شرط نمایندگان مجلس برای رفع فیلتر اینستاگرام
اواسط شهریورماه و پیش از ناآرامی‌های اخیر کشور، سرعت اینترنت و دسترسی به اینستاگرام کاهش یافته بود. زمزمه‌هایی مبنی بر «اجرایی شدن طرح صیانت» به گوش می‌رسید که عملا هیچ‌یک از نمایندگان مجلس با شفافیت چنین موضوعی را تایید نمی‌کردند. اواخر شهریورماه اما ظاهرا این بهانه به دست مسئولین افتاد که اینستاگرام و دسترسی‌ها به پلتفرم‌های دیگر را فیلتر کنند. ضرر جدی به کسب‌وکارهایی که تمرکز فروش‌شان در پلتفرم‌های خارجی بود، فقط یکی از آسیب‌هایی است که در دو ماه اخیر به‌وجود آمده است. از طرفی برخی نمایندگان مجلس می‌گویند اینستاگرام باید قوانین داخلی ایران را بپذیرد تا از فیلتر خارج شود. از سوی دیگر برخی از نمایندگان می‌گویند پلتفرم‌های داخلی به‌راحتی جای اینستاگرام را خواهد گرفت. عواقب ملی شدن اینترنت و اجرایی شدن طرح صیانت برای کاربران شبکه‌های اجتماعی که بخشی از جامعه ایران هستند چه خواهد بود؟
صیانت خاموش؛ همیشگی شد؟
از مردادماه سال ۱۴۰۰ یعنی بیش از یک سال پیش، طرح ملی شدن اینترنت در صحن علنی مجلس کلید خورد اما با اعتراض گسترده فعالان مجازی و حتی برخی نمایندگان مجلس، این طرح از دستور کار خارج و بلاتکلیف تا پایان سال ۱۴۰۰ رها شد. اواخر فروردین‌ماه امسال و درست زمانی که تکلیف طرح صیانت همچنان مبهم بود، مشاور وزیر ارتباطات اعلام کرد که این طرح با نامه رئیس مجلس شورای اسلامی و برای بررسی به شورای عالی فضای مجازی ارجاع شده‌است. به مرور و با اختلال شدید در اینستاگرام و سایر پلتفرم‌ها، اینطور به نظر می‌رسید که اینترنت در حال ملی شدن است و باید به‌زودی با اپلیکیشن‌های خارجی خداحافظی کرد. ناآرامی‌های اخیر کشور اما باعث شد که مجلس شورای اسلامی چنین طرحی را بدون تصویب اجرایی کند. اینستاگرام و واتس‌آپ فیلتر شدند و دسترسی به برخی امکانات اساسی گوگل نیز بدون فیلترشکن دیگر مقدور نیست. دوشنبه نیز خبری منتشر شد مبنی بر اینکه نمایندگان مجلس در حال مصوب کردن طرح «صیانت اینترنت» هستند که به شکل قانون آن را نهایی کنند؛ موضوعی که حسین نوش‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و عضو کمیسیون مشترک طرح صیانت در گفتوگو با هم‌میهن برگزاری چنین جلسه‌ای با این موضوع خاص را رد می‌کند، اما در عین حال می‌گوید، فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌آپ موقتی است، به شرطی که مدیران این پلتفرم‌ها شرایط و قوانین کشور ایران را بپذیرند:«جلسه‌ای در روزهای اخیر درخصوص افزایش فیلترینگ نداشتیم. البته نحوه مدیریت ساماندهی فضای مجازی و افزایش شبکه‌های پیام‌رسان‌های داخلی و تقویت آن همیشه محل بحث و گفتوگو بوده است. اگر زیرساخت شبکه‌های اجتماعی داخلی و پیام‌رسان‌های کشور بهبود پیدا کند مردم نیز اقبال بیشتری نشان خواهند داد که فیلترینگ اینستاگرام را پوشش خواهد داد و ضرری که در اینستاگرام متحمل شدند با حضور در پلتفرم‌های داخلی کمتر خواهد شد.»
