همایش زن در تاریخ محلی پهنه‌ی شمال ایران در ساری برگزار شد؛
روایت بازخوانی نقش زنان پهنه‌ی شمال در تاریخ ایران
تاریخ محلی رویکردی نوین در پژوهش‌های تاریخی است که در آن عناصر انسانی، دیده‌ها و شنیده‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند. این رویکرد که تا حدودی در تحقیقات تاریخ‌نگاران، به لحاظ جهت‌گیری، نو تلقی می‌شود، پژوهشگران را به بازکاوی حضور و نقش این طیف موثر، ولی فراموش شده، ترغیب می‌کند.
در این راستا، همایش زن در تاریخ محلی ایران، پهنه شمال کشور، به همت انجمن زنان پژوهشگر تاریخ و انجمن ایرانی تاریخ، در روزهای ۱۸ و ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ به میزبانی مازندران در مجتمع دانشگاهی پیامبر اعظم (ص) علوم پزشکی ساری برگزار شد.
این همایش که آشنایی و بازشناسی مسائل زنان در حوزه‌ی نوینی از مطالعات تاریخی یعنی تاریخ محلی را مدنظر قرار داده بود، پیش از این نیز با پیش‌همایش زن در تاریخ محلی در بخش گیلان در ۶ دی‌ماه ۱۴۰۳، به این مهم پرداخته بود.
افتتاحیه‌ی این همایش، صبح روز پنج‌شنبه ۱۸ اردیبهشت در مجتمع دانشگاهی پیامبر اعظم علوم پزشکی ساری برگزار شد. رییس هیات مدیره انجمن زنان پژوهشگر ایران، این همایش را بستری برای بیان واقعیت‌های تاریخی دانسته و گفت: زنان ما در تاریخ‌نگاری مغفول بودند، گرچه در دو دهه‌ی اخیر تلاش‌های علمی و هدفمندی در جهت بازشناسی نقش آنان در تاریخ انجام شده، اما روایت واقعیت و نهادینه‌سازی این نقش‌آفرینی، مستلزم هم‌افزایی و روحیه‌ی جمعی میان مسوولان و پژوهشگران از تمامی فرهنگ‌ها و اقوام است.
زنان ما در تاریخ‌نگاری مغفول بودند، گرچه در دو دهه‌ی اخیر تلاش‌های علمی و هدفمندی در جهت بازشناسی نقش آنان در تاریخ انجام شده، اما روایت واقعیت و نهادینه‌سازی این نقش‌آفرینی، مستلزم هم‌افزایی و روحیه‌ی جمعی میان مسئولان و پژوهشگران از تمامی فرهنگ‌ها و اقوام است.
«حوریه سعیدی» در ادامه پیام غلامرضا امیرخانی، رییس سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران را برای حضار خواند. در متن این پیام آمده بود: «واکاوی تاریخ و نقش بی‌بدیل زنان در شکل‌گیری تمدن، فرهنگ و پیشرفت‌های اجتماعی نواحی مختلف ایران از جمله منطقه‌ی شمال، یکی از مهم‌ترین محورهای مطالعاتی در تاریخ محلی این مرز و بوم محسوب می‌شود.
امروز بررسی نقش زنان در تحولات اجتماعی شمال ایران از جنبش‌های تاریخی تا مشارکت‌های اقتصادی و فعالیت‌های علمی، فرهنگی و هنری، فرصتی است برای الهام‌گیری از گذشته و ترسیم آینده‌ای که در آن جایگاه زنان به‌عنوان محور توسعه‌ی پایدار پررنگ‌تر است. امیدوارم که این همایش با گفتگوهای میان‌رشته‌ای و ارائه‌ی پژوهش‌های نوین، گامی بلند در جهت ثبت و تکریم میراث ناملموس زنان این منطقه باشد.»
در ادامه پیام زهرا بهروز آذر؛ معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری توسط مریم بهادری، مشاور امور بین‌الملل این نهاد خوانده شد: «زنان از آغازین لحظات شکل‌گیری تمدن تا امروز در بطن حیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی این سرزمین حضوری فعال و تأثیرگذار داشته‌اند، حضوری که به هیچ‌وجه به محیط خانه محدود نبوده و گستره‌ای از کشاورزی و دامداری تا صنایع بومی، آموزش غیررسمی، انتقال سنت‌ها، مشارکت در دانش و آفرینش ادبی را در بر می‌گرفته است. با این‌حال، آنچه از این واقعیت در روایت‌های رسمی تاریخ باقی مانده، سهمی اندک و سایه‌وار است.»
