مرداد، ماهِ مشروطه است؛ جنبشی که از آذر۱۲۸۴ آغاز شد، با امضاء و صدور فرمان از سوی مظفرالدین شاه و پذیرش خواست جنبش گران مبنی بر مشارکت مردم در امر حکومت، و محدودیت قدرت پادشاه، در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ رسمیت یافت و در ۲۵ تیر ۱۲۸۸ با فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از سلطنت به پیروزی رسید.
جریان مشروطه با آن که دیری نپایید و دولت مستعجل بود، اما ثمرات بسیاری داشت و در مواردی منشاء تحولاتی عمیق در پیکره ی جامعه ایرانی شد. این تحولات البته که در حوزه‌ی فرهنگ نمود بیشتری داشت. ظهور مطبوعات آزاد و روزنامه نگاری مطالبه گر و مبارز و البته مستقل، هم یکی از جلوه های درخشان این جنبش اجتماعی بود.
گیلان علیرغم نوجوییِ مردمانش و پیشگامی در جنبش های تحول خواهانه ی اجتماعی، اساساً تا پیش از صدور فرمان مشروطه روزنامه نداشت. به طور دقیق تر، نخستین مطبوعه در تاریخ گیلان، درست یک سال بعد از صدور فرمان مشروطه (یعنی مرداد ۱۲۸۶) منتشر شد
ماجرای مشروطه و مطبوعات در گیلان اما از جنس دیگریست. چرا؟
گیلان علیرغم نوجوییِ مردمانش و پیشگامی در جنبش های تحول خواهانه ی اجتماعی، اساساً تا پیش از صدور فرمان مشروطه روزنامه نداشت. به طور دقیق تر، نخستین مطبوعه در تاریخ گیلان، درست یک سال بعد از صدور فرمان مشروطه (یعنی مرداد ۱۲۸۶) منتشر شد. شرح اینکه چرا مردمان گیلان آنقدر دیر در اندیشه ی نشر مطبوعه افتادند البته مجالی دیگر می طلبد. هدف از این یادداشت هم پاسخ به این پرسش نیست و مطمح نظر نگارنده، اینجا، فقط بررسی و معرفی اجمالی آن ۱۷ جریده ایست که در عصر جنبش (۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸) در گیلان منتشر شده اند.
خیرالکلام/ ۱۲۸۶ خورشیدی
همانطور که پیشتر رفت، از خیرالکلام باید به عنوان نخستین نشریه ای یاد کرد که در گیلان به چاپ رسیده است. صاحب امتیاز و مدیر این نشریه میرزا ابوالقاسم ملاباشی ملقب به افصح المتکلمین (از اهالی رانکوه شهرستان املش و از روحانیان نواندیش، از پیشگامان جنبش مشروطیت در منطقه‌ی گیلان و از هوادارن دموکرات ها) بود. اولین شماره از سال اول خیرالکلام در یکشنبه ۱۲ مرداد ۱۲۸۶/ ۲۴جمادی الثانی ۱۳۲۵/ ۴ اوت ۱۹۰۷، در شهر رشت منتشر شد. دفتر نشریه در آغاز در محله ی صیقلان بود. این نشریه در سال اول جمعاً در ۸۰ شماره منتشر شد اما مدیریت آن در مسیر ادامه‌ی نشر با تلاطمات بسیار و موانعِ سختی مواجه بود. افصح المتکلمین در شوال ۱۳۲۵ به همراه جمعی از فعالین مشروطه در گیلان به امر حاکمِ وقتِ رشت (امیر اعظم) بازداشت و به چوب فلک بسته شد و پس از رهایی، به قصد دادخواهی به تهرانِ پایتخت مهاجرت کرد. از این رو او شماره‌ی ۱۳ تا شماره ی ۱۹ (۲۳صفر ۱۳۲۶ق/ ۲۷مارس ۱۹۰۷م) خیرالکلام را در تهران به چاپ رسانید و پس از مدتی به رشت بازگشت. سال دوم این نشریه از ۱۸ رمضان ۱۳۲۷ق آغاز و پس از نشر ۸۰ شماره به پایان رسید. سال سوم آن نیز از ۱۰ شوال ۱۳۲۸ق آغاز و در ۹۳ شماره منتشر شد. انتشار خیرالکلام اما در سال چهارم، با نشر شش شماره، در ۲جمادی الاول ۱۳۲۹ق در رشت خاتمه یافت.
