نور تاباندن به تاریخ مغفول گیلان
نقد و بررسی کتاب گاهشمار تاریخ گیلان در سلسله نشست‌های «از سرگذشت تا سرنوشت»
کرونولوژی یا گاهشماری، شیوه‌ای در تاریخ‌نویسی است که مدتی است نظر وقایع‌نگاران را به خود جلب کرده است. کتاب‌ها، منابع و آثاری که به این شیوه، نگارش می‌شوند، منابع بسیار مناسبی برای علاقه‌مندان و پژوهشگران است. گاهشماری تاریخی به عنوان علمی جدید برای محاسبه‌ی زمان یا دوره‌هایی از زمان و شناسایی تاریخ درست روی دادن رخدادهاست. در واقع رویدادنگاری به معنای سازگاری رخدادها با زمان دقیق آن‌ها است.این قبیل منابع، آرشیو مهمی برای ذخیره‌سازی موضوعات پراکنده‌ای است در زمانی کوتاه، می‌تواند اطلاعات زیادی را انتقال دهد.
نشست تخصصی معرفی و بررسی کتاب «گاهشمار تاریخ گیلان در دوره قاجار» در ادامه سلسله نشست‌های «از سرگذشت تا سرنوشت»، روز پنج‌شنبه ۳۰ فروردین‌ماه، با حضور نویسنده کتاب«قربان فاخته» در سالن اجتماعات مرکز اسناد و کتابخانه‌های ملی گیلان برگزار شد.
در ابتدای این نشست، حسین بهمنش، مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان با اشاره به این‌که در سال گذشته، ۱۲ نشست در حوزه‌ی معرفی و بررسی کتاب‌های تاریخی انجام گرفته است، گفت: معرفی، تقویت و پرداختن به تاریخ ایران و گیلان، از اهداف مهم سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی گیلان است و هر جلسه نیز به اثرات مکتوب در حوزه‌ی تاریخ و فرهنگ گیلان اختصاص دارد.
در ادامه، علی امیری، سندپژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان، با عنوان این‌که در پژوهشهای تاریخ محلی، با دو تیپ پژوهشگر تجربی و تحصیل‌کرده در حوزه‌ی دانشگاهی روبه رو هستیم گفت: قربان فاخته، ترکیبی از این دو است چرا که وی قبل از ورود به دانشگاه با علاقه به پژوهشهای تاریخی روی آورد و پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی خود در رشته‌ی تاریخ، به شکل حرفه‌ای در این حوزه به پژوهشهای خود ادامه داد.
دبیر این نشست در ادامه، به اهمیت کار و دقت بالای ایشان در پژوهشهای تاریخی پرداخت و گفت: آثار ایشان به سبب دقت و ظرافت در پژوهش، کم‌شمار اما بسیار دقیق است.
در ادامه، قربان فاخته، نویسنده‌ی کتاب«گاهشماری تاریخ گیلان در دوره قاجار» درباره‌ی شکل‌گیری این کتاب گفت: هنگامی که دانشجو بودم با کتاب «کرونولوژی تاریخ ایران» تالیف بهاء الدین پازارگاد، چاپ سال ۱۳۴۵ خورشیدی در یک کتاب‌فروشی در اصفهان مواجه شدم. این اولین کتاب کرونولوژی تاریخ، الهام‌بخش کار من برای انجام کتاب حاضر بود. وی به جلد اول کتاب خود با عنوان «کرونولوژی تاریخ گیلان پیش از تاریخ تا دوره قاجار» اشاره نموده و گفت: جلد کتاب به چهار دوره تقسیم شده است: آغاز سکونت انسان تا ورود اقوام آریایی به فلات ایران، از ورود آریاییان به فلات ایران تا تازش اعراب مسلمان به ایران، از برافتادن ساسانیان تا برآمدن صفویان و الحاق به قلمرو سلطنتی صفویان تا به امروز.
فاخته با بیان آن‌که این دست کتاب‌ها، به بررسی، شرح و تفصیلی تاریخ گیلان نمی‌پردازد، گفت: هدف گاهشماری تاریخی، ترتیب زمانی رویدادها است و رویدادهای پس از جلد اول که تاریخ معاصر گیلان را در برمی‌گیرد، در جلد دوم تنظیم شده است.
این پژوهشگر حوزه‌ی تاریخ در ادامه گفت: کار کرونولوژی در کشور ما هنوز ناشناخته، طاقت فرسا و علمی جدید است، این علم، قراردادن رخدادها در زمان است. برای تنظیم جلد سوم این کتاب در بخش دوره‌ی پهلوی تا انقلاب اسلامی، کار تیمی می‌طلبد و امیدوارم جلد بعدی با همراهی تیمی پژوهشگران این حوزه به انجام برسد.
