و عوامل طبیعی در شرایط کنونی و پدیده‌هایی چون تغییر اقلیم، تبعات فرونشست را به طور جدی در چند سال آینده در استان خواهیم دید لذا توجه همه جانبه مسوولین را در بخش‌های مختلف می‌طلبد.