خیرالکلام در چهار دوره ی حضور در سپهر مطبوعات گیلان، در مطبعه های ساحل نجات انزلی، عروه الوثقی، سعادت و شرافت رشت با چاپ سربی و در دو شماره نیز با چاپ سنگی انتشار یافت. افصح المتکلمین خود رویکرد این نشریه را در بخش مشخصات جریده این گونه آورده است: «این جریده‌ی آزاد ملی در کلیات مصالح و ملت و حفظ بیضه‌ی اسلام سخن می گوید»
برای دانستن رویکرد افصح المتکلمین در خیرالکلام اما شاید خوانش بریده ای از یادداشت او آمده از صفحه۱ از شماره ۲ این نشریه (ربیع الاول ق۱۳۲۷) راهگشا باشد:
«هر که قدر خود را می شناسد، هرکه خود را انسان می‌داند، هرکه معنی بشر می‌فهمد، هیچ وقت قامت آزاد آفریده خود را به زیر بار فشار ظلم و تعدی هرکس و ناکس نخواهد برد. چه آن که تمام عروق و اعصاب و سراسر وجود او به اطناب در بیخ گوش او گویان است «یا مرگ یا شرف.»
تیغ کشیدن به روی ظالم، شلیک کردن به سوی جابر، مدافعه کردن مفسد،عظیم مستحسن خواهد شمرد شرافت نفس، جلالت قدر، نمایش غیرت که خدای یکتا در گریبان مظلوم ودیعه نهاده است… درخت حریت و مساوات سر از خاک ولایات بیرون نمی‌کند، شاخ و برگ نمی‌دهد، سایه نمی‌افکند مگر وقتی که ریشه های او از خون شهیدان وطن قوی و مستحکم شود….»
انجمن ولایتی گیلان/ ۱۲۸۶ خورشیدی
شماره‌ی اول این نشریه به مالکیت و مدیریت میرزا سیدعبدالرحمن الحسینی معروف به دبیرالممالک، در مورخ ۲۲ رجب سال ۱۳۲۵ق/ ۸ شهریور ۱۲۸۶خ، درمطبعه عروه الوثقی رشت، در ۴ صفحه منتشر شد. روزنامه ی انجمن ولایتی گیلان در واقع ارگان مطبوعاتی انجمنی بود فرمایشی به همین نام که توسط میرزانصرالله وزیراکرم تاسیس شد و هدف اصلی از نشر آن ثبت مذاکرات انجمن و هر قسم لوایح دیگر، و بعد هم پاره ای مطالب متفرقه از جمله شعر بود.
انتشار این روزنامه اما دیری نپائید و پس از توزیع چهار شماره در ۲۲ شعبان ۱۳۲۵ متوقف شد.
ساحل نجات/ ۱۲۸۶خورشیدی
شماره ی اول این نشریه در ۲۶ رجب ۱۳۲۵ق (۱۲ شهریور ۱۲۸۶خ) با مالکیت اسماعیل احمدزاده و ابوالقاسم طهرانی، و تحت مدیریت افصح المتکلمین در انزلی منتشر شد. آنطور که خود افصح المتکلمین در همین نخستین شماره نوشته است، پیشتر اما گویی نشریه ای با همین نام اما بدون اطلاع و هماهنگی با شرکای مطبعه منتشر شده بود:
«شرکاء مطبعه‌ی انزلی خواستند جریده ای به اسم ساحل نجات اداره کنند. یکی از جوانان ساکن انزلی یک دو نمره نوشت و در بی اطلاعی شرکا طبع رسانید و از نمره‌ی اول به بعضی ولایات هم فرستاد. شرکاء ملتفت شدند و در خصوص اداره کردن روزنامه ی ساحل نجات اهتمام فرمودند. قرعه ی فال به نام من دیوانه زدند… علی ای حال نمره‌ی اول و دوم که به غیر از آدرس بنده است داخل در این جریده نیست، از اعتبار ساقط است«
ساحل نجات (انزلی) با شعار «یا علیالاعلی، مساوات، مواسات» و با رویکردی ملی، سیاسی، علمی، ادبی، اقتصادی و نشر مقالات عام المنفعه، به صورت هفتگی منتشر می‌شد.
