پزشکانی که مانع حذف زباله‌های عفونی در گیلان هستند
آیا اتو کلاو تنها راه حل مدیریت زباله عفونی است؟
«در مقابل پرداخت ماهیانه ۱۰۰ هزار تومان و گاه کمتر از این رقم مقاومت می‌کنند و حاضر نیستند در بیخطرسازی زباله‌های عفونی تولید شده خود مسؤولیت بپذیرند.»
این روایت رفتار تعدادی از پزشکان مستقر در شهر رشت است که حاضر به مشارکت در این کار نیستند و زباله‌های عفونی مطب و مراکز درمانی‌شان همراه با زباله عادی راهی مراکز دفنی می‌شود که برای زباله عادی هم استاندارد نیست.
این اظهارات حسن برزگر مدیر عامل شرکت «بهداشت گستر مطمئن» است. یکی از شرکت‌های فعال بخش خصوصی در جمع آوری زباله‌های عفونی و بی خطر سازی آنها قبل از آنکه به جنگل‌های سراوان رشت برای دفن انتقال پیدا کند.
فکر می‌کنید این اظهارات در قبال عملکرد کدام بخش و مشاغل است؟ شاید آخرین قشری که به ذهن شنونده متبادر شود پزشکان باشد. اما این روایت رفتار تعدادی از پزشکان مستقر در شهر رشت است که حاضر به مشارکت در این کار نیستند و زباله‌های عفونی مطب و مراکز درمانی‌شان همراه با زباله عادی راهی مراکز دفن می‌شود که برای زباله عادی هم استاندارد نیست.
وسایل آلوده به خون و ترشحات بیمار، انواع سرنگ، آنژیوکت، باند، پنبه، زواید تزریقات و پانسمان، دستکش ها، ست و کیسه خون، ماسک بیمار، انواع وسایل برنده جز پسماندهای عفونی محسوب می‌شوند. عمده تولید این زباله‌ها در بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها، کلینیک‌ها و مطب‌های پزشکی و آرایشگاها به دلیل استفاده از تیغ و انجام تتو است.
این زباله‌ها ده‌ها برابر بیشتر از زباله عادی سبب انتقال بیماری می‌شوند و اگر به طور صحیح امحا یا دفن نشوند، شیرآبه‌های عفونی این زباله‌ها وارد آب‌های زیرزمینی شده و سلامت مردم را به خطر می‌اندازد .
دو روش بی‌خطر سازی و استفاده از زباله سوز برای رهایی از خطرات این نوع زباله‌ها پیش بینی شده است. در ایران بیمارستان‌ها یکی از اصلی‌ترین مراکز تولید زباله عفونی با روش سترون‌سازی با بخار (اتو کلاو) میزان خطر‌زایی پسماندهای بیمارستانی را کاهش می‌دهند و سپس این زباله‌ها راهی مراکز دفن می‌شود. بسیاری از کشورهای توسعه یافته در جهان از زباله‌سوز برای از بین بردن این نوع از زباله‌ها استفاده می‌کنند.
زخم گیلان از زباله‌ها هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. رابطه ناسالم انسان و طبیعت زخم برجای مانده را عمیق‌تر می‌کند عمیق‌ترینشان هم در سراوان رشت است که داستان آلودگی و خطرات شیرابه‌های متعفن و زندگی نابود شده اهالی ۴ روستای مجاور سراوان فراوان گفته شده است. غیر استاندارد بودن مراکز دفن در استانی با آب و هوای گیلان وهمچنین به دلیل بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و نبود لندفیل بهداشتی سبب شده تا بسیاری از کارشناسان محیط زیست زباله سوز را برای امحای زباله‌های عفونی پیشنهاد دهند. راه حلی که فعلا خبری از اجرا شدنش نیست.
بی‌خطر سازی در بیمارستان‌ها
عظیم احدی‌فر کارشناس امور نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان در گفت و گو با مرور می‌گوید: حجم عمده زباله‌های عفونی بیمارستانی در استان بی‌خطر سازی می‌شود.
او عملکرد قابل قبول فعلی بیمارستانهای گیلان را نتیجه ۸ سال پیگیری و فشار محیط زیست می‌داند که سبب شده تا دانشگاه علوم پزشکی گیلان در این مسیر همراه شود در حال حاضر بیمارستان‌ها به دستگاه اتو کلاو و هیدرو کلا برای بیخطرسازی مجهز هستند.
اما این پایان ماجرای زباله‌های عفونی نیست البته که داستان هیچ زباله‌ای در گیلان پایان خوشی ندارد.
