اجلاس سالانه سازمان ملل متحد در مورد مسائل اقلیمی، کنفرانس طرفین( Conference of the Parties) نام دارد که به شکل خلاصه به آن کاپ(COP) گفته می‌شود. اولین جلسه این سری نشست‌ها در سال ۱۹۹۵ در برلین برگزار شد و امسال بیست و نهمین نشست با عنوان کاپ ۲۹ در باکو پایتخت آذربایجان به مدت دو هفته تا روز یکشنبه ۵ آذر ادامه یافت.
هدف اجلاس کاپ؛ محدودیت انتشار گاز دی‌اکسید کربن است تا از این طریق بتوان افزایش دمای کره زمین را در حد ۱.۵ درجه سانتیگراد کاهش داد.
همچون اجلاس های گذشته اعتراضات جهانی فعالان محیط زیست به اقدامات دولت‌ها در برابر تغییرات اقلیمی معروف به «روز اقدام» که به یک رسم سالانه تبدیل شده است برپا شد. تظاهرکنندگان خواستار تعهد مالی بیشتر کشورها برای تامین مالی منابع مورد نیاز برای مدیریت تغییرات اقلیمی بودند.
هدف اجلاس کاپ ۲۹؛ محدودیت انتشار گاز دی‌اکسید کربن است تا از این طریق بتوان افزایش دمای کره زمین را در حد ۱.۵ درجه سانتیگراد کاهش داد.
همچنین در مرکز برگزاری این اجلاس در باکو تجمع اعتراضی گسترده در اعتراض به جنایات رژیم صهیونیستی برگزار شد و معترضین خواستار تحریم ارسال انرژی به سرزمین‌های اشغالی شدند.
این در حالی بود، که تمرکز بیشتر رسانه های داخلی به مسایل حاشیه ای این اجلاس بویژه دعوت آذربایجان از رژیم اسرائیل و عدم شایستگی این کشور برای میزبانی چنین نشست محیط‌زیستی به دلایل نقض حقوق بشری و سرکوب مخالفان و اقلیتهای قومی و مذهبی بویژه تالشان این کشور معطوف بود، در حالی که رسانه های مطرح بین المللی به تحلیل موضوع اصلی این دور از اجلاس پرداختند.
خبرگزاری رویترز، با تیتر«نکات مهم اجلاس کاپ ۲۹ در آذربایجان» به قلم کیتی دایگل گزارش داد:« موضوع اصلی ای
ن اجلاس تعیین یک هدف سالیانه جدید برای تامین مالی تغییرات اقلیمی جهانی است که کشورها را برای دو هفته با هم درگیر کرد»
در واقع، ماموریت کاپ ۲۹ بر تدوین بودجه‌ای در راستای اصلاح مسیر اقدامات اقلیمی جهانی استوار بود،تا با جمع‌آوری کمک مالی بویژه برای کشورهای در حال توسعه کمک کند،تا این کشورها بتوانند خود را متناسب با تغییرات اقلیمی تطبیق دهند.
موضوعی که به تقابل کشورهای «در حال توسعه» و کشورهای «توسعه یافته» تبدیل شد،تا جایی که حتی نمایندگان برخی کشورهای فقیرتر در اعتراض به سند توافق نهایی، در روز پایانی آنجا را ترک کردند.
براساس قوانین سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۹۲ نوشته شد، برخی از کشورهای ثروتمند عمدتا از غرب در دسته توسعه یافته در نظر گرفته می شوند، در حالی که کشورهای دیگر از جمله چین و عربستان سعودی در دسته در حال توسعه قرار می‌گیرند.
روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی از این اجلاس با تیتر« گفتگوهای تغییرات اقلیمی با دعوای تلخ و توافق بر سر پول خاتمه یافت»، تحلیل می‌کند:« امروز بسیاری از کشورهای ثروتمند می‌گویند این تمایز دیگر منطقی نیست و کشورهای در حال توسعه از جمله چین و عربستان سعودی و دیگر کشورها باید سهمی از تامین مالی تغییرات اقلیمی داشته باشند». اما تلاش های غرب برای انتقال این کشورها به دسته توسعه یافته با مقاومت شدید روبرو شد و در نهایت شکست خورد.