نکته این که نشریه ی ساحل نجات همزمان با انزلی (در ۲۶رجب ۱۳۲۵ق) از مرکز اداره‌ی نشریه در این شهر، با همان صاحبان امتیاز و مدیریت، منتها با اهداف و رویکردی کمی متفاوت برای رشت هم منتشر می شد. مدیران ساحل نجات در نسخه‌ی رشت که چهار صفحه بود، در اعلان مواضع سیاسی خود شفاف تر وبی پرواتر بودند تا آنجا که رسماً نشریه را به عنوان رسانه‌ی حامی جنبش مشروطه تعرفه کردند. در واقع اهداف و رویکرد ساحل نجاتِ رشت برابر آنچه در پیشانی شماره‌ی اول نشریه درج شده است این گونه اعلام شده است: «هوالموید. مساوات. مواسات. روزنامه‌ی آزاد ملی؛ علمی، ادبی، تاریخی ازحمایت مشروطه و عدالت سخن می‌گوید…»
ساحل نجات در دوره‌ی اول (که تا ۲۸ رمضان ۱۳۲۵ق ادامه داشت) مجموعاً در ۷ شماره به طبع رسید. دور دوم این نشریه اما با سه سال فاصله؛ از ۸ شوال ۱۳۲۸ آغاز و تا ۶ ذیقعده ۱۳۲۸، در ۶ شماره منتشر شد.
در یکی از مقالات نشریه ساحل نجات نوشته شده بود:…ولی حالا وقتی است که تملقات شاعرانه را باید به دور افکنیم. دورانی نیست که بگوییم حضرت والا شایسته سروری است و بایسته برتری. ما دیگر حوصله ی این کارها را نداریم. باید جدی بگوییم و جدی بشنویم. هرکه را هوش در سر و عقل در دماغ است بایستی امور را به او بسپاریم و خود ناظرش باشیم…»
بریده ای از یادداشتِ آمده در شماره‌ی دوم از سال اول ساحل نجات در ۷ شعبان ۱۳۲۵.ق مبین رویکرد گردانندگان این جریده است:
«پندم اگر بشنوی ای پادشاه در همه عالم به ازین پند نیست
جز به خردمند مفرما عمل گرچه عمل کارِ خردمند نیست…. (سعدی)
یکی از علل تامه‌ی خرابی مملکت سپرده نشدن کارها به دست مردمان عاقل است. هر کسی ارقی و برقی داشت زلف را لعاب و سبیل را تاب داده بود، مصدر کارهای بزرگ و خدمات سترگ می کردیم، او نیز پی شهوات نفسانیه و لذایذ جسمانیه می‌رفت، مطمح نظرش تنها خوشگذرانی و کامرانی بود، چنانچه ناحیه ای از مملکت از دست می‌رفت عیشش منغص نمی شد…ولی حالا وقتی است که تملقات شاعرانه را باید به دور افکنیم. دورانی نیست که بگوییم حضرت والا شایسته سروری است و بایسته برتری. ما دیگر حوصله‌ی این کارها را نداریم. باید جدی بگوییم و جدی بشنویم. هرکه را هوش در سر و عقل در دماغ است بایستی امور را به او بسپاریم و خود ناظرش باشیم…»
شایان توجه است که روزنامه ای با همین نام (ساحل نجات) نیز در سال ۱۳۲۹خورشیدی، توسط سیدرضی بدری در ۱۱۲ شماره، در بندرانزلی منتشر شد.