این درحالی است که حامد بیدی، بنیانگذار سایت «کارزار» (بستر آنلاین کمپین‌های جمع‌آوری امضا) در گفتوگو با هم‌میهن می‌گوید، حتی در درازمدت هم مردم اقبال مناسبی به پلتفرم‌های داخلی نشان نخواهند داد:«شاید بر حسب ضرورت، کاربرها یک پلتفرم ایرانی را نصب کنند. برای مثال برای ارسال فایل یا عکس یا صحبت با دوستان‌شان یا کارهای دانشگاهی بین دانشجویان به اجبار یک پلتفرم را نصب کنند. اما معتقد هستم هیچوقت زیست‌دیجیتال به شکل سابق روی پلتفرم‌های ایرانی شکل نمی‌گیرد، چون یک بی‌اعتمادی بین کاربران ایرانی وجود دارد که برطرف نخواهد شد.»
البته فاطمه رحمانی، رئیس کمیته زنان و خانواده کمیسیون اجتماعی در گفتوگو با هم‌میهن می‌گوید، فیلترینگ اینستاگرام «همیشگی» نیست و فعلا براساس شرایط خاص جامعه، این اتفاق رخ داده است.
پلتفرم‌های داخلی مشکلی را حل نمی‌کند
طی دو ماه اخیر بیش از ۷۰۰ هزار کسب‌وکار اینترنتی با مشکل جدی رو‌به‌رو شده و دولت با فیلترینگ اینستاگرام، راهکار جایگزینی نیز ارائه نکرده که کارآفرین‌ها کمتر متضرر شوند. محمود لیائی، معاون وزیر ارتباطات نیز هفته گذشته به‌جای پیشنهادی برای حل مشکلات شدید مالی و معیشتی مردم بعد از فیلترینگ پلتفرم‌ها، خطاب به روستائیانی که از پلتفرم‌های خارجی برای فروش محصولات خود استفاده می‌کردند، گفت که باید از قبل به فکر چنین روزی و محدودشدن اینستاگرام می‌بودند و به هشدار مسئولان برای کوچ به پلتفرم‌های داخلی توجه می‌کردند.
محمد کشوری، کارشناس فناوری ارتباطات در گفتوگو با هم‌میهن معتقد است، کوچ کردن مردم از پلتفرم‌های خارجی به داخلی، مشکلی را حل نخواهد کرد و تحلیل دولتمردان در این خصوص اشتباه است:«پلتفرم‌های داخلی تا یک سطحی می‌توانند نیازهای مردم را برطرف کنند، ولی مسئله این نیست؛ چراکه در هر صورت همه کاربران اینستاگرام و تلگرام به این سمت کوچ نمی‌کنند.»
نمایندگی اینستاگرام در ایران
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات در تاریخ ششم مهرماه در جلسه هیئت‌دولت پیشنهاد کرد که مردم سرمایه‌گذاری مالی خودشان را روی پلتفرم‌هایی که خارجی است انجام ندهند و به سمت پلتفرم‌های داخلی بروند. این اظهارنظر درحالی مطرح شده که پیام‌رسان داخلی «ایتا» اواسط مهرماه اعلام کرد، فعلا نمی‌تواند پذیرای کاربران جدید باشد چراکه تعریف مشخصی از حضور کاربران با تعداد بالا نداشته است!
نگرانی کاربران مجازی که فروش آنلاین محصولات‌شان را در اینستاگرام داشتند با این اظهارنظرها روزبه‌روز در حال افزایش است، اما آیا واقعا روزهای بیفیلتر اینستاگرام به پایان رسیده است؟
نوش‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس می‌گوید، فیلترینگ اینستاگرام به یک شرط برداشته می‌شود تا مردم مثل سابق بتوانند آنجا فعالیت کنند:«در مورد ادامه فیلترینگ اینستاگرام باید عرض کنم که شبکه‌های مجازی خارجی مثل اینستاگرام و تلگرام در اکثر کشورهای دنیا نمایندگی دارند و مطابق قوانین داخلی آن کشورها فعالیت می‌کنند. بنابراین اگر آن تعهدات را که در سایر کشورها متعهد به اجرا شدند، در ایران نیز متعهد شوند و به شکلی سالم فعالیت کنند، ما مشکلی با ادامه فعالیت اینستاگرام بدون فیلتر نداریم. ولی مسئولین اینستاگرام کوچکترین واکنشی نسبت به درخواست ما نداشته‌اند که ناشی از عملکرد اشتباه آنان است که خط قرمز جمهوری اسلامی را رد کرده‌اند. ما همچنان تمایل داریم که مسئولین اینستاگرام درمورد این موضوع با ما تعامل کنند. مردم هم می‌توانند ادامه کسب‌وکارهای خودشان را در پلتفرم‌های داخلی ادامه دهند. البته این موضوع را بگویم که مردم در این مدت اقبال خوبی به پلتفرم‌ها نشان دادند و یکی از پلتفرم‌های داخلی بیش از ۱۵ میلیون عضو دارد.»