اعتراضات جهانی فعالان محیط زیست به اقدامات دولت‌ها در برابر تغییرات اقلیمی معروف به «روز اقدام» که به یک رسم سالانه تبدیل شده است، برپا شد. تظاهرکنندگان خواستار تعهد مالی بیشتر کشورها برای تامین مالی منابع مورد نیاز برای مدیریت تغییرات اقلیمی بودند.
در واقع، کشورهای در حال توسعه به این اجلاس دعوت می شوند تا کمک های مالی ارایه دهند، اما انتظار نمی رود این کار را انجام دهند. تقابل این دو دسته کشورها در اجلاس کاپ ۲۹ بیشتر بر سر همین موضوع تامین مالی و میزان آن شکل گرفت.
روزنامه گاردین؛ در گزارشی تحلیلی به قلم «جفری لین» نویسنده و خبرنگار متخصص حوزه محیط زیست در این باره می نویسد،:« در باکو همانند سایر کشورهای جهان سیاست بر علم چیره شد». و به همین موضوع اصلی اجلاس یعنی «تامین مالی تغییرات اقلیمی» اشاره می کند و در ادامه می افزاید:« برآورد شده است که کشورهای در حال توسعه به مبلغی حدود ۲.۴ تریلیون دلار سالیانه نیاز دارند و انتظار می‌رود نیمی از این مبلغ توسط خود همین کشورها تامین شود و مابقی معادل ۱.۳ تریلیون دلار از طرف کشورهای ثروتمند فراهم شود».
نویسنده توضیح می‌دهد:« قبل از شروع اجلاس برخی کشورهای ثروتمند اشاره داشتند که این رقم می‌تواند حدود ۵۰۰( پانصد) میلیارد دلار سالیانه باشد» اما بحث ها بین این دو گروه از کشورها در طول اجلاس بارها شدت گرفت و با انتقادهای تندی از طرف نمایندگان برخی کشورهای در حال توسعه و فقیرتر مواجه گشت و کشورهای در حال توسعه به مبالغ بسیاری در این اجلاس امیدوار بودند.
این روزنامه در ادامه از تلاش سخت تر این اجلاس خبر می‌دهد که« تنها بعد از کناره گیری کشورهای فقیرتر از اجلاس، روی مبلغ حداقل ۳۰۰( سیصد) میلیارد دلار سالیانه توافق کردند».
خبرگزاری الجزیره نیز که در طول برگزاری این اجلاس چندین گزارش در این رابطه منتشر کرد، در آخرین گزارش خود با تیتر«خطای بصری؛ نکات کلیدی در کاپ۲۹ در باکو» پرداخت و نوشت:« پس از دو هفته مذاکرات فشرده در اجلاس تغییرات اقلیمی در باکو، کشورهای ثروتمند متعهد شده‌اند تا سال ۲۰۳۵، سالیانه ۳۰۰ میلیارد دلار به کشورهای فقیرتر برای مبارزه با بحران تغییرات اقلیمی کمک کنند».
بخش انگلیسی روزنامه لوموند، فرانسه معتبرترین روزنامه فرانسه نیز با تیتر « جهان توافق مالی تغییرات اقلیمی را بدون رضایت کشورهای آسیب‌پذیرتر تایید کرد»، گزارش کرد: « کشورهای فقیرتر که بیشتر در معرض بلایای طبیعی قرار دارند، تعهد ۳۰۰ میلیارد دلاری از سمت کشورهای ثروتمند به عنوان آلوده‌کننده های تاریخی را رد کردند و آن را بطور توهین آمیزی ناچیز دانستند.» این کشورها حداقل ۵۰۰ میلیارد دلار بطور سالیانه در راستای ایجاد مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی و کاهش گازهای گلخانه‌ای درخواست کرده بودند.
ماموریت کاپ ۲۹ برتدوین بودجه‌ای در راستای اصلاح مسیر اقدامات اقلیمی جهانی استوار بود، تا با جمع‌آوری کمک مالی بویژه برای کشورهای در حال توسعه کمک کند، تا این کشورها بتوانند خود را متناسب با تغییرات اقلیمی تطبیق دهند.
