تقویم مدیریت بحران کشور در سالهای دچار بحران و دگرگونی شده است. وقوع سیل و جاری شدن گل و لای در روزهای تابستانی در نقاط مختلف کشور از جمله گیلان نشان می‌دهد که بارش سیل دیگر منحصر به ماههای پاییز و زمستان نیست.
روزهای پر تلاطم دوشنبه و سه‌شنبه هفته جاری خبرهای خوشی برای مردم غرب گیلان نداشت. عصر روز سه‌شنبه ۲۴ تیر در حالی که همه در حال جمع بندی زیان‌های ناشی از سیل روز گذشته بودند، این پدیده با شدت بیشتری تکرار شد.
۴ خانه مسکونی در آق اولر بر اثر جریان سیل عصر سه شنبه تخریب شد و یک پیرزن ۶۵ ساله نیز جان سپرد.
روستاهای سیل زده دیروز در منطقه مریان و آق اولر دهستان کوهستانی بخش مرکزی تالش کانون شدیدترین نوع در غرب گیلان بود. جریان سیلاب در شهر تالش به پل خیابان ۲۰ متری(جمهوری اسلامی) معروف به «سی و سه پل» رسید و بر اثر شدت سیل مسدود شد. نیروهای شهرداری تالش پس از ساعت‌ها تلاش با کنار زدن تنه و شاخه درختان پل را بازگشایی کردند و تردد عادی جریان دارد.
اما خبرهای خوشی از روستاهای بالادستی به گوش نمی‌رسد. به گزارش مرور، ۴ خانه مسکونی در آق اولر بر اثر جریان سیل عصر سه شنبه تخریب شد و یک پیرزن ۶۵ ساله نیز جان سپرد. محور ارتباطی مریان و آق اولر این بار به طور کامل بسته شد و پل شیله وشت در ۵ کیلومتری مریان آسیب جدی دیده است. دستگاه‌های راهسازی برای بازگشایی مسیر اعزام شدند. سیلاب خسارت‌هایی به مسیر دسترسی به ییلاق گردشگری سوباتان نیز وارد کرده است.
دامنه سیل‌هایی از این دست عصر سه شنبه ۲۴ تیر در شهرک ماسوله شهرستان فومن هم ثبت شد. بارش رگباری در بالادست سیل دیگری را ایجاد کرد و به تعدادی از خودروها در محدوده آبشار کیشوم و تاسیسات گردشگری زیان وارد کرد. آب ماسوله قطع شده و خسارتهای این روان‌آب هنوز اعلام نشده است.
روایت سیل نخست در تالش
بخشدار مرکزی تالش در این رابطه اظهار کرد: روستاهای مکش، تندبین، دیزگاه، ناوان، آق اولر، مریان و حسین دیرمانی در دهستان کوهستانی بخش مرکزی این شهرستان تحت تاثیر سیلاب ساعت ۱۵ عصر روز دوشنبه ۲۳ تیر قرار گرفته‌اند. «مسعود شفیقیان» در ادامه می‌افزاید: جریان گل ولای روان با تغییر جهت به سمت رودخانه ناوان وارد ۶ خانه مسکونی حاشیه رودخانه شد که خسارتهای مالی را به بار آورد اما تلفات جانی نداشت.
وی می‌افزاید: گل سیل همچنین خسارت‌هایی به محورهای ارتباطی وارد کرده است که راه‌های ارتباطی چندین روستا مسدود شدند که توسط اداره راهداری و پیمانکاران بخش خصوصی بازگشایی شد. شبکه هوایی برق نیز قطع در برخی نقاط شده بود که برقرار شد.
شفیقیان همچنین در ادامه اضافه می‌گوید: زمین‌های کشاورزی، باغ‌های گردو و فندق نیز دچار خسارت شدند و تمام زیان‌ها پس از محاسبه طی روزهای آینده اعلام خواهد شد.
اعلام وضعیت هشدار زرد
در ادامه رییس اداره هواشناسی تالش با بیان نبود ایستگاه جمع‌آوری داده‌های هواشناسی در این منطقه می‌گوید: مقدار دقیق این بارش قابل محاسبه نیست اما پیش از این وضعیت هشدار زرد برای مناطق مرتفع و نواحی مجاور رودخانه اعلام شده بود.