نسیم شمال/ ۱۲۸۶ خورشیدی
شماره ی نخست هفته نامه ی نسیم شمال، در دوم شعبان ۱۳۲۵ق با مالکیت و مدیریت اشرف الدین حسینی، در ۴ صفحه، در مطبعه عروه الوثقیِ رشت منتشر شد (البته تعداد صفحات نشریه به مرور به فراخور ضرورت و البته توانایی مالی مدیریت تا ۱۲ صفحه هم می رسید) شعار این نشریه هم که بر پیشانی آن درج شده بود این بود:
خوش خبر باش نسیم شمال که به ما می رسد زمان وصال
با این که این نشریه از ابتدا به صورت هفتگی منتشر می‌شد اما انتشار آن از سال چهارم به بعد نظم خاصی نداشت و به فراخور رویدادهای سیاسی و اجتماعی و هم احوالات شخصی اشرف الدین و مقتضیات و ضرورت ها و امکانات به زیور طبع آراسته می‌شد و در واقع دیگر این نشریه شکل گاهنامه به خود گرفته بود.
از نسیم شمال در سال اول و دوم، در مجموع ۷۲ شماره منتشر شد. انتشار نشریه نیز تا سال ۱۳۳۳قمری در رشت صورت می گرفت اما با هجرت اشرف الدین حسینی به تهران مبدا نشر آن نیز تغییر کرد و این تا سال چهاردهم ادامه داشت. از سال پانزدهم امتیاز مطبعه به ح. حریرچیان فروخته شد و با مدیرمسئولی سید محسن الحسینی حریرچیان ساعی از ۱۰ خرداد ۱۳۱۳ خورشیدی تا شهریور ۱۳۲۰ (کشانیده شدن جنگ بین الملل دوم به خاک ایران) امتداد یافت.
نسیم شمال از نشریات پرتیراژ زمانه‌ی خود بود و اقبال عمومی به آن نیز بیشتر به دلیل اشعار طنز و گزنده و انتقادی و بی پروای شخص اشرف الدین بود که البته برای او بسیار اسباب زحمت و دردسر شد.
او از هواداران سر سخت مشروطیت بود و نقدهای تند و تیز و منظومش به هواخواهان نظام استبدادی ورد زبان مردم. مثل این اشعار که به مناسبت مخالفت شیخ فضل الله نوری با مشروطیت در ربیع الثانی سال ۱۳۲۶ سرود:
تا کله ی شیخنا ملنگ است/ تا در دل ما غبار رنگ است
تا پیر دلیل مست و منگ است/ تا رشته به دست این دبنگ است
این قافله تا به حشر لنگ است…
اشرف الدین حسینی همواره تنگدست بود و تا زمان نشر مطبعه از درآمد آن ارتزاق می کرد. اواخرعمر اما به علت ابتلای به جنون روانه‌ی دارالمجانین شد و کمی پس از استخلاص درگذشت. تا سال ها بعد از مرگ اشرف الدین کسی از مدفن او اطلاعی نداشت.
گلستان/ ۱۲۸۶ خورشیدی
هفته نامه ی گلستان، از ۱۴ شعبان ۱۳۲۵ق (۲۲ سپتامبر ۱۹۰۷م) با مالکیت و مدیریت آقا محمد حسین رئیس التجار، معروف به سفینه، با چاپ سنگی، و در ۴ صفحه، در مطبعه عروه الوثقی رشت منتشر شد.
رویکرد و مواضع این نشریه را می‌توان از مشخصات آمده در صفحه اول نشریه دریافت:
«قیمت اشتراک عجالتاً در بلاد داخله غیرت و انصاف، عدل و مساوات. در خارجه تعصب مذهبی و وطن پرستی.
به چه کار آیدت ز گل طبقی از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج روز و شش باشد واین گلستان همیشه خوش باشد…
این روزنامه آزاد و از هر قبیل مقالات نافع و وقایع زشت و زیبا مینگارد…»
آقا محمد حسین سفینه نخستین مقاله اش را در شماره‌ی اول گلستان اینگونه آغاز کرده است:
»به نام مقدس وطن.
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز مرده آنست که نامش به نکویی نبرند…»
هفته نامه گلستان در مجموع تنها در چهار شماره منتشر شد و انتشارش در ذیحجه الحرام ۱۳۲۵ق متوقف شد.
سروش/ ۱۲۸۶ خورشیدی
نشریه سروش اول بار با مالکیت و مدیریت میرزا عیسی خان رشتی، در سال ۱۳۲۵.ق (۱۹۰۷م) در رشت منتشر شد.
