برای رسیدن به بهترین‌ها هنوز خیلی فاصله داریم

حوزه‌ی هنری سال‌های زیادی است که به‌عنوان یکی از ارکان اشاعه‌ی فرهنگ در گیلان فعالیت می‌کند؛ چه سال‌ها قبل که در تمام زمینه‌های هنری اعم از موسیقی، انیمیشن، کتاب، برگزاری نشست‌ها و یادمان‌ها مشارکت فراوانی داشت و چه در این چند سال که حضور پُر رنگی در انتشار کتاب دارد و به‌ عنوان یک نهاد دولتی، قدم‌های به‌نسبت قوی‌ای در شناساندن فرهنگ گیلان برداشته است.

مانند انتشار دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، تاریخ شفاهی رزمندگان و هنرمندان که از نظر خاطره‌نگاری و حفظ و ثبت وقایع گذشته، حائز اهمیت فراوانی هستند و نمی‌توان نادیده‌شان گرفت. نقش حوزه‌ی هنری در دیگر مواردی چون برگزاری نشست شعر و داستان هم مشهود است. با اینحال توجه حوزه‌ی هنری تنها بر گذشته متمرکز نیست و سعی داشته بر وقایع حال هم توجه کند، چنان که تاریخ شفاهی پاندمیک جدید کرونا هم به زودی انتشار می‌دهد.

به این منظور تصمیم گرفتیم پای صحبت محمد پُرحلم، معاون فرهنگی حوزه‌ی هنری گیلان بنشینیم و از او درباره‌ی برنامه‌ها و اهداف حوزه‌ی هنری گیلان سؤالاتی بپرسیم. آنچه در ذیل می‌خوانید ماحصل گفتگوی ما است.

محمد پرحلم در سال ۱۳۵۴ در رشت متولد شده است و اکنون دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی است. از او تاکنون هشت عنوان کتاب از جمله: یک وجب و چهار انگشت، طبقه‌بندی و بررسی ضرب‌المثل‌های گیلکی، این کردهای عزیز، تی کولکه کولکه مو و…. منتشر شده است. او که از سال ۷۵ فعالیت فرهنگی‌اش را شروع کرد، پیش از این در حوزه مسوول روابط عمومی و مدتی هم معاون پشتیبانی بود و به غیر از حوزه و فعالیت در زمینه‌ی تاریخ شفاهی، دلمشغولی دیگری ندارد.

آمار سالانه‌ی انتشار کتاب حوزه‌ی هنری گیلان به چه ترتیب است؟

تقریبا چهارسال است ما سالانه بین ۳۵ تا ۵۰ عنوان کتاب منتشر می‌کنیم. سال گذشته چیزی حدود سی و شش عنوان کتاب منتشر کردیم.

مثلاً یکی از کارها پوسترهای سینمایی ایران است، یعنی تقریبا قریب به اتفاق پوستر فیلم‌های سینمای ایران که بعد از انقلاب ساخته شده را به‌صورت نفیس منتشر کردیم و بدون شک این کتاب مهمترین کتاب پوستر سینمای کشور است. این کار را بهنام بروجردی، هنرمند و پژوهشگر سینما انجام داده است. از این دست کارهای نفیس پنج شش جلد در طول یک سال گذشته منتشر شده است که از جمله می‌شود به کتاب گیلانشهرها، گیلان عصر قاجار در عکس‌های دیمتری ارماکوف، تاریخ چای در ایران به روایت عکس، گیاهان دارویی در گیلان و… اشاره کرد.

تمرکز شما بیشتر روی چه موضوعاتی بوده است و فکر می‌کنید چه آثاری مغفول مانده است؟

ما کارها را پروژه‌بندی کرده‌ایم و این کارها هرکدام در آن پروژه جای می‌گیرند. یکی از مهمترین کارهای ما، دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان است و تاکنون، ۷۸ جلد کتاب با موضوعات گیلان‌شناسی منتشر شده است. به‌عنوان مثال قلعه‌های گیلان، زبان تالشی، زبان گیلکی، خوراک مردم گیلان، موسیقی گیلان، تئاتر گیلان، ضرب‌المثل‌های گیلکی، نقاشی‌های بقاع مذهبی و… دانشنامه‌ فرهنگ و تمدن گیلان در عین حال که تخصصی است، طوری نگارش شده که مردم عادی بتوانند از آن استفاده کنند. تعداد صفحاتش حداکثر به ۱۸۰ صفحه محدود شده است و قیمت مناسبی هم برای آن انتخاب شده و خیلی از این کارها به چاپ دوم، سوم رسیده است و انشاالله این استقبال ادامه داشته باشد.