زباله‌های عفونی بی خطر سازی شدن در نهایت باید به یک لندفیل بهداشتی منتقل شود. این معیاری است که سازمان بهداشت جهانی مشخص کرده است.
همه می‌دانیم که لندفیل بهداشتی پاشنه آشیل حلقه مدیریت پسماند زباله در کل ایران است.
احدی‌فر می‌گوید چالش اصلی گیلان در این ماجرا فقدان لندفیل بهداشتی برای دفن صحیح است. در حال حاضر در بخشی از لندفیل با عمق خاصی دفن و آهک‌پاشی می‌شود اما مساله این است که با توجه به شرایط جغرافیایی گیلان و بالا بودن سطح آب‌های زیر زمینی این کار نباید راهکار اصلی ما باشد.
همراهی بخش خصوصی کامل نیست
اما این ماجرا روی دیگری هم دارد و آن مراکز و مطب و کیلینیک‌های خصوصی بخش درمان هستند.
مدیر امور نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان مشکل اصلی در مرحله بیخطرسازی زباله‌های عفونی را در مراکز بخش خصوصی می‌داند؛ همکاری بخش خصوصی مانند آزمایشگاه‌ها، مراکز عمل سراپایی، درمانگاه‌ها هنوز کامل نیست و علی رغم طرح چند شکایت هنوز مدیران تعدادی از مراکز درمانی زیربار بدیهی‌ترین مساله حوزه‌ی بهداشت نمی‌روند.
با فشار سازمان محیط زیست و دانشگاه علوم پزشکی سال به سال شرایط بهتر شده است. اما هنوز بیش از ۳۰ درصد از مطب‌های پزشکی رشت زیر بار پروسه‌ی بی خطرسازی زباله‌های خطرناک نمی‌روند.
احدی فر ادامه می‌دهد؛ در حال پیگری هستیم که در قانون به طور مشخص بخش خصوصی درمانی را ملزم به رعایت تفکیک و بی خطرسازی زباله‌ها کند.
این موضوعی است که حسن برزگر مدیر عامل شرکت «بهداشت گستر مطمئن» نیز در گفت و گو با مرور تأیید می‌کند و می‌گوید: این شرکت از سال ۸۶ فعالیتش را شروع کرده است در زمان شروع کار در سطح کشور هم کار نویی بود و پزشکان همکاری نمی‌کردند اما با فشار سازمان محیط زیست و دانشگاه علوم پزشکی سال به سال شرایط بهتر شده است. اما هنوز بیش از ۳۰ درصد از مطب‌های پزشکی رشت زیر بار پروسه‌ی بی خطرسازی زباله‌های خطرناک نمی‌روند.
نباید از یاد ببریم که این تعداد پزشکان و مراکز درمانی ممکن است تولیدکننده حجم زیادی زباله خطرناک و عفونی باشند.
در عین حال برزگر وضعیت بخش خصوصی در شهرستان‌هایی که در آن فعال هستند را خوب ارزیابی می‌کند و توضیح می‌دهد: خوشبختانه در شهرهایی مثل انزلی، صومعه‌سرا، تالش و ماسال تمام مطب‌ها و مراکز خصوصی برای بی خطرسازی زباله‌های درمانی، با ما قرارداد امضا کرده‌اند و در حال حاضر مشکل اصلی در شهر رشت است.
بی‌مسؤولیتی اجتماعی
واژه پزشک برای ما مساوی با بهداشت و تلاش برای ارتقای سلامتی عمومی است. اما ظاهرا این برداشت درباره تمام پزشکان صدق نمی‌کند. تصور اینکه یک پزشک از خطرات زباله‌های عفونی تولید شده مطب یا مرکز درمانی خود آگاه نباشد غیر ممکن است. اما بررسی‌های ما تعدادی از پزشکان مشهور مستقر در چهارراه گلسار، خیابان نواب رشت که در طول ماه درآمدهای نجومی دارند هنوز خود را ملزم به تفکیک زباله عادی از عفونی نمی‌دانند .
حال بیاید نگاهی بیاندازیم به عدد و ارقام و هزینه‌های مدیریت زباله عفونی شاید توانستیم حق را به این پزشکان بدهیم.