«افشین حمیدنژاد» می‌افزاید: بارش رگباری در ارتفاعات قره‌گل(ارگنه) شکردشت عامل جاری شدن جریان روان‌آب و گل و لای به سوی پایین دست بوده است که خطر تکرار موارد مشابه در چند روز آینده نیز وجود دارد.
صدمه به ۳ کیلومتر راه روستایی و پل‌ها
رییس اداره راهداری تالش نیز درباره خسارات وراده سیل به مرور می‌گوید: ۳ کیلومتر راه روستایی و ۳ دستگاه پل این منطقه آسیب دیده است. «غلامحسین بختشاهی» در ادامه از خسارت به جاده ارتباطی منتهی به روستاهای آق اولر، دیزگاه، حسن‌دیرمانی، مکش به لوراهونی، کت گورکن، دیزگاه و کبودمهر خبر داد که مسیرهای مسدود در حال بازگشایی هستند.
کشاورزان زیان دیدهاند
رییس اداره جهاد کشاورزی تالش هم اعلام کرد کشاورزان منطقه زیان دیدهاند. سید علی موسوی دراین خصوص اظهار می‌کند: چند قطعه زمین کشاورزی کشت گندم و جو به مساحت تقریبی ۴ هکتار، چندین هکتار باغ گردو، فندق و نهرهای آبرسانی از جمله این موارد هستند و هنوز تلفات دامی گزارش نشده است.
سیل از کنار حسینیه گذشت
اما این همه ماجرا نیست و قسمتی از آثار تالش در این منطقه جای دارند. بزرگترین گورستان عصر آهن ایران و حریم‌های آن به مساحت۱۰۰ هکتار، حسینیه تاریخی شیرخان کاخ‌های تابستانی آق اولر و حمام مریان مربوط به دوره قاجاریه همگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
«احمد جهانگیری» سرپرست اداره میراث فرهنگی تالش دراینباره می‌گوید: هیچ یکی از آثار ثبت شده منطقه دچار آسیب نشده‌اند و جریان سیلاب از کنار حسینیه شیرخان عبور کرده است.
هنوز گزارشی نداریم
درادامه رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تالش می‌گوید: راه‌های روستایی و عشایری منتهی به کانون این رویداد باز نیست و تیم‌های ارزیاب به زودی برای بررسی تخریب‌های این سیلاب اعزام خواهند شد.
«جابر حسینی» اعلام می‌کند: چیزی که می دانیم این است که سیل مقدار زیادی خاک منطقه را شسته و موجب شکستن تعداد نامعلومی از درختان شده است. واحد منابع طبیعی آق اولر که در روستای کیشون بن قرار دارد هنوز هیچ خسارتی را گزارش نکرده است.
سیل و گل ولای در روز آفتابی
رودخانه‌های منطقه به دلیل تخریب‌های در مرتع بالا دست، ساخت ویلا، عدم آبخیزداری و ایجاد سازه مهار سیلاب از سوی منابع طبیعی مستعد موارد مشابه است. یکی از افراد ساکن روستای مریان به مرور گفت: مرتع به دلیل چرای بیش از حد دام‌ها پوشش گیاهی خود را از دست داده است و خشکسالی سالهای اخیر نیز بی تاثیر نبوده است.
برخی پیمانکاران حتی برای جاری شدن سیلاب گاو قربانی نذر می‌کنند تا از محل برداشت مصالح رودخانه به سود برسند.
وی تصریح می‌کند: هیچ بارشی در روستاهای پیرامونی روی نداد و در هوای صاف گل و لای آمیخته با تنه و شاخه‌های درختان رودخانه ناوان همراه با صدای زیاد مسیر جاده را مسدود کرد. البته با اینکه این سیل گل آلود نخستین رویداد این چنینی در منطقه نیست اما در روز گرم تابستانی عجیب است.
ارسلان.د می‌افزاید: سیل‌های منطقه و با فاصله زمانی هر چند سال یکبار در فصل‌های بارانی تکرار می‌شود اما کسی کاری نمی‌کند. سیل مشابهی در ۴ سال گذشته رخ داد و مسؤولان توجه چندانی به این موضوع نکردند. بزرگترین سیلاب منطقه نیز در بارش‌های پاییز سال ۱۳۸۷ روی داد و ارتباط مریان را با روستاهای بالادستی و محل حضور عشایر تالش قطع کرد.