میرزا عیسی خان که با مشروطه خواهان همدلی داشت، ابتدا، پیشکار فتح‌الله خان اکبرسردار منصور(بعدها سپهدار اعظم) بود. او در عهد مشروطه روزنامه‌ی سروش را به هزینه و اعتبار فتح الله خان اکبر در رشت منتشر ساخت و از همین رو به نزد عامه، به میرزا عیسی خان سروش شهرت یافت.
از سرمقاله ی شماره ی اول نشریه مجاهد تا حدودی می شود با رویکرد پدیدآورندگان این نشریه آشنا شد:
«….جمیع جد و جهد فرقه مقدس مجاهدین فقط به جهت ترویج و انتشار این سه کلمه طیبه است و آن سه کلمه عبارت است از (خدا، وطن، انسانیت)
میرزا عیسی خان با فتح تهران به دست مشروطه خواهان به پایتخت مهاجرت کرد و تا مدتی نشریه را تحت همین عنوان منتها با مدیر مسئولی عضدالاسلام لاهیجی در پایتخت منتشر کرد. عیسی خان سروش بعدها (۱۳۰۰ تا ۱۳۱۲ خورشیدی) در همراهی با عارف قزوینی و میرزا ابراهیم‌خان ناهید با تخلص گل آغا و تاج آقا به انتشار روزنامه‌ی تندروی ناهید پرداخت.
مجاهد/ ۱۲۸۶خورشیدی
نخستین شماره‌ی هفته نامه‌ی مجاهد، در ۹ شوال ۱۳۲۵ق (۱۵نوامبر ۱۹۰۷م) در مطبعه عروه الوثقی رشت با شعار «فضل الله المجاهدین علی القاعدین» و «مساوات، حریت، عدالت» منتشر شد. از مجاهد در مجموع ۵ شماره به طبع رسید و انتشارش نیز در ۲ محرم ۱۳۲۶ق متوقف شد. آن طور که در شناسنامه‌ی نشریه آمده صاحب امتیاز و مدیریت آن فرقه ی مجاهدین دارالمرز رشت بوده است و این نشریه نیز ارگان رسانه ای و ناشر افکار فرقه‌ی مذکور. در واقع مشخص نیست که هفته نامه‌ی مجاهد دقیقاً توسط چه کسی یا کسانی با چه آرایی مدیریت می‌شد اما از سرمقاله‌ی شماره‌ی اول تا حدودی می‌شود با رویکرد پدیدآورندگان این نشریه آشنا شد:
«….جمیع جد و جهد فرقه مقدس مجاهدین فقط به جهت ترویج و انتشار این سه کلمه طیبه است و آن سه کلمه عبارت است از (خدا، وطن، انسانیت)
لفط مجاهد کلمه ایست انسانی و لطیفه ای است ربانی که در قالب آیه ی مبارکه‌ی فضل الله المجاهدین علی القاعدین، به زبان معجز بیان حضرت ختمی مرتبت در لباس قرانی جلوه کرد…این کلمه مجاهد پیش از ظهور دین حنف اسلام هم در السنه و افواه به عبارت دیگر مشهور و مصطلح بود از دلیری و شجاعت..»
کاشف الحقایق/ ۱۲۸۶ خورشیدی
این نشریه تنها در یک شماره به تاریخ ۶ ذیقعده ۱۳۲۵ق (۱۰ژانویه ۱۹۰۸م) با مالکیت و مدیریت میرزا حبیب الله خان لارودی معروف به گاسپادین در مطبعۀ عروه الوثقی رشت منتشر شد.