در حالی که این مبلغ افزایش قابل توجه ای نسبت به تعهد ۱۰۰ میلیارد دلاری اجلاس قبلی در سال ۲۰۰۹ نشان می‌داد، اما این توافق به شدت مورد انتقاد کشورهای در حال توسعه قرار گرفت، با این استدلال که به طرز تاسف باری برای رسیدگی به مقیاس بحران تغییرات اقلیمی کافی نیست.
در همین مورد، نویسنده روزنامه گاردین تحلیل می‌کند:«مبلغ توافق ۳۰۰ میلیارد دلاری نسبت به مبلغ توافق قبلی با توجه به تورم ۱۵ سال گذشته در واقع به معنی فقط دو برابر آن است که آن هم به شکل وام ارایه می شود که در واقع بر بار کشورهای فقیرتر می‌افزاید.»
خبرگزاری الجزیره هم به این مسأله اشاره می کند: « در حالی هدف بزرگتر ۱.۳ تریلیون دلاری سالیانه تا ۲۰۳۵ اتخاذ شد، اما نهایتاً ۳۰۰ میلیارد دلار در هر سال برای کمکهای بلاعوض و وام کم بهره از طرف کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه در مرحله گذار به اقتصاد کم کربن و آماده شدن برای اثرات تغییرات اقلیمی در نظر گرفته شد.»
ضمن اینکه براساس این توافق، انتظار می‌رود که اکثریت این منابع مالی از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی و منابع جایگزین مانند عوارض پیشنهادی بر سوخت های فسیلی و حمل و نقل هوایی و کشتیرانی تامین شود.
«محمد آدو» مدیر کنیایی اندیشکده Power Shift Africa در همین رابطه به الجزیره گفت:« جهان ثروتمند یک فرار بزرگ در باکو به راه انداخت».
او توضیح داد: «بدون پول واقعی روی میز و با وعده‌های مبهم و غیرقابل پاسخگویی برای تامین مالی، آنها سعی می‌کنند از تعهدات مالی شانه خالی کنند. کشورهای فقیر به « تامین مالی شفاف مبتنی بر کمک هزینه های بلاعوض در مقابل بحران تغییرات اقلیمی نیاز دارند.»
از طرفی کشورهای در حال توسعه جهان ثروتمند را به خیانت به تعهدات گذشته خود متهم کردند که تا سالها پس از ضرب الاجل تعیین شده در توافق قبلی، حتی به هدف ۱۰۰ میلیارد دلاری خود هم دست نیافتند.»
ماکس بیراک، گزارشگر نیویورک تایمز هم تقابل دو گروه از کشورها را پوشش داد و این توافق در مذاکرات اجلاس سال جاری را « تحت حمایت سازمان ملل متحد از شرکت های خصوصی و وام دهندگان بین‌المللی مانند بانک جهانی برای پوشش صدها میلیارد کسری بودجه به دست آمد» توصیف کرد.
نیویرک تایمز اضافه کرد:« به محض اینکه میزبان آذربایجانی اعلام کرد توافق انجام شد، چاندنی راینا نماینده هند، پرجمعیت ترین کشور جهان با عصبانیت شدید نسبت به کشورهای ثروتمند اظهار کرد، این روند صحنه آرایی بیش نیست و گفت، این مبلغ ناچیزی است. او افزود، این سند کمی بیش از یک خطای بصری است».
الجزیره نیز واکنش وزیر محیط زیست سیرالئون را با عبارت « فقدان حسن نیت کشورهای ثروتمند برای ایستادن در کنار فقیرترین کشورها در مواجهه با بالا آمدن دریاها و خشکسالی شدیدتر » بازتاب داد.
این اجلاس نتوانست گام هایی را برای کشورها تعیین کند، تا براساس تعهد سال گذشته کاپ۲۸ برای دورشدن از سوخت‌های فسیلی و ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر سه گانه در این دهه عمل کند.
اما بحث و تقابل در اجلاس کاپ ۲۹ تنها متمرکز بر اینکه چه کسی و چقدر برای تامین مالی پرداخت کند نبود؛
بسیاری از کشورها، در سال‌های اخیر شاهد بحران‌های آب و هوایی غیرقابل‌پیش‌بینی و آلودگی هوا بوده‌اند. کشورهای فقیرتر برای تغییر منابع انرژی خود به منابع پاک دچار مشکلات مختلفی هستند.