وی با اشاره به دستکاری در حریم رودخانه بیان می‌کند: رودخانه ناوان به دلیل برداشت بی‌رویه شن و ماسه توسط سودجویان و برخی پیمانکاران دچار فرورفتگی شده است. مردم در تمام فصل‌های سال در اینجا زندگی می‌کنند و در چنین شرایطی کاملا بی‌دفاع هستند. ولی برخی پیمانکاران حتی برای جاری شدن سیلاب گاو قربانی نذر می‌کنند تا از محل برداشت مصالح رودخانه به سود برسند.
خوش نشین‌ها بلای مردم منطقه
سید علی. ق شهروندی دیگری است که می‌گوید: زمین‌های مناطق مرتفع به دلیل منظره زیبا مورد علاقه خوش نشین‌ها است. متأسفانه ساخت و ساز در حریم رودخانه متوقف نشده است و هر سال به آن اضافه می‌شود. آنها پوشش گیاهی درختان و درختچه‌ها را از میان می‌برند تا ویلای لوکس خود را بسازند. ویلاسازان و دلال‌های زمین روی تصاحب جنگل‌های طبیعی فندق ناوان و تندبین نیز متمرکز شده‌اند. مساحت قابل توجهی از همین پوشش جنگلی هر سال تصرف می‌شود. آنها حتی روی ساخت و ساز در مراتع بالادست شکردشت نیز حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند.
کارکنان دولت و ساخت و ساز
این ساکن مریان اضافه می‌کند: قسمتی از این ساخت و سازها متعلق به کارکنان میانی دولت در سطح فرمانداری، استانداری، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها است که تنها برای استراحت به اینجا می‌آیند.
وی همچنین اظهار می‌کند: مردم تا پیش از ورود این اشخاص صاحب نفوذ دسترسی به زیربناهای لازم برای زندگی حداقلی را نداشتند. اما به محض اینکه کارمندان عالی رتبه مستقر شدند طرح‌های عمرانی تهیه شد و بودجه لازم نیز اختصاص پیدا کرد.
جریان ساخت وساز در منطقه همچنان می‌تازد و تخریب بی حساب و کتاب را بر جای می‌گذارد. می‌توان منطقه به لواسانی دیگر تشبیه کرد که در آن افراد خاص حق تقدم دارند. پایگاه‌های خبری نگاه ایران(گیل نگاه) و دیارمیرزا در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ گزارش‌هایی درباره این ساخت وسازها و نقش افراد صاحب نفوذ دولتی منتشر کرده بودند.
ماسال هم در امان نماند
البته سیلاب‌های روز دوشنبه فقط به تالش ختم نشد و شهرستان ماسال نیز در ساعت‌های ۶ تا ۷عصر روز دوشنبه تحت تاثیر بارش‌های رگباری قرار گرفت. هرچند فرمانداری این شهرستان هنوز خبر رسمی دراینباره منتشر نکرده اما یک فعال رسانه‌ای ماسال طی گفتگو با مرور از جاری شدن سیلاب در مناطق مرتفع بخش‌های شاندرمن و ماسال خبر داد.
«رضا استودان» درباره سیل در شاندرمن می‌افزاید: ییلاق النزه کانون آغاز این روان‌آب بود که با حرکت به سوی پایین دست گل و لای، سنگ و درختان را باخود شست.
وی می‌گوید: روستاهای دران، طالب‌دره و امامزاده شفیع تحت تاثیر این جریان قرار گرفته‌اند و سیل تا حاشیه شهر شاندرمن نیز رسید که سرعت آن به شکل قابل ملاحظه‌ای گرفته شد و آسیبی به این شهر و روستاهای پیرامون آن نرسیده است.
ساخت و سازهای مناطق ییلاقی این شهرستان یکی دیگر از عوامل موجود در فرسایش خاک منطقه محسوب می‌شود که به صورت عملی پوشش گیاهی را از میان می‌برد و سطح زمین را مستعد سیلاب، رانش و لغزش می‌کند.
سردبیر پایگاه خبری ماسال نیوز در مورد اجرای طرح‌های آبخیزداری در این منطقه اظهار می‌کند: احداث دیواره‌های گابیونی به صورت محدود در پایین النزه انجام شده است که در این سیل نیز زیان‌هایی به آن وارد شده است.