اکنون هم در زمینه‌ی تاریخ شفاهی کرونا مشغول هستیم و با حدود ۳۰ نفر از افرادی که خانواده‌هاشان را از دست داده‌اند، پزشکان متخصص، بیماران، خیرین و… گفت و گو کردیم تا برای تاریخ باقی بماند.

دیگر پروژه‌ی مهم در مورد گیلان، پروژه‌ی تاریخ شفاهی و خاطره‌نگاری است. این پروژه به چند بخش تقسیم  شده است: یک بخش، بخش آزادگان است و تاکنون ۲۷ جلد از خاطرات آزادگان استان را در این قالب منتشر کرده‌ایم. بخش دیگر رزمندگان است و چیزی حدود ۱۲ جلد با عنوان خاطرات رزمندگان دفاع مقدس منتشر شده است. بخش دیگر، خاطرات و ماجراهای مربوط به انقلاب است و کاری هم چند روز قبل منتشر کردیم به نام گزارش به آینده که مربوط به رخدادهای بیست و سوم، بیست و چهارم و بیست و پنجم مهر ۱۳۵۸ انزلی است که تعدادی در این ماجرا کشته و شهید شدند.

بخش دیگر مربوط به تاریخ شفاهی هنرمندان است و برای اینکه از تجربیات‌شان استفاده کنیم، خاطرات این افراد را ثبت کردیم. از جمله‌ی این کارها،  خاطرات انوش نصر، بهمن صالحی، حبیب‌الله پورسیفی، حسین اصلانی، منوچهر ویسانلو و … است.

بخش دیگر تاریخ شفاهی زلزله در سال ۶۹ است که به‌زودی منتشر می‌شود به نام تلخ چون خون نارس زیتون. باحدود ۳۰ نفر از افراد درگیر زلزله از جمله مسوولین وقت، مردم مناطق مختلف رودبار گفتگو کردیم. اکنون هم در زمینه‌ی تاریخ شفاهی کرونا مشغول هستیم و با حدود ۳۰ نفر از افرادی که خانواده‌هاشان را از دست داده‌اند، پزشکان متخصص، بیماران، خیرین و… گفت و گو کردیم تا برای تاریخ باقی بماند.

کسانی که در اینجا رشد کردند به‌دلیل مهیا نبودن شرایط کار، یا مهاجرت کردند و یا شغل‌شان را عوض کردند. برای رسیدن به بهترین‌ آثار هنوز فاصله وجود دارد. ویراستاران حرفه‌ای در استان انگشت‌شمارند. حتی طراحان جلد. تعدادی از پژوهشگران ما هم، با تمام احترامی که برای‌شان قائل هستم، هنوز در چارچوب سنتی فعالیت می‌کنند. مانع دیگر، نبود امکانات کافی برای کار است.

پروژه دیگری که در حوزه دنبال می‌کنیم اطلس تصویری گیلان است. در این مجموعه سعی کردیم حافظه‌ی تاریخی مصور گیلان باشیم. مجموعه‌هایی مختلفی از گیلان را تا کنون منتشر کردیم. مثلا کتاب عکس‌های تاریخی گیلان قدیم در دوره‌ی قاجار را منتشر کردیم که نگاتیو آنها به صورت شیشه‌ در کاخ گلستان موجود بود. کتاب دیگر گیلان‌تماشا است که عکس‌های آیینی است که آقای محمد بشرا در دهه‌ی پنجاه از روستاهای گیلان ثبت کرده بودند. ماسوله، بن‌بست بی‌انتها و روز وصل دوستداران، آلبوم عکس‌های آقای کریم ملک‌مدنی است. اثر دیگر، گیلان، سرزمین روشن رنگ‌ها کاری از شهاب گلچین و عکس‌های منطقه‌ی تالش است. کار بعدی، گیلان از مه تا دریا است و گزیده‌ای از عکس‌های استاد محمد کپورچالی است. از روزگار رفته عکس‌هایی  از دهه‌ی ۴۰ و ۵۰، منطقه‌ی سیاهکل و دیلمان است. انزلی، نیمی آب، نیمی آسمان هم عکس‌های آقای انوش علی اصغری از انزلی است و چند کتاب دیگر.

