کمتر خانواده ای را سراغ دارم که در آن تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی واجد ارزش‌های اجتماعی و اقتصادی بالا تلقی نشود. اتفاق مشابهی در سال‌های اخیر برای رشته مهندسی کامپیوتر در حال رخ دادن است. اما این موضوعیست که از سال ۹۶ تاکنون بارها در مدارس و مراکز مختلف در خصوص آن برای والدین و دانش‌آموزان صحبت کرده‌ام.
کافیست نگاهی به روند تغییرات اجتماعی ـ اقتصادی کشور و تحصیلات نسل‌های مختلف داشته باشیم. در حوالی سال‌های ۱۳۴۰ شمسی، حجم زیادی از درآمد‌های نفتی و در عین حال، بخش زیادی از عقب ماندگی‌ها از توسعه در کشور تجمع یافته بود. حاصل ترکیب این دو به معنای شکوفایی مشاغل مهندسی و صنعتی بود و طبعاً آن دسته از افرادی که در سال‌های پیش از آن اقدام به تحصیل در رشته‌های مهندسی کرده بودند، از این دوره شکوفایی نهایت استفاده را بردند. این تجربه باعث شکل‌گیری نوعی سوگیری در ذهن والدین و دانش‌آموزان ایرانی در سال‌های حوالی ۱۳۶۰ شد. خروجی این سوگیری، تشویق حداکثری دانش‌آموزان سرآمد برای تحصیل در گرایش ریاضی-فیزیک و ادامه تحصیل در رشته‌های مهندسی بود. این نسل با عبور از آموزش رسمی دانش مهندسی، در حوالی ۱۳۸۰ تبدیل به مهندسینی شدند که در آن سال‌ها دیگر خبری از آن شکوفایی صنعتی و مهندسی نبود. اما به موازات این افراد، عده‌ای نیز در حوالی سال ۱۳۶۰ سراغ علایق خود رفتند و شروع به تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی کردند و طبعاً در حوالی ۱۳۸۰ تبدیل به پزشک، دندانپزشک و داروساز شدند. جالب آنکه در این بازه زمانی کشور به خدمات بهداشت و درمان نیاز فراوان داشته و طبعاً موفقیت‌های شغلی و درآمدی فراوانی نصیب آنان شد.
متاسفانه در سال‌های اخیر، روند مشابهی در حال شکل‌گیری است که اغلب والدین و دانش‌آموزان، عنصر موفقیت را تنها در مسیر تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی می‌دانند و این در حالیست که هیچ تضمینی برای درآمدزایی این رشته‌ها در دهه‌های آینده به اندازه حال حاضر وجود ندارد. قطعاً این پرسش در ذهن مخاطب ایجاد می‌شود که اگر این رشته‌ها مناسب نیست، پس توصیه بهتر چیست؟ پاسخ ساده است. طبق چیزی که برایتان روایت کردم، بهترین و پولساز ترین رشته تحصیلی، رشته ایست که مورد علاقه شما باشد. زیرا در هر دوره زمانی، جامعه به مشاغل مختلف نیاز خواهد داشت و در هر رشته تحصیلی قطعاً بیشترین مراجعه به متخصصی انجام خواهد شد که بیشترین مهارت را دارد و این امر از طریق علاقه داشتن و مطالعه و تمرین بسیار حاصل می‌شود. اگر پاسخ شما این است که «من به رشته پزشکی یا مهندسی کامپیوتر علاقه دارم!»، باید بگویم باورش دشوار است که ناگهان و طی چند سال، از میان داوطلبان گرایش علوم تجربی ۹۰ درصد علاقه به ۳ رشته تحصیلی پیدا کنند (پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی) و از میان داوطلبان گرایش ریاضی-فیزیک، ۹۰ درصد به رشته مهندسی کامپیوتر علاقه‌مند شوند.
مسیر علایق شخصی افراد باید به دقت و با ملاحظه همه جوانب مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. طیف گسترده‌ای از علایق ما صرفاً حاصل تکرار تماس با آن موضوع یا شغل است. به عنوان مثال در رابطه با رشته مهندسی کامپیوتر، این روز‌ها کمتر کسی را می‌توان یافت که اخبار جذاب مربوط به هوش مصنوعی را نشنیده باشد. بنابراین دور از انتظار نیست که یک نوجوان که در آستانه انتخاب گرایش تحصیلی و یا انتخاب رشته دانشگاهی است، احساس علاقه به این رشته تحصیلی کند. و یا در مورد رشته‌های علوم پزشکی نیز همینطور، قطعاً در طول سال بارها پیش می‌آید که از خدمات پزشکان و متخصصین بهداشت و درمان استفاده نمایید. این تماس مکرر باعث شکل گیری علاقه در فرد خواهد شد. اما پرسش اینجاست که چطور می‌توان یک علاقه اصیل را از علاقه گذرا تمیز داد ؟
شاید اساسی ترین نشانه و البته دلیل کافی برای اثبات یک علاقه اصیل، مقدار تاب‌آوری فرد در مواجهه با مشکلات و مصائب آن شغل و یا رشته تحصیلی است. اجازه دهید مثالی بزنم تا این موضوع روشن شود. بعید می‌دانم کسی بدش بیاید در رشته‌ای تحصیل کند که اغلب معتقدند آینده جهان تکنولوژی در دست آن است و این یعنی مهندسی کامپیوتر. اینکه مهارت‌های زیادی در حوزه برنامه‌نویسی و کامپیوتر داشته باشیم جذابیت دارد اما آیا تا به حال سبک زندگی و اوقات کاری یک مهندس کامپیوتر را از نزدیک دیده‌اید؟ آیا مشکلات شغلی و فشار‌های مربوط به این رشته تحصیلی را از نزدیک لمس کرده‌اید؟ آیا به طور مستقیم در معرض یادگیری یک زبان برنامه‌نویسی قرار گرفته‌اید؟ اگر پاسخ شما «بله» است و در مواجهه با موارد فوق همچنان احساس علاقه شما پابرجاست، این نشانه خوبی از علاقه اصیل شما به این رشته تحصیلی و مشاغل مربوط به آن است. در غیر این صورت، توصیه می‌کنم حتماً در رابطه با علایق خود تجدید نظر کرده و با مشاغل و رشته‌های تحصیلی مختلف به طور مستقیم آشنا شوید.
امروزه در کشور‌های پیشرو به لحاظ آموزشی، یک عنوان درسی به نام «آینده پژوهی» تعریف و تدریس می‌شود که در آن سعی دارند دانش‌آموزان را آماده تعامل، تحصیل و کار در فضای کسب و کار آینده نمایند. یعنی به آنها می‌آموزند که معیار برای تصمیم‌گیری در رابطه با مسیر تحصیلات و مهارت آموزیشان نباید حال حاضر باشد، بلکه باید با نگاه به روند تغییرات و پیش‌بینی آینده، برای امروز خود تصمیم بگیرند.
بنابراین تا جای ممکن از روند‌های مرسوم انتخاب رشته و گرایش تحصیلی به این صورت که یک مشاور تحصیلی صرفاً بر اساس آنچه که رایج است و بر اساس رتبه و نمراتتان برای شما دست به انتخاب رشته بزند، اکیداً خودداری کرده و در نظر داشته باشید که بهترین انتخاب رشته یا گرایش تحصیلی، آن است که خودتان و از طریق شناخت عمیق و حقیقی از رشته‌های تحصیلی، انجام می‌دهید.