استودان همچنین درباره مناطق ییلاقی بخش ماسال سیل گفت: شدت سیل در این منطقه کمتر بوده است و ییلاق شالمو و ماسوله‌خانی (ماسوله‌خونی) را در برگرفته است. دو واحد پرورش ماهی قزل آلا به دلیل نفوذ گل روان دچار خسارت شده است.
به گفته‌ی وی، ساخت و سازهای مناطق ییلاقی این شهرستان یکی دیگر از عوامل موجود در فرسایش خاک منطقه محسوب می‌شود که به صورت عملی پوشش گیاهی را از میان می‌برد و سطح زمین را مستعد سیلاب، رانش و لغزش می‌کند.
برخی گمانه زنی درباره خشکسالی‌ها رشته‌های کوه‌های البرز حاکی از آن است که مرتفع‌ترین کوهستان ایران از خط الراس جغرافیایی خشک می‌شود. همین خشکسالی با دخالت‌های انسانی پوشش گیاهی مناطق مرتفع را از میان می‌برد و بارش‌های رگباری زیان‌های مشابهی را به بار می‌آید.
انقلاب آبخیزداری چه شد؟
رییس پیشین سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور ۱۶ تیر ۱۳۹۷ در شورای اداری شهرستان ماسال از اختصاص ۲۰۰ میلیون دلار برای اجرای طرح‌های آبخیرداری در کشور خبر داد. بنا بر گزارش باشگاه خبرنگاران جوان خلیل آقایی کهلیک بولاغی سهم سه شهرستان تالش، رضوانشهر و ماسال از این بودجه را ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اعلام کرد که از ذخایر ارزی صندوق توسعه ملی تامین اعتبار می‌شود.
بنا بر گفته وی این بودجه انقلابی در طرح‌های آبخیزداری کشورمان ایجاد می‌کرد. البته حکایت شیرین انقلاب آبخیزداری در کشور به دستگیری راوی منتهی شد.
خبرگزاری دانشجو در این رابطه اعلام کرد: «در ادامه مبارزه قوه قضاییه با فساد، شب گذشته(۵ آبان ۱۳۹۸) خلیل آقایی رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور بازداشت شد.
خلیل آقایی کهلیک بلاغی نمایندهٔ سابق حوزهٔ انتخابیهٔ مشگین‌شهر در دورهٔ ششم مجلس شورای اسلامی و معاون وزیر جهاد کشاورزی و با انتصاب محمود حجتی(وزیر جهاد کشاورزی) رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری شد. اما در زمان انتخاب وی به ریاست سازمان جنگل‌های بسیاری از استادان منابع طبیعی طی نامه‌ای از حجتی درخواست کردند از حضور افراد غیرتخصصی و بدون زمینه‌های اجرای و عملی در این حوزه همچون خلیل آقایی، در انتخابش بازنگری کند و کس دیگری را به این سمت برگزیند.
نگرانی از آسیب به میراث طبیعی
دلیل این جمع متخصص و دانشگاهی منابع طبیعی کشور خسارتهای وارده به منابع طبیعی در اثر این انتخاب بود و در نامه گفته بودند: یقیناً هر فرد فاقد تخصص و تجربه مرتبط با مدیریت منابع طبیعی از جمله جناب مهندس آقایی به دلیل ناآشنایی و عدم تجانس، با مخالفت قاطع امضاکنندگان و بدنه کارشناسی مواجه بوده و باعث افزایش مشکلات این سازمان حساس و حوزه مربوطه خواهند شد».
اینگونه که به نظر می‌رسد مردم قربانی آمد و رفت مدیران هستند و مصرف منابع ارزی و ریالی هم توفیقی برای صاحبان واقعی این پول‌ها ندارد.
پرسش این است در شرایطی که مسؤولان از نقطه‌های بحرانی آگاه هستند برای مقابله با تخلف‌های آشکار و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای مقابله با سیلاب کاری خواهند کرد؟ آیا جان مردم گیلان در صورت وقوع جریان گل و لای با شدت زیاد به خطر خواهد افتاد؟ آیا منافع مردم بومی باید قربانی حضور خوش نشین‌ها شود؟ نمایندگان دولت در گیلان برای حفظ میراث فرهنگی و ذخایر طبیعی کشورمان در این منطقه اقدامی می‌کنند؟ نمایندگان مجلس چه تصمیمی می‌گیرند؟