در این مورد خواستیم تا برزگر مدیر عامل شرکت سلامت گستر مطمئن، کمی بیشتر در مورد عدد و رقم‌ها برایمان توضیح دهد: تقریبا هر مطب ممکن است ماهیانه ۲۰ کیلو زباله عفونی تولید کند که هزینه‌ای که باید برای امحای بهداشتی آن به شرکت‌هایی مانند ما پرداخت شود چیزی در حدود ۷۵ هزار تومان است. یعنی تقریبا روزی ۳ هزار و هفتصد تومان. او اضافه کرد: اگر وزن زباله بالای ۲۰ کیلو باشد این رقم به روزی فقط ۴ هزار تومان می‌رسد.
برزگر در ادامه به رفتاری عجیب که بین شماری از اعضای جامعه پزشکی رشت رواج دارد اشاره می‌کند: متأسفانه بعضی از پزشکان که درآمد بالایی هم دارند و طبق قرارداد با ما و اصول اخلاقی قرار است زباله‌های تولید شده مطب یا مرکز پزشکی خود را در این چرخه قرار دهند گاهی اگر زباله‌های تولیدی شان بیشتر از ۲۰ کیلو شود آن را با زباله‌های عادی مخلوط می‌کنند تا از پرداخت همین رقم‌اندکی که برای سلامت عمومی پرداخت می‌کنند هم فرار کنند.
در این میان بارها اخباری در مورد کارگران شهرداری شنیده شده که هنگام جابجایی این زباله‌ها به دلیل برخورد اجسام تیز و برنده‌ی پزشکی یا دیگر زباله‌های آلوده، درگیر بیماری شده یا حتی جانشان را از دست داده‌اند.
برزگر همکاری سازمان محیط زیست و فرمانداری‌ها را خوب ارزیابی می‌کند؛ این موضوع باعث شده بخش زیادی از جامعه پزشکی به این سمت حرکت کنند اما انتظار می‌رود پزشکان که خود از قشر آگاه و فرهیخته جامعه هستند نسبت به این امر دغدغه بیشتری داشته باشند. در واقع انتظار ما این است که جامعه‌ی پزشکی خود به دنبال رواج بیخطرسازی زباله‌ها باشد و ما انرژی خود را برای بخش‌های کم اطلاع‌تر جامعه صرف کنیم و نه پزشکان.
سازمان محیط زیست در این سال‌ها تلاش کرده تا بخش زیادی از مجموعه درمان را به استفاده از روش‌های روز مجاب کند اما در این بین از نقش علوم پزشکی نمی‌تواند غافل ماند. آیا مجموعه علوم پزشکی نمی‌تواند پیوستن به شبکه‌ی کم خطرسازی زباله‌های خطرناک را برای تمام پزشکان و مراکز درمان زیرمجموعه‌اش اجباری کند.
مهدی جواهرشناس معاونت سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی علوم پزشکی گیلان در گفت و گو با مرور می‌گوید: ما به همراه سازمان محیطزیست ونظام پزشکی از مطب و مراکز خصوصی بازدید‌های سرزده داریم. در صورت مشاهده تخلف و عدم رعایت به پرشک اخطار داده می‌شود و در ادامه در صورت عدم توجه به رفع این تخلف به مراجع قضایی معرفی می‌شوند و تاکنون هم چندین پزشک به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.
جواهر شناس می‌افزاید: آمار دو سال اخیر مشارکت بیشتری از طرف پزشکان را نشان می‌دهد و دلیل آن را اینگونه می‌گوید: از آنجایی که بخشی از مجوزها از طرف علوم پزشکی صادر می‌شود در دو سال گذشته همه پزشکان و مراکز را در بدو شروع کار ملزم به رعایت این نکته کردیم و به همین دلیل در مشارکت پزشکان سیر صعودی دیده می شود.
او در مورد زباله‌های شیمیایی دارویی هم می‌گوید: در این بخش تا سال ۹۸ با مشکلات زیادی روبرو بودیم. اما خوشبختانه یک شرکت خصوصی مستقر در گیلان در این بخش وارد کار شده و نگرانی‌های این بخش برطرف شده است.
تاثیر شرایط کرونایی
احدی‌فر مدیر امور نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان در ادامه گفت و گو با مرور از افزایش تولید زباله‌های خطرناک در رشت می‌گوید: طبق برآوردها بعد از شیوع ویروس کرونا تولید زباله‌های عفونی در بخش درمانی و شهری تا ۵ برابر هم افزایش یافته است.
خبر خوب در این ارتباط بی خطرسازی تمام زباله‌های بیمارستانی گیلان طی ماه‌های گذشته و به دنبال شیوع کووید۱۹ است چون تا قبل از اسفند ۹۸ این بیمارستان‌ها فقط زباله‌هایی مثل گاز و بُرنده‌ها را بی خطر سازی می‌کردند.