براساس گزارش سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۴، زمین در حال حاضر در مسیر گرم شدن ۳.۱ درجه سانتیگراد تا پایان این قرن قرار دارد و این در شرایطی است که انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی و مصرف سوخت‌های فسیلی همچنان در حال افزایش است.
کشورهای جهان در کنفرانس سال گذشته کاپ در دبی نسبت به دوره گذار و فاصله گرفتن از سوخت‌های فسیلی متعهد شدند.
تلاش عربستان برای شانه خالی کردن از تعهد
عربستان سعودی پیشتر در طول هفته علنا اعلام کرد: آنها و گروه کشورهای عرب، مایل نیستند سند توافق هیچ اشاره‌ای به سوخت‌های فسیلی داشته باشد که یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای نسبت به سال قبل بود.
این اعلام موضع باعث خشم اتحادیه اروپا، آمریکا و بریتانیا شد و آنها گفتند؛ که پیش از ارائه هرگونه مساعدت مالی، می‌خواهند شاهد تعهد مجدد به آنچه باشند که در دبی بر سر آن توافق شد.
اکنون متن نهایی علاوه بر مساله تامین مالی، شامل این موضوع هم می‌شود؛ تعهد مجدد به چیزی که قبلا مورد آن توافق شکل گرفته دستاورد بزرگی به نظر نمی‌رسد، اما بعد از دوهفته سختی که پشت سر گذاشته شد، همین هم یک پیروزی برای آنهاست.
الجزیره در ادامه گزارش خود به مسله فاصله گرفتن از زغال سنگ، نفت و گاز در کاپ ۲۸ که سال گذشته در دبی امارات برگزار شد اشاره می کند که،« برای اولین بار ۲۰۰ کشور از جمله تولیدکنندگان عمده نفت و گاز مانند عربستان سعودی و آمریکا اذعان داشتند که نیاز به حذف تدریجی سوخت های فسیلی دارند»، اما در اجلاس اخیر «تنها به توافق دبی بدون اینکه صراحتا به درخواست برای عبور از سوخت های فسیلی تکرار شود، اشاره شد»، ضمن اینکه الهام علی آف رییس‌جمهور آذربایجان در سخنرانی افتتاحیه اجلاس اظهار داشت، «منابع سوخت های فسیلی هدیه خداوند است!»
سایه پیچیده ترامپ بر این اجلاس
عنوان دیگری که رسانه های بین‌المللی به آن اشاره داشتند؛ سایه سنگین پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ۵ نوامبر سال جاری بر فضای این اجلاس بود.
خبرگزاری رویترز نوشت:« اگر چه ترامپ هنوز وارد کاخ سفید نشده است، اما او که منکر تغییرات اقلیمی است حال و هوای کاپ ۲۹ را برهم زد. چرا که ترامپ وعده داده است ایالات متحده را از تلاش های جهانی تغییرات اقلیمی خارج می کند و از طرفی یکی از افراد بدبین به این موضوع را به عنوان وزیر انرژی خود منصوب کرده است.»
با این وجود گزارش اخیر نیویورک تایمز؛ مذاکرات تامین مالی با انتخاب دونالد ترامپ کمتر از یک هفته قبل از افتتاح این نشست را « پیچیده» توصیف کرده بود.
« نقش ایالات متحده آمریکا به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان، با نفوذ قابل توجه بر موسسات مالی جهانی برای تحقق تعهدات مالی تغییرات اقلیمی ضروری است» و اضافه می کند« بطور گسترده انتظار می رود که ترامپ از هر تعهدی که در باکو مذاکره شده است، شانه خالی کند، چرا که تهدید کرده است، ایالات متحده را از توافق پاریس، توافق مهم تغییرات اقلیمی سال ۲۰۱۵ که هدف آن محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی است، خارج خواهد کرد.»
اما نویسنده گزارش روزنامه گاردین در این رابطه خوشبینانه استدلال می کند؛« رئیس‌جمهور منتخب آمریکا با وجود قصدش برای خروج از توافق پاریس مذاکرات اقلیمی را تعطیل نخواهد کرد، چرا که بیشتر سرمایه گذاری های دولت بایدن در انرژی پاک در مناطقی است که به جمهوری خواهان رای داده اند، که نمی خواهند آنها را از دست بدهند، اما موضع او سرعت بخشیدن به اقدامات لازم برای جلوگیری از فاجعه را دشوار می کند.»