فاخته در معرفی کتاب گاهشماری تاریخ گیلان در دوره قاجار گفت: در این کتاب به حوادث جزئی و یا زندگی مشاهیر نپرداخته‌ام، بلکه توجه بر حوادث مهم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی معطوف شده است. کتاب مشتمل بر سه بخش است: بخش نخستین کتاب، مربوط به حوادث دوران آقامحمدخان، فتحعلی‌شاه و محمد شاه بوده و بخش دوم نیز به ناصرالدین‌شاه، معروف‌ترین شاه قاجار می‌پردازد. در این دوره رشد و توسعه‌ی اقتصادی و صنعتی، فعالیت اصناف و تاسیس اولین کارخانه‌ی صنعتی ایران توسط امین‌الضرب را شاهدیم. در این دوره حضور و نفوذ روس‌ها در گیلان به ویژه رشت و انزلی موجبات رشد اجتماعی و فرهنگی این خطه را فراهم آورد. وی در ادامه گفت: در بخش سوم کتاب نیز که به دوره‌ی مظفرالدین شاه، محمدعلی‌شاه و احمد شاه مربوط است، دوره‌ی مشروطه و جنبش جنگل پررنگ‌ترین قسمت است. چرا که گیلان یکی از سه کانون مهم مشروطه بود و اندیشه‌های سوسیال دموکرات به دلیل پیوند با قفقاز و روسیه موجب تحولات بسیاری در این منطقه ایجاد کرده بود.
فاخته همچنین گفت: گیلان کانون مبارزه برای رسیدن به استقلال بود و این مبارزه در قالب جنبش ۷ ساله جنگل متجلی شد. این جنبش را نمی‌توان صرفا محلی دانست، چرا که اقوام بسیاری از سراسر ایران در آن شرکت داشتند.
در ادامه‌ی این نشست، امیری، از ویژگی‌های فاخته در کارش، به حساسیت دقیق وی در جستجوی منابع اشاره نموده و گفت: فاخته در این کتاب از ۱۶۴ منبع استفاده نموده که خیلی از آن‌ها در دسترس عموم نیست و این نشان از دقت و تلاش وی در تدوین این کتاب دارد.
دبیر این نشست با عنوان این که تاریخ دقیقی از برخی از وقایع مهم گیلان در دست نیست، گفت: به عنوان مثال تاکنون از جامعه‌ی پژوهشی گیلان کسی تاریخ دقیق وقوع نبرد «پیله داربن» را نمی دانست، اما فاخته در این کتاب با استناد به منابع تاریخ، وقوع این نبرد را ۱۵ ربیع الثانی ۱۲۲۰ قمری عنوان نموده است. یا در مثال دیگر درباره‌ی انتقال پیکر آقامحمدخان قاجار به نجف، کمتر منبعی را دیده‌ایم که به عامل انتقال وی اشاره کرده باشد، اما در این کتاب، از میرزا موسی منجم‌باشی یاد شده که در سال ۱۲۱۱ قمری، پیکر آقامحمدخان را ازتهران به نجف انتقال داد.
امیری این دقت نظر فاخته را ستود و گفت: وی به مواردی توجه نموده که کمتر مورد اعتنا قرار گرفته است مثلا وی از ایام پسین جنگل گفته است، موردی که اخبار ناگفته داشته و یا کمتر بازگو شده است.
وی در ادامه با اشاره به این نکته که قاجار تا ۱۳۰۴ ادامه داشته و اما در این کتاب گاهشماری تاریخی تا سال ۱۳۰۰ صورت گرفته، گفت: در این میان ۴ سال مغفول مانده است.
این سندپژوه همچنین طرح جلد این کتاب را مورد ارزیابی قرار داده و گفت: متاسفانه طرح جلد نشانی از دوره‌ی باستاناست و سنخیتی با متن کتاب ندارد و مطلوب آن بود که طرح جلد هم‌راستا با محتوای کتاب طراحی می‌شد.
در انتهای این نشست، پژوهشگران و مدعوین، پرسش‌ها و مطالب مرتبط به موضوع جلسه را مطرح نمودند.
لازم به ذکر است کتاب «گاهشمار تاریخ گیلان در دوره قاجار» تالیف قربان فاخته، توسط انتشارات سپیدرود رشت، در ۴۰۵ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه با قیمت ۳۵۰ هزار تومان منتشر شده است.