آن چه از محتوای سرمقاله‌ی تک شماره ی کاشف الحقایق و هم شناسنامه ی آن بر می آید، مقرر بود رسانه ی مکتوب و مروج آرا و اهداف انجمنی به همین نام (کاشف الحقایق) باشد که مسلک آن نشر معارف و مشروطه خواهی محض بود و موید و مروج آرای چهره هایی چون ملکم خان:
«این یکی مسلم عموم هم وطنان عزیز است اول کسی که از ما ایرانیان به معایب دولت و نواقص ملت بی پرده و در رفع اصلاح آن قدم مردانگی مجدانه پیش نهاده و قلم وطن پرستی بر ورق تربیت افشاند و بدان خیال شد که کشتی سعادت ایران را که از هر سو غرقاب بلا و از هر طرف دچار طوفان بلا می‌گردید به ساحل نجات راهی سازد پرنس ملکم خان ناظم الدوله بود. (مرحبا همت والای جوان مردی او…)
موبد/ ۱۲۸۶ خورشیدی
این نشریه از ذی الحجه ۱۳۲۵ق، تا رجب ۱۳۲۶ق، در مجموع در ۹ شماره به صورت چاپ ژلاتینی در لاهیجان منتشر شد. آن گونه که از پژوهش های دکتر میررضوی بر می‌آید، مدیریت نشریه موبد با شخصی به نام میرهاشم بوده که بعدها نام ایراندوست را برای خود برگزید. از نشریه‌ی موبد اطلاعات بیشتری در دست نیست اما به روایتی نسخه هایی از شماره های ۱، ۲، ۷، ۸ و ۹ آن نزد مجموعه داری در انگلیس نگهداری می‌شود.
هوا و هوس/ ۱۲۸۶ خورشیدی
این نشریه در سال ۱۳۲۵ ق، تحت مدیریت شخصی به نام حاجی حسین به صورت چاپ ژلاتینی در لاهیجان منتشر شد و اطلاعات بیشتری از آن در دست نیست.
حقیقت/ ۱۲۸۷ خورشیدی
این نشریه در سال ۱۳۲۶ق، به صورت ژلاتینی به صورت هفتگی در رشت منتشر می‌شد و ارگان رسانه ای و مروج آرا و اهداف انجمن حقیقت رشت بود. اطلاعات بیشتری از این نشریه در دست نیست.
گیلان/ ۱۲۸۷ خورشیدی
نخستین شماره از نشریه ی گیلان در ۱۸ ذیحجه ۱۳۲۶ق (۱۱ ژانویه ۱۹۰۹م) با مدیریت میرزا حسن خان اسدزاده اصفهانی در رشت منتشر شد و انتشار آن به طور پیوسته تا ۳ جمادی الاول همان سال ادامه داشت. روزنامه‌ی گیلان وابسته به انجمن گیلان بود و در واقع پس از توقف انتشار نشریه انجمن ملی ولایتی گیلان، با هدف آگاهی عموم از مذاکرات و لوایح انجمن مذکور، منتشر و در درسترس عموم قرار می‌گرفت. از نشریه‌ی گیلان در مجموع ۱۲ شماره منتشر شد و آن چه از محتوای مقالات آن بر می‌آید این است که مدافع و حامی حاکمیت مشروطه بود:
«حال حالیه امروزه تمام عالم با یک حالتی منتظر حرکات و سکنات ما ایرانیان اند….از چهاردهم جمادی الثانی ۱۳۲۴ که دولت ایران رسماً جزو دول مشروطه عالم به شمار رفت و مجلس شورای ملی اتعقاد یافت تا چندی بعد از آن که امور داخله و اقدامات مقتضیه با کمال سکوت و وقار پیشرفت کرد و انتخابات ولایات بی سر و صدا به عمل آمد و برخلاف آن چه منتظر بودند به جای فتنه و آشوب و خونریزی و انقلاب، که لازم و ملزوم شروع این دوره است اتفاق و اتحاد و برادری و تشکیل انجمن های ملی و رفع اختلاق و مواعظ حسنه و نشر مقالات مفیده و اجتماعات معقولاته ملاحظه کردند و از این حال به قدری از لیاقت و قابلیت این قوم نجیب حیرت کردند که فوق آن متصور نیست…»
دبیریه/ ۱۲۸۷ خورشیدی
این نشریه از ۱۸ربیع الاول ۱۳۲۶ق، به مدیریت میرزاسید عبدالرحمان دبیرالممالک، هر ۱۵ روز یک بار و در ۸ تا ۴۸ صفحه در رشت منتشر شد. دبیریه رویکرد ادبی – مذهبی داشت و ضمن درج اشعار شخص دبیرالممالک با نگاهی انتقادی به شیوه ی حکمرانی سلسله ی قاجار می پرداخت. از این نشریه مجموعاً ۵ شماره منتشر شد.