تاکنون حدود ۴۰۰ عنوان منتشر کرده‌ایم.۶۰ عنوان تاریخ شفاهی، ۸۰ عنوان دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، حدود ۱۰۰ عنوان در دسته‌ی گیلان‌شناسی، بخش زیادی مربوط به ادبیات، موسیقی و هنرهای تجسمی.

بخش دیگر فرهنگ لغت است. فرهنگ دکتر منوچهر ستوده اولین کاری بود که منتشر کردیم. فرهنگ تالشی را از آقای علی نصرتی منتشر کردیم. فرهنگ لاهیجانی از دکتر نادر رجب‌زاده، فرهنگ گیلکی از دکتر علی اکبر مرادیان گروسی، فرهنگ رانکوه مربوط به شرق گیلان اثر زنده‌یاد رضی مظفری، فرهنگ تاتی رودبار اثر کورش برهانی، فرهنگ تاتی کرنق و… از جملۀ این کتاب‌هاست. بخش دیگر ضرب‌المثل‌ها است و چند کتاب تاکنون در این زمینه منتشر شده است.

بخش دیگر ادبیات است: شعر گیلکی و تالشی و فارسی.

در راه انتشار کتاب با چه موانعی روبه‌رو شده‌اید؟

۱۵ سال است که شاهد انتشار حرفه‌ای کتاب در گیلان هستیم. ما در استان در بخش‌های مختلف نیروهای انسانی خود را از دست داده‌ایم. چون کسانی که در اینجا رشد کردند به‌دلیل مهیا نبودن شرایط کار، یا مهاجرت کردند و یا شغل‌شان را عوض کردند. برای رسیدن به بهترین‌ آثار هنوز فاصله وجود دارد. ویراستاران حرفه‌ای در استان انگشت‌شمارند. حتی طراحان جلد. تعدادی از پژوهشگران ما هم، با تمام احترامی که برای‌شان قائل هستم، هنوز در چارچوب سنتی فعالیت می‌کنند. مانع دیگر، نبود امکانات کافی برای کار است. بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران، به حق‌التألیفی که شایستگی‌اش را دارند، دست پیدا نمی‌کنند. اگر شرایطی برای مردم پیش بیاید که دغدغه‌ی کمتری داشته باشند و فرصت مطالعه‌ی بیشتری داشته باشند و تعداد شمارگان کتاب‌ها مانند کشورهای غربی بالا برود، چرخه‌ی اقتصاد فرهنگ و هنر خواهد چرخید و اگر این چرخه بچرخد، نویسنده و مولف به حق خودش خواهد رسید. بسیاری از هنرمندان مخصوصاً نویسندگان و پژوهشگران و نقاشان و… درآمد چندانی ندارند و مجبورند به کارهای دیگری مشغول شوند که این باعث می‌شود نبوغ و خلاقیت‌شان به طور کامل رشد نکند. اگر چرخه‌ی هنر توانسته تاکنون بچرخد به دلیل کمک‌های دولتی بوده است، در حالی­که هنر باید هنرمندش را تأمین کند.

بازخورد جامعه بیشتر متوجه‌ی کدام آثار منتشره بوده‌اند؟

تاکنون حدود ۴۰۰ عنوان منتشر کرده‌ایم.۶۰ عنوان تاریخ شفاهی، ۸۰ عنوان دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، حدود ۱۰۰ عنوان در دسته‌ی گیلان‌شناسی، بخش زیادی مربوط به ادبیات، موسیقی و هنرهای تجسمی.

کتاب‌های حوزه‌ی هنری بیشتر در کدام کتاب‌فروشی‌ها قابل دسترسی است و آیا فروش اینترنتی هم دارید؟

در کتاب‌فروشی‌های مختلف شهر کتاب‌ها هستند. از جمله در رشت در کتابفروشی‌های اردیبهشت، آسمان، طاعتی، نصرت، شهر کتاب لاهیجان و… قابل دسترسی است. به تازگی سایتی هم به‌نام بازارمج طراحی کرده‌ایم که اکنون به صورت آزمایشی راه‌اندازی شده است.

ما در آستانه سال ۱۴۰۰ حدود چهارصد عنوان کتاب و آلبوم‌ موسیقی و… منتشر کرده‌ایم که فکر می‌کنیم این آثار شناختنامه گیلان است و امیدوارم بخشی از دین خودمان را به مردم گیلان ادا کرده باشیم.