نشست اهمیت کمان و کمانداری در فرهنگ ایران
موزه رشت به بهانهی آیین تیرگان برگزار کرد؛
جشن تیرگان از کهن‌ترین جشن‌های ایران باستان است که در روز ۱۳ تیرماه خورشیدی، با آیین و رسوم خاصی برگزار می‌شود. تیرگان جشنی است که به پرتاب تیر کمان آرش کمانگیر از فراز دماوند اشاره دارد.
در نبرد میان افراسیاب (پادشاه توران) و منوچهر (پادشاه ایران)، هنگامی که دو طرف نبرد تصمیم به صلح می‌گیرند، عهد می‌کنند تیری از جانب مازندران به‌سمت خراسان پرتاب شود تا اینگونه مرز دو کشور را مشخص کنند. در نهایت این تیر توسط آرش کمانگیر پرتاب می‌شود و در کناره رود جیحون فرود می‌آید و اینگونه مرز ایران و توران مشخص می‌شود. برخی این روایت را دلیل نامگذاری تیرگان و برپایی این جشن کهن می‌دانند.
به بهانهی این روز، موزه‌‌ی رشت با همکاری هیات تیر و کمان استان گیلان، نشستی را با عنوان «اهمیت کمان وکمانداری در فرهنگ ایران» روز چهارشنبه ۱۳تیرماه ۱۴۰۳، در مکان موزه برگزار کرد.
میثم نواییان: قدمت تیر و کمان در ایران، فراتر از تاریخ، به عصر اسطوره ها باز می‌گردد. این سلاح نه تنها به عنوان ابزاری کاربردی در امر شکارورزی و نظامی در ساختار سیاسی و اقتصاد معیشتی جوامع کهن ایرانی به شمار می‌رفت، بلکه در پیوند با مفاهیم نمادین، جایگاهی ویژه و قابل تأمل در تاریخ و فرهنگ گذشته این سرزمین داشته است.
تیر و کمان، از عصر اسطوره‌ها
«میثم نواییان» با عنوان آن‌که در فرهنگ ما ایرانیان همواره جشن و شادمانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده گفت: جشن تیرگان حکایت از گرامی‌داشت تیشتر (فرشته‌ی باران‌آور) دارد؛ بر اساس این روایت، تیشتر با یاری اهورا در نبرد با اپوش (دیو خشکسالی) پیروز می‌شود. در روایت دیگر نیز این جشن با پرتاب تیر آرش کمانگیر مرتبط است.
این پژوهشگر در ادامه، پیشینه‌ی تیر و کمان در شواهد باستان‌شناسی را محور سخنان خود قرار داده و گفت: قدمت تیر و کمان در ایران، فراتر از تاریخ، به عصر اسطوره ها باز می‌گردد. این سلاح نه تنها به عنوان ابزاری کاربردی در امر شکارورزی و نظامی در ساختار سیاسی و اقتصاد معیشتی جوامع کهن ایرانی به شمار می‌رفت، بلکه در پیوند با مفاهیم نمادین، جایگاهی ویژه و قابل تأمل در تاریخ و فرهنگ گذشته این سرزمین داشته است.
وی با اشاره به این که نقش تیر و کمان در آثار دوره‌ی پیش از تاریخ و نیز آثار هنری و ارزشمند دوره‌ی تاریخی در نقش برجسته‌ها، مهرها، پلاک‌ها، نقوش دیواری و سکه‌ها، افزون بر تأثیر مهم بر فنون و عملیات نظامی، در پیوند با آیین و مفاهیم نمادین و فرهنگی زمان خود تجلی یافته گفت: در دوره‌ی پارینه سنگی، تیر و کمان موجبات شکار کردن انسان‌ها از راه دور را فراهم آورد و این مهم زنده ماندن آن‌ها را تضمین کرد.