در ادامه این پیام با اشاره با این که ساختار مردانه‌ی تاریخ‌نگاری، عامل این حذف یا کم‌نمایی بوده است، آمده بود: «واقعیت آن است که مردانه بودن تاریخ، پیش و بیش از آن‌که نتیجه‌ی مستقیم یک نظام آگاهانه مردسالار باشد، نشانگر وجود یک مساله ساختاری در سازوکار ثبت و روایت تاریخ است؛ مساله‌ای که زنان نیز به‌گونه‌ای ناخواسته، در تداوم آن نقش داشته‌اند.
شکاف میان آنچه زنان زیسته‌اند و آنچه نوشته شده، بزرگ‌تر از آن است که تنها با ارجاع به سلطه‌ی مردانه فهمیده شود. برای پرکردن این فاصله، باید ساختار روایت را بازنگری کنیم و از خود بپرسیم: چرا برخی فضاها، تاریخی شده‌اند و برخی دیگر نه؟ چرا برخی صداها ثبت شده‌اند و برخی، حتی اگر پرطنین بوده‌اند، در حافظه‌ی ما خاموش مانده‌اند؟»
در ادامه دبیر علمی این همایش نیز با بیان آن‌که تاریخ محلی اغلب نشان می‌دهد که چگونه زنان در انتقال سنت‌ها، ارزش‌ها و دانش نقش کلیدی داشته‌اند، گفت: در تاریخ محلی‌ست که اثرگذاری زنان از طریق فعالیت، رهبری و مشارکت‌های روزانه برای شکل دادن به فرهنگ و هویت محلی جوامع خود و نسل‌های آینده آشکار می‌شود.
«مژگان اسماعیلی» تاریخ شفاهی را به نوعی مکمل تاریخ مکتوب دانسته و افزود: بسیاری از خلاء‌های پژوهش‌های تاریخی توسط تاریخ شفاهی برطرف می‌شود اما مشکل آنجاست که حتما باید افراد مطلع در قید حیات باشند تا بتوان اطلاعات تاریخی را ثبت و ضبط کرد. تاریخ شفاهی از اهمیت زیادی برخوردار است و دیدگاه‌های منحصربه‌فردی را ارائه می‌دهد که اغلب در روایت‌های تاریخی سنتی نادیده گرفته می‌شود.
در ادامه‌ی این همایش، اسماعیلی پیرامون محورهای مورد ارائه‌ی همایش گفت: ۱۳۰ چکیده مقاله به دبیرخانه‌ی این همایش ارسال شد که از این تعداد ۸۰ اصل مقاله به دست ما رسید و ۵ مقاله نیز به دلیل موضوعات خارج از محور زن در پهنه‌ی شمال حذف شد. به دلیل تنوع گسترده‌ی محورهای همایش، به دسته‌بندی مقالات در حوزه‌های مختلف پرداختیم که در نهایت ۳۰ مقاله به‌عنوان مقالات نهایی گزینش شد که در نهایت ۲۲ نفر در پنل‌های مختلف به ارائه‌ی مقالات خود پرداختند.
دبیر علمی همایش با بیان این که بیشترین مقالات دریافتی در دو موضوع پوشاک و معماری بوده، گفت: پس از پوشاک و معماری، به ترتیب محورهای تاریخ‌نگاری و تک‌نگاری، تاریخ معاصر، فرهنگ عامه، نقش زنان در حفظ آداب و سنن و میراث ناملموس، زن و رسانه، اثرگذاری زنان در هنرهای ظریفه، نقش زنان در حوزه‌های اجتماعی صد سال اخیر، ادبیات تاریخ شفاهی، سیاست و نقش زنان شمال در اقتصاد، موردتوجه پژوهشگران این حوزه قرار داشت.
در ادامه پژوهشگران حوزه‌ی تاریخ در دو روز متمادی در دو پنل صبح و عصر به ارائه‌ی مقالات خود پرداختند. در پنل مطبوعات و رسانه، سهیلا ترابی فارسانی پیرامون زنان روزنامه‌نگار در شمال و جنوب کشور و بررسی موردی به پیک سعادت نسوان و نورافشان، رویا صدر به نسیم شمال و چالش تجددخواهی زنان گیلان، قربانعلی کنارودی به زن از نگاه نویسندگان پیک سعادت نسوان و الهه باقری به مقایسه‌ی تطبیقی زبان زنان و نامه نسوان شرق در اصفهان و گیلان پرداخت.