اقبال عمومی مردم به پلتفرم‌های داخلی ادعایی است که مورد تایید حامد بیدی بنیانگذار سایت «کارزار» نیست و اتفاقا او برعکس، معتقد است مردم از پلتفرم‌های داخلی استقبال نمی‌کنند:«شاید در بهترین حالت مردم تصمیم بگیرند صرفا به‌خاطر ارسال عکس و فیلم یا ارتباط خانوادگی یک پلتفرم داخلی را دانلود کنند و یا دانشجویان برای برگزاری کلاس‌های آنلاین از یک پلتفرم داخلی استفاده کنند اما مطمئن باشید بهره‌مندی کاربران از پلتفرم‌های داخلی، زیاد نخواهد بود چراکه اعتمادی در حال حاضر وجود ندارد.»
عواقب ملی شدن اینترنت
بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی به دلیل فیلترینگ شدید اینترنت به اجبار در کف خیابان در حال دست‌فروشی هستند. فاطمه رحمانی، رئیس کمیته زنان و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس آسیب جدی به کسب و کارهای اینترنتی را می‌پذیرد، اما معتقد است، باید پلتفرم‌های داخلی تقویت شوند تا بتوانند همانند اینستاگرام نظر کاربران داخلی را جلب کنند.
محمد کشوری، کارشناس ارتباطات معتقد است، نگرانی مسئولین با حضور کاربران ایرانی در پلتفرم‌های داخلی برطرف نخواهد شد و این چرخه همچنان ادامه خواهد داشت:«ایراداتی که مسئولین تصور می‌کنند در پلتفرم‌های داخلی وجود ندارد، صحیح نیست. مثالی بزنم؛ در شلوغی‌های اخیر، ارسال پیامک هم قطع شد باوجودی که یک نرم‌افزار داخلی است، پس با پیام‌رسان داخلی نیز آسیب‌های فضای مجازی‌ای که بسیاری از مسئولین تصور می‌کنند حل می‌شود، برطرف نشد.»
حامد بیدی در مورد تصمیم احتمالی دولت درخصوص فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در روزهای نزدیک می‌گوید فیلترینگ اینستاگرام ادامه خواهد داشت و شاید دولت به سمت اینترنت طبقاتی برود:«یک مرحله بحث پلتفرم‌ها در سطح خدمات است که با فیلترینگ‌های اخیر رخ داده و با فیلترشکن می‌توان دسترسی داشت. گام بعدی این است که «سرویس اینترنت» را از شبکه ملی اطلاعات قطع کنند که اگر این اتفاق رخ دهد، کاربر با فیلترشکن هم نمی‌تواند دسترسی داشته باشد. دولت به این نتیجه رسیده که اینستاگرام و تلگرام فیلتر بماند. استنباط من از آینده اینترنت در ایران این است که اینترنت را به‌طور کامل قطع نمی‌کنند، بلکه اینترنت را با فیلترشکن‌های قانونی در دسترس می‌گذارند که به آن «اینترنت طبقانی» می‌گویند. مثلا به اساتید دانشگاه اجازه می‌دهند به یوتیوب دسترسی داشته باشند. با این اتفاق تمام فعالیت‌های کاربران تحت رصد و نظارت خواهد بود چون «آی‌پی‌ها» کاملا در اختیار دولت است که احتمالا معماری نهایی تصمیم‌گیران همین مسئله است.»
اینطور که نمایندگان مجلس در مورد فیلترینگ اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی صحبت کردند، مشخص است که روزهای بیفیلتر اینستاگرام و واتس‌آپ دیگر بر نمی‌گردد و تمرکز دولت بیشتر روی بهبود شرایط پلتفرم‌های داخلی است؛ درحالی‌که اقبال عمومی به این پلتفرم‌ها کمتر از میزانی است که مسئولین انتظارش را داشتند.