حبل المتین/ ۱۲۸۷ خورشیدی
این نشریه از ۱۵ ربیع الاول ۱۳۲۵ق توسط میرزا سیدحسن خان کاشانی معروف به موبد، در تهران پایه گذاری شد. سیدحسین کاشانی برادر سیدجلال الدین مویدالاسلام مدیر روزنامه ی حبل المین کلکته بود که زمانی هم در رشت مدیریت مدرسه‌ی اخوت را بر عهده داشت و به دلیل انتشار مقاله ای مورد تعقیب قرار گرفت و در دادگاه محکوم به ۲۳ ماه بازداشت و ۲۳ ماه توقیف روزنامه و پرداخت جریمه شد. او همزمان با انقلاب گیلان (در سال ۱۳۲۷ق) به رشت آمد و شماره ۵۶ از سال دوم حبل المتین را در مورخ ۲۲ صفر همین سال، در ۴ صفحه و به صورت چاپ سربی منتشر کرد و انتشار شماره های بعدی نشریه نیز تا ۱۰ رجب سال ۱۳۲۷ ق در رشت ادامه داشت.
حبل المتین از جراید مهم عهد مشروطه بود و در آن تلگراف ها و مکاتبات مجاهدان گیلان و انجمن های ایالتی به چاپ می‌رسید. روش و منش این نشریه در شناسنامه آن به صورت درج شده:
روزنامه ی ملی، آزاد، سیاسی، تاریخی، ادبی، اخباری، علمی، اقتصادی…»
تمدن/ ۱۲۸۸ خورشیدی
جریده‌ی تمدن در ۱۷ ذیحجه ۱۳۲۴ق توسط مدبرالممالک با رویکرد حمایت از جریان مشروطه در تهران تاسیس شد. سپس یک شماره از این نشریه در رمضان سال ۱۳۲۷ ق، در شهر بمبئی هندوستان منتشر شد. انتشار تمدن در رشت هم تنها برای یک شماره، به تاریخ ۲۹ ربیع الثانی ۱۳۲۷ق (۱۹ مه ۱۹۰۹) اتفاق افتاد و چون در همین زمان تهران به دست قوای ملیون فتح شد مدبرالممالک به پایتخت عزیمت کرد و از این رو جریده‌ی مذکور از تاریخ۷ شوال ۱۳۲۸، برای بار دیگر در تهران به زیر چاپ رفت.
مدرسه تمدن/ ۱۲۸۸ خورشیدی
این نشریه در مورخ ۱۱ جمادی الاول ۱۳۲۷ق، در یک صفحه در مطبعه عروه الوثقی رشت به چاپ رسید. تنها یک شماره از این جریده در دست است که حاوی اشعاری از ابوالقاسم لاهوتی و مقاله ای در سپاس از سپهدار اعظم تنکابنی است. اطلاعات بیشتری از این نشریه در دست نیست.
اتفاق/ ۱۲۸۸ خورشیدی
این نشریه پس از تاسیس مدرسه‌ی اتفاق، در ۲۱ ربیع الاول ۱۳۲۷ ق (۱۲ آوریل ۱۹۰۹م) با مدیریت علی آقا ناظم (علی حبیبی) و با همکاری میرعبدالباقی در تنها یک شماره و به صورت چاپ سنگی در رشت منتشر شد. فخرایی این نشریه را ارگان رسانه-ای حزب اتفاق و ترقی رشت می‌داند.
اشاره:
برای نگارش این یادداشت از منابع زیر بهره گرفته شده است:
ـ روزنامه های ایران از آغاز تا سال ۱۲۸۹ خورشیدی/ برداشتی از فهرست رابینو/ ترجمه و تدروین جعفر خمامی زاده/ نشر فرهنگ ایلیا/ ۱۴۰۱
ـ گیلان در جنبش مشروطیت/ ابراهیم فخرایی/ شرکت سهامی کتابهای جیبی
ـ تاریخ مطبوعات گیلان از آغاز تا سال ۱۳۵۷/ رضا نوزاد/ نشر فرهنگ ایلیا/ ۱۳۹۱