کشورهای در حال توسعه همچنین در کاپ ۲۹ به شدت تلاش کردند تا بحث ها درباره موانع تجاری مرتبط با تغییرات اقلیمی را باز کنند و استدلال کردند که توانایی آنها برای سرمایه گذاری در اقتصاد سبز کشورشان توسط سیاست‌های تجاری پرهزینه تحمیل شده توسط کشورهای ثروتمند جهان تضعیف شده است. آنها همچنین نگران چشم انداز اعمال تعرفه های گسترده‌تر دونالد ترامپ بر تمام واردات هستند.
با این وجود به گزارش الجزیره، رییس کمیسیون اتحادیه اروپا، توافق در باکو را به عنوان« نشانه ای از عصر جدید برای همکاری های اقلیمی و مالی» ستود و گفت، توافق ۳۰۰ میلیارد دلاری پس از مذاکرات فشرده، سرمایه گذاری در گذر به انرژی پاک، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ایجاد انعطاف پذیری در برابر تغییرات اقلیمی» به همراه خواهد داشت.
عربستان سعودی و گروه کشورهای عرب علام کردند؛ مایل نیستند سند توافق هیچ اشاره‌ای به سوخت‌های فسیلی داشته باشد که یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای نسبت به سال قبل بود.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده نیز حصول توافق در باکو را به عنوان« دستاوردی تاریخی» توصیف کرد.
خبرگزاری رویترز، در نتیجه گیری گزارش خود آورد:« این اجلاس نتوانست گام هایی را برای کشورها تعیین کند، تا براساس تعهد سال گذشته کاپ۲۸ برای دورشدن از سوخت‌های فسیلی و ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر سه گانه در این دهه عمل کند.»
این خبرگزاری می افزاید:« بسیاری از مذاکره کنندگان آن را به عنوان یک شکست و نشانه ای از اینکه منافع سوخت های فسیلی بر مذاکرات تغییرات اقلیمی غلبه کرده است، دیدند.»
گزارش گاردین هم اشاره می‌کند:« قطعنامه‌های به دست آمده در کاپ۲۹ در مورد مقابله با بحران تغییرات اقلیمی در ساعات اولیه صبح یکشنبه به شدت نا امیدکننده بود، اما بسیار بهتر از هیچ بود و هیچ، تقریبا نتیجه کنفرانس تغییرات اقلیمی در باکو بود».
نویسنده نهایتاً اذعان می کند:« این یکی از سخت‌ترین ۲۹ کاپی بود که دنبال کردم.» خبرنگار گاردین اضافه می کند:« همه چیز به نحوه واکنش بقیه جهان بستگی دارد، چه در کاپ سال آینده در برزیل و چه در پیگیری راه‌های دیگر برای مبارزه با بحران تغییرات اقلیمی که موثرترین آنها موافقت با یک معاهده الزام‌آور برای کاهش انتشار گاز متان است، که اکنون به عنوان سریع‌ترین راه برای کاهش گرمایش زمین مطرح است. اگر اراده سیاسی کماکان رو به زوال باشد، به شدت از آن پشیمان خواهیم شد، نه فقط برای فرزندان مان، بلکه برای خودمان!»
روزنامه لوموند به نقل از آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نوشت،« امیدوار است به یک نتیجه بلندپروازانه تر برسد و از دولت ها خواست آن را به عنوان نقطه شروع ببینند.،»
در عین حال گروهی از فعالان و دانشمندان برجسته در حوزه تغییرات اقلیمی از جمله بان کی مون، دبیرکل پیشین سازمان ملل متحد، در اوایل ماه جاری هشدار دادند که «روند کاپ، دیگر برای هدف مناسب نیست»، آنها خواستار برگزاری نشست های کوچکتر و مکررتر، معیارهای سختگیرانه تر برای کشورهای میزبان و قوانینی شدند تا اطمینان حاصل شود که شرکت‌ها قبل از اینکه لابیگران خود را به مذاکرات بفرستند، تعهدات اقلیمی شفاف نشان دهند.
