مکانیزم ماشه، سازوکاری است که در توافق هسته‌ای(برجام) تعریف شد تا در صورت نقض تعهدات از سوی یکی از طرف‌ها تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران به‌طورِ خودکار بازگردد. این موضوع از ابتدا در شرایط فشار و تحریم‌ها سنگین بر ایران متحمل شد و کشورمان ناچار به پذیرش آن شد. اکنون، با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و نقض تعهداتش، برخی اعضای باقی‌مانده همچنان از ایران می‌خواهند به مفاد توافق پایبند باشد این در حال است که به گفته کارشناسان ناقض اصلی توافق آمریکا بوده و دوره زمانی اجرای واقعی آن نیز گذشته است.
موضع بازیگران جهانی
چین، روسیه و ایران معتقدند شرایط برای اجرای مکانیزم ماشه‌ای وجود ندارد به باور آنان، وقتی یک طرف اصلی توافق، به تعهدات پایبند نبوده، منصفانه نیست ایران پاسخ‌گو باشد آمریکا نیز که در ابتدا مسؤول نظارت بر غنی‌سازی اورانیوم بود، امروز خود به مانع اصلی در این مسیر تبدیل شده‌است.
نقش سازمان ملل
سازمان ملل تاکنون تنها بر خویشتن‌داری طرف‌ها تأکید‌کرده‌است. اما تحلیل‌ها نشان می‌دهد که فشارها بیش از آن‌که جنبه حقوقی داشته باشد، سیاسی است و هدف اصلی آن ضربه زدن به کشور ایران است. از نگاه کارشناسان، اصلاح این وضعیت نیازمند مذاکره‌ای جدید و پذیرش مسؤولیت از سوی آمریکا به‌عنوان ناقض اصلی توافق است.
پیامدهای اقتصادی مکانیزم ماشه
فعال‌سازی این سازوکار می‌تواند بازگشت کامل تحریم‌های بین‌المللی را به همراه داشته باشد. چنین وضعیتی آثار جدی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت:
• افزایش فشار بر بازار ارز و احتمال جهش نرخ دلار،
• محدودیت بیشتر در دسترسی به منابع مالی خارجی،
• توقف سرمایه‌گذاری خارجی،
• تشدید تورم و رکود اقتصادی.
بااین‌حال، ایران طی بیش از چهار دهه اخیر تجربه تحمل سخت‌ترین تحریم‌ها را داشته و مفهوم «تاب‌آوری اقتصادی» را بارها به نمایش گذاشته است.
بعد روانی و اجتماعی
بیش از آثار مستقیم اقتصادی، مکانیزم ماشه تأثیری روانی نیز دارد. بازگشت تحریم‌ها می‌تواند انتظارات تورمی را تشدید کرده و نوسانات بازار ارز، طلا و کالاهای اساسی را افزایش دهد. در مقابل، حمایت‌های بین‌المللی و واکنش‌های چهره‌های فرهنگی و ورزشی می‌تواند تا حدی فشار روانی را کاهش دهد و ابعاد ناعادلانه تحریم‌ها را آشکارتر سازد.
نظر می‌رسد مکانیزم ماشه در شرایط فعلی بیش از آن‌که ابزاری حقوقی برای اجرای توافق باشد، به یک ابزاری سیاسی برای فشار بر ایران تبدیل شده است. فعال‌سازی آن می‌تواند آثار منفی بر اقتصاد و معیشت مردم کشور ما داشته باشد، اما تجربه این سال‌ها نشان داده ایران توان مقاومت در برابر چنین فشارهایی را دارد. در‌عین‌حال، بازگشت به مسیر مذاکره و وادار کردن آمریکا به پذیرش مسؤولیت نقض توافق، تنها راهکار منطقی برای جلوگیری از بحران‌های بیشتر است.