صـدای نوسـتالژیک باران می برد مـان به دورهـا، به دورهـای گـیلان، این قلمروسبزآبی ایران.گیلان با بیش ازسه هزارسال پیشینه ی تاریخی، سند ارزنده‌ای از توان و انگیزش این خطه برای تکاپو درراستای بلوغ و نمونه ی مهمی برای مطالعه تحولات پرشتاب اجتماعی در ایران است.
ازمنظر جمعیت شناسی ساکنان اولیه این خطه ترکیبی ازمهاجران آریایی، کاسپی ها و کادوسی‌ها و آماردها و ساکنان بومی منطقه هستند که بعدها از امتزاج این دسته ها قومهای جدیدی پدیدارشدند که دراین میان دو قوم گیل و دیلم اکثریت داشتند. از نگاه مردم شناسی ، مردمان این خطه به روایت تاریخ ازهمان آغاز، نسبتا آزادتر از سایرنقاط ایران بوده و هیچگاه در برابر بیگانگان و یا درمقابل حکام دیگر، تسلیم نشده‌اند.
شاید راز این ایستادگی آمیختگی گـیلان با طبیعت ، معنویت و فرهنگ در کنارصفات و سنتهای دیرین مردمـان این خطه باشد که در بستری پرورش یافته اند که سبزی، ایستادگی و راست قامتی را از کوه و جنگلهای گیلان و زلالی و روانی را از آبی دریای خزر بیاموزند. از بعد فرهنگی، کاوش های حفاری وکشف الهه مادر در چند نقطه از گیلان مانند مارلیک، رستم‌آباد و رحیم‌آباد درکنار انبوهی از جام های طلا، نقره، مفرغ، موزاییک، چینی و بدل چینی نشان می دهد فرهنگ و تمدن گیلان آنقدر بارز و شاخص است که ضرورت دارد برای پرکردن گسست های تاریخی، گذشته‌ی آن بیش از پیش و با دقت و ظرافت برای ساختن روزگار امروز مطالعه و بررسی شود.
از نگاه تاریخی، گیـلان به گواه تاریخ همواره بزرگمـردان و بزرگ زنـان برجسته ای داشته که واژه بزرگ را به معنای تـام کلمه زندگی کرده اند. بزرگـانی که بقول”سـایه” ادب ایران، در سـایه سـار درختان سرسـبز و کوه پایه های جنگلی “بسـان رود درنشیب دره سـربه سنگ” زده و زنده و رونـده زیستند. شاید شاهد مدعـا روح آزادی خواهی و حـریت گیلک‌ها است که با نمونه های درخشان تاریخ این سرزمین همچـون پیروزی انقلاب مشروطیت، و نهضت میـرزا کوچک خـان جنگلی گره خورده و استوارمانده است.
حال ازآنجایی که شناسه‌ی ملی یک ملت در اسـناد ملی که مملو از سـیاست‌ها و تجربیات گذشـتگان و در بردارنده اسرار و شگفتی های حافظه تاریخی و سرزمینی آن ملت است، در همین راسـتا و به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در روز ۲۲ تیرماه یعنی سالروز روزی که مجـاهدین گـیلانی با رشـادت استـبداد مطـلقه‌ی محمد علی شاهـی را از اریکـه ی قدرت به زیر کشیدند و مشـروطه را دوباره به ایران بازگرداندند در موزه مـیراث مستـند ایران گرد هم آمدیم تا از دل تاریخ، دفتر تاریخ محلی گیلان، این سرزمین هزار و یک برگ را با هم ورق زدیم و از چگونگی رسیدن آن به مرز تمدن مارلیک پرده برداشتیم.
نمایشگاه تاریخ محلی اسـتان گیلان، این اسـتان چهارفصل با جغرافیـای متنوع اعم از آب، خاک، جمعیت، موقعیت استراتژیک، ژیوپولتیک و پیشینه تاریخی و سرمـایه بی بدیل انسـانی اش، ناگفته‌هـای تاریخی به روایت اسناد دارد که قطعا با پرداختن به آنها حیات مجدد می یابد.