در پنل اول بخش فرهنگی و هنری نیز، سیمین فصیحی، پیرامون بازآفرینی تاریخ زنان در بستر محلی و نقد روایات مسلط تاریخی، حلیمه جعفرپور نصیرمحله، درباره‌ی نقش زنان در موسیقی منطقه‌ی گیلان از دوران مشروطه تا پایان پهلوی صحبت کردند.
همچنین در این بخش نرگس‌خاتون میرحسینی به جایگاه و نقش زنان بومی در حفاظت از تاریخ محلی شمال ایران و سهیلا پرویزی به مواجهه‌ی زنان با خشونت خانگی، زنان حاشیه‌نشین بر اساس رویکرد پدیدارشناسی پرداخت.
در پنل دوم بخش فرهنگی و هنری نیز، معصومه(الهام) کیانپور به نقش و جایگاه زن در شعر و اندیشه‌ی شاعران گیلکی‌سرا، هدی یاقوتی به بازنمود تصویری زن گیلانی در فیلم‌های سینمایی، داوود لطیفی یه نقش زنان ارمنی ایران در توسعه‌ی فرهنگی مازندران و بهاره عرب کسمایی به نقش طراحی شهری در توانمندسازی زنان گیلان پرداختند.
واقعیت آن است که مردانه بودن تاریخ، پیش و بیش از آن‌که نتیجه‌ی مستقیم یک نظام آگاهانه مردسالار باشد، نشانگر وجود یک مساله ساختاری در سازوکار ثبت و روایت تاریخ است؛ مساله‌ای که زنان نیز به‌گونه‌ای ناخواسته، در تداوم آن نقش داشته‌اند. شکاف میان آنچه زنان زیسته‌اند و آنچه نوشته شده، بزرگ‌تر از آن است که تنها با ارجاع به سلطه‌ی مردانه فهمیده شود.
در بخش ادبی تاریخی نیز در دو پنل، کتایون نیک‌بخش پیرامون نقش و فعالیت هنری و اجتماعی زنان گیلان در دوران رضاشاه با تکیه بر زندگی فاطمه نشوری و همچنین محمد الهامی درباره‌ی مهکامه محصص لاهیجانی صحیت کردند. در این بخش همچنین، سمانه شهری‌نژاد به پوشاک بومی مردم گیلان از منظر انسان‌شناسی فرهنگی بر اساس رویکرد کلیفورد گیرتز و زمانه حسن‌نژاد به زنان شاخص حزب توده‌ی مازندران پرداختند.
از دیگر سخنرانیهای بخش ادبی و تاریخی می‌توان به سخنرانی زبیده سورتیچی پیرامون رسانه‌مندی زبان زنانه در ادبیات شفاهی مازندران، ارائه‌ی سهیلا نعیمی درباره‌ی زنان در افسانه های بومی و محلی شمال ایران و سخنرانی محمد عظیمی پیرامون بانوی اشرف و گزارش حمله‌ی ترکمن‌ها به او اشاره کرد.
در بخش سیاسی و اقتصادی نیز، امامعلی شعبانی به نقد بیرونی و درونی پژوهش‌های مربوط به نقش سیاسی زنان مازندرانی، نادیا ره به تاثیر سیاست‌های رضاشاه بر جایگاه ابریشم در پوشاک سنتی زنان گیلان، رحیم روح‌بخش به مقایسه‌ی نقش زنان در تحولات فرهنگی سه استان گیلان، مازندران و گلستان به روایت مصوبات شورای عالی معارف و فرهنگ و شقایق فتح‌علی زاده و رقیه آقابالازاده به پوشش زنان خطه‌ی شمال بر اساس خاطرات روزانه‌ی عمادالسلطنه پرداختند.
از دیگر سخنرانیهای همایش زن در تاریخ محلی شمال ایران می‌توان به صحبت نجم‌الدین گیلانی پیرامون زنان شمال: انتقال‌دهندگان میراث اساطیری بر اساس شاهنانه‌ی فردوسی و سخنرانی فریده یوسفی درباره‌ی زنان در فرهنگ عامه شمال ایران اشاره کرد.
از دیگر برنامه‌های این همایش می‌توان به نمایشگاهی از توانمندی‌های زنان مازندران در حوزه‌ی صنایع دستی و آثار هنری اشاره کرد. اختتامیه‌ی این همایش با حضور مهدی یونسی، استاندار مازندران و محمد فوقی، رییس مرکز اسناد و کتابخانه‌ی ملی مازندران برگزار شد. در این بخش از برنامه از تمامی عوامل اجرایی و سخنرانان این همایش، تقدیر و تجلیل به عمل آمد.