احدی‌فر می‌گوید: در حالی که تلاش بخش‌های مختلف بر این است تا از پخش شدن ویروس کرونا در مناطق مختلف جلوگیری شود اما عدم رعایت نکات بهداشتی توسط درصدی از شهروندان و مراکز پزشکی بخش خصوصی سبب ناکام ماندن در حصول به نتیجه نهایی می‌شود.
مشکلات اقتصادی در ایران همه گروها از جمله این شرکت بی‌خطر سازی زباله‌ها را هم درگیر کرده است. به گفته‌ی مدیران این شرکت، هزینه انجام کار چند برابر قبل شده است مانند پلاستیک نسوز مورد استفاه در این کار که از ۱۸ هزار تومان به ۳۸ هزارتومان رسیده است. این در حالی است که هنوز کمیته تعرفه برای سال جدید تشکیل نشده است.
برزگر مدیر عامل شرکت سلامت گستر مطمئن در این باره توضیح می‌دهد؛ ما در شرایط شیوع ویروس کرونا یک روز هم تعطیلی نداشتیم و در شرایط سخت و خطرناک کار را ادامه داده‌ایم.
۴ خودروی شرکت سلامت‌گستر بعد از جمع آوری زباله‌های عفونی از مطب و مراکز رشت و شهرهای غرب استان آن را به سوله‌های خود در یکی از شهرک‌های صنعتی غرب گیلان برای بی‌خطر سازی انتقال می‌دهند. در این بین برای ۴۰ تَن مستقیم و غیر مستقیم شغل ایجاد شده است. بعد از این مرحله شرکت‌های طرف قرارداد با شهرداری رشت برای حمل زباله به سمت جنگل‌سراوان این زباله‌ها را به مرکز دفن در نظر گرفته شده منتقل می‌کنند.
برزگر معتقد است حساسیت‌های فعالیت در این حوزه به شکلی است که باید نگاه ویژه‌ای از سوی مدیران ارشد استان را به خود معطوف کند. به گفته‌ی او کاهش هزینه‌های تمام شده برای شرکت‌های فعال در این بخش که به طور مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است می‌تواند شامل زمین ارزان یا امکاناتی مثل کاهش هزینه‌های آب و برق باشد.
۱۲ تُن زباله عفونی و نیازی به نام زباله‌سوز
احدی‌فر مدیر امور نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان هم می‌گوید: روزانه ۶ تُن زباله عفونی و همچنین بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلو زباله دارویی شیمیایی در استان تولید می‌شود. به گفته‌ی او با توجه به تولید زباله‌های عفونی در مراکز خصوصی، آمار زباله‌های عفونی در گیلان به روزی ۱۲ تُن هم می‌رسد.
در حال حاضر زباله‌سوزهایی با ظرفیت ۵۰ تن هم وجود دارند اما با توجه به حجم زباله‌های استان گیلان، با زباله‌سوزهای کمتر از این ظرفیت هم می‌توان کار را به نتیجه رساند.
آیا علوم پزشکی به روش زباله سوزهم فکر می‌کند؟ معاونت سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی علوم پزشکی گیلان می‌گوید: استفاده از زباله سوز در تمام نقاط دنیا به دلیل آلودگی هوا رو به کاهش است. اولویت علوم پزشکی گیلان نیز استفاده از زباله سوز نیست و تاکنون پیوست سلامتی در این زمینه تهیه نشده است.
در حالی که مدیر امور نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان می‌گوید پیشنهاد اداره محیط زیست برای این حل این مسئله در استان‌های شمالی داشتن زباله سوز مخصوص زباله‌های بیمارستانی است واین موضوع در کارگروه پسماند استان هم مطرح شده است.
او می‌گوید: در حال حاضر زباله‌سوزهایی با ظرفیت ۵۰ تن هم وجود دارند اما با توجه به حجم زباله‌های استان گیلان، با زباله‌سوزهای کمتر از این ظرفیت هم می‌توان کار را به نتیجه رساند. احدی‌فر معتقد است حتی می‌شد از ابتدا به جای خرید۴۰ دستگاه هیدروکلاو به یک دستگاه زباله سوز فکر کرد .
آنطور که از نتیجه صحبت‌ها برمی آید در این مسیر دو کار مهم باقیمانده است. اول همراهی همه پزشکان در بی خطرسازی زباله‌های عفونی و دوم اینکه در روش امحای زباله‌های عفونی بازنگری شود و جایگزین کردن زباله سوز به جای اتو کلاو مورد بررسی جدی قرار بگیرد.