نواییان در ادامه انواع سرپیکانهای فلزی کوچک و بزرگ حاصل از حفاری‌ها را نشان داده و گفت: انسان سه هزار سال از ابزار سنگی برای شکار سود جست. در عصر فلز، سرپیکانهای فلزی بسته به نوع شکار طراحی و استفاده می‌شدند. در جنگ‌ها، سرپیکانها دارای دو زائده در دو طرف بودند که کشندگی بالایی را فراهم می‌آورد.
این پژوهشگر حوزه‌ی باستان‌شناسی با اشاره به این که عزت الله نگهبان در تپه‌های مارلیک تعداد بسیار زیادی سرپیکان یافته بود، گفت: کاربرد هر کدام از سرپیکانها متفاوت است، در حفاری‌ها معمولا سنگ‌های ساب برای تیز کردن سرپیکانها نیز یافت می‌شود که برای آویزان کرد به کمر دارای دو حفره در بالا و پایین است.
وی در ادامه پیرامون سرپیکانهای عصر آهن صحبت و دوره‌ی گذار از فلز مفرغ به فلز آهن را ۵۰۰ سال عنوان کرده و گفت: در قبور حفاری شده، دسته‌های مفرغی شمشیرها، باقی مانده، اما تیغه‌ی آهنی آن‌ها ازبین رفته است.به دلیل خاصیت آسیب‌پذیری آهن در حفاری‌ها، سرپیکانهای آهنی یافت نمی‌شود.
حمیدرضا واقع‌طلب: شیوه‌های جنگی به دلیل استفاده از کمان و تیراندازی، نیازمند مهارت و توانایی ویژه‌ای در هدف‌گیری بودند؛ بنابراین در دوره‌های تاریخی، هر یک از پادشاهان به این ویژگی وتوانایی خود می‌بالیده و بر روی آثار هنری گوناگون دوران خود از این مهارت یاد کرده‌اند.
استفاده از شاخ کَل‌بز برای ساخت کمان
سخنران بعدی این برنامه، «حمیدرضا واقع طلب» نیز با عنوان آن‌که، بحث شکارگری در دوره‌های پیش از تاریخی و وابسته بودن زندگی و جوامع اولیه به این فعالیت، مهم‌ترین تأثیر خود را بر روی ساختار دوره‌های تاریخی گذاشته است گفت: شیوه‌های جنگی به دلیل استفاده از کمان و تیراندازی، نیازمند مهارت و توانایی ویژه‌ای در هدف‌گیری بودند؛ بنابراین در دوره‌های تاریخی، هر یک از پادشاهان به این ویژگی وتوانایی خود می‌بالیده و بر روی آثار هنری گوناگون دوران خود از این مهارت یاد کرده‌اند.
این مدرس تیر و کمان با اشاره با این که، در ایران، برای ساخت کمان، از شاخ کَل‌بز و سریش استفاده می‌شد، گفت: این تکنولوژی جالب، قدمتی چندهزار ساله دارد. در گیلان سریش‌ها از ماهی تهیه می‌شد و ساخت هر کمان بین یک تا شش ماه زمان نیاز داشت.
وی در ادامه یک کمان بازآفرینی شده را نشان داده و گفت: کمان‌های قدیمی از مواد آلی ساخته می‌شدند و به همین دلیل عمر آن نهایت تا دو سال بود.
واقع طلب در ادامه‌ی این برنامه، پیرامون به زه کردن کمان‌ها، نوع کشش هر کدام و ارتباط با دوره‌ی تاریخی آن، نامگذاری کمان‌ها و امثال آن بحث و با نشان دادن نقوش تیر و کمان بر نقش برجسته‌های تاریخی، درباره‌ی انواع قرارگرفتن دست بر روی کمان‌ها صحبت کرد.
از دیگر بخش‌های این برنامه می‌توان به شاهنامه‌خوانی باربد رضایی فرد اشاره کرد که داستان رستم و اشکبوس را روایت کرد که سخن از پیکار ایرانیان و تورانیان و جایگاه کمان در رزم‌افزار آنان بود.
نظرات بسته شده است.