این روزها درباره‌ی میزان نیترات موجود در هندوانه بسیار شنیده‌ایم. در این راستا باید توجه داشت، نیترات یکی از آلاینده‌های مهمی است که به طور عمده در اثر مصرف نامتعادل کود و زیاده‌‌روی در مصرف کودهای نیتروژنی در‌اندام‌های مختلف گیاهی تجمع پیدا میکند. استفاده بیش از حد از کودهای ازته مانند اوره توسط کشاورزان در زمین‌های کشاورزی به منظور افزایش تولید، باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و محصولات کشاورزی به نیترات شده است. خطر نیترات بالا در بدن باعث بیماری‌هایی مانند آلزایمر و انواع سرطان دستگاه گوارش در بزرگسالان و کودکان می‌شود. اگر چه در مورد آلودگی محصولات کشاورزی با نیترات، اطلاعات کمی وجود دارد، ولی دانسته شده است غلظت نیترات در سیب‌زمینی، خیار، گوجه‌فرنگی و کاهو در کشور بیشتر از حد استاندارد است.
لازم به ذکر است که سطح کشت هندوانه در کشور بیش از ۷۷هزار هکتار و تولید سالانه‌ی آن حدود ۳ میلیون تن است. این محصول در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان در شهرهای میناب، جیرفت و کهنوج تولید می‌شود. استان گیلان نیز با تولید بیش از ۶۰ هزارتن هندوانه‌ی تابستانه از قطب‌های تولید این محصول در کشور است. البته هندوانه گیلان بیشتر در بازارهای داخلی مصرف می‌شود ولی هندوانه‌های استان‌های جنوبی و سیستان و بلوچستان و بیش از ۳۰ محصول دیگر از گمرک آستارا واقع در شمال غرب استان گیلان به کشورهای روسیه، ترکیه، آذربایجان و گرجستان صادر می‌شود.
واقعیت این است که هندوانه‌های تولیدی مناطق مختلف کشور، آلودگی نیترات متفاوتی دارند. زیرا میزان نیترات در هندوانه به عواملی مانند نوع خاک، عملیات زراعی، استفاده از کودهای شیمیایی و شرایط محیطی بستگی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهند که هندوانه‌های کشت شده در مناطق خاصی از کشور دارای سطوح نیترات بین ۲۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم است. میزان نیترات در هندوانه بطور متوسط بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم (میانگین جهانی میزان نیترات در هندوانه، ۹۵میلی‌گرم در هر کیلوگرم) و حد مجاز باقیمانده‌ی نیترات در هندوانه در کشور معادل ۶۰ میلی‌گرم در کیلوگرم است.
معمولا استانداردهای جهانی مانند استانداردهای تعیین شده توسط اتحادیه‌ی اروپا یا سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آستانه‌ی خاصی از نیترات را برای میوه‌هایی مانند هندوانه تعیین نمی‌کنند، چرا که میزان نیترات آن‌ها به ندرت به سطوح خطرناک می‌رسد. با این حال برخی از کشورها مانند روسیه، ممکن است قوانین سخت گیرانه‌تری را اعمال کنند (میزان نیترات هندوانه ۶۰ تا ۹۰ میلی‌گرم در کیلوگرم).
البته وجود نیترات در هندوانه بر خلاف محصولات دیگر مانند کلم و گوجه‌فرنگی نشانه‌ی خاصی ندارد. اگر در نمونه‌ای از هندوانه‌ها میزان نیترات حتی چند برابر باشد، نمی‌توان گفت که تمام هندوانه‌های کشور این مشکل را دارند. از طرف دیگر اعتقاد بر این است که خطر مصرف هندوانه به‌دلیل سرانه‌ی مصرف پایین آن کم است. اصولاً بیشترین تجمع نیترات در پوست هندوانه قرار دارد. از طرف دیگر حجم بالای نیترات در محصولات کشاورزی لزوماً به معنی استفاده‌ی زیاد از سم و کود نیست.
متأسفانه صیفی‌کاران آموزش‌های لازم در رابطه با چگونگی تولید محصول کشاورزی سالم را ندیده و نمی‌دانند چطور می‌توانند درجه‌ی سلامت تولیدات خود را افزایش دهند. به‌عبارت دیگر، یکی از مهم‌ترین نکات مدیریتی کشت هندوانه، داشتن برنامه‌ی کودی است. در واقع برنامه‌ی کوددهی به مانند یک نقشه‌ی راه، کشاورزان را در تمام مراحل تولید محصول راهنمایی میکند. اما متأسفانه در این زمینه کار علمی و تحقیقاتی و دستورالعمل کودی از بابت این که در چه مرحله از چه نوع کود، به چه مقدار و چطور با توجه به نیاز تغذیه‌ی ارقام هندوانه و بافت خاک منطقه استفاده شود در گیلان وجود ندارد؛ ازاین رو اصولاً می‌توان قاطعانه گفت مصرف کودهای شیمیایی در محصولات جالیزی و صیفی‌جات اصولی نیست. به عبارت دیگر، شایع‌ترین اشتباه در مورد هندوانه و محصولات جالیزی، کوددهی کم یا بیش از‌اندازه است که ناشی از عدم اطلاع کافی است. همچنین فصل برداشت نیز می‌تواند بر میزان نیترات هندوانه‌ها مؤثر باشد. بطوری که میانگین غلظت نیترات در هندوانه‌های برداشت‌شده در بهار و تابستان، نسبت به پاییز و زمستان بیشتر است. نکته‌ی دیگر این که، متأسفانه بسیاری از کشاورزان زیر بار هزینه‌ی آزمایش میزان آلایندگی خاک و آب مزرعه‌شان نمی‌روند تا در صورت لزوم، آن‌ها دیگر زمین‌ها را با نیترات اضافه کود ندهند. در حالی که باید پیش از کشت محصولات صیفی و سبزی، آزمایش‌های لازم روی آب و خاک انجام شود. اگر آزمایش به درستی انجام شود در نهایت وقتی مشخص باشد که چه میزان کود مورد نیاز یک زمین کشاورزی است، نه تنها در میزان مصرف کود صرفه‌جویی می‌شود بلکه بهره‌وری بالاتر رفته و محصول باکیفیت‌تری تولید خواهد شد.
در پایان باید گفت، امروزه به علت استفاده‌ی نامناسب از کودهای شیمیایی دارای نیتروژن برای تسریع در رشد رویشی، بسیاری از سبزی‌ها و صیفی‌جات به ویژه سبزی‌های برگی دارای غلظت بالایی از نیترات و نیتریت هستند که در بیشتر موارد این غلظت‌ها از استانداردهای تعیین شده بیشتر است. لازم است برای پایداری بازار مصرف در خارج از کشور، توجه بیشتری به کیفیت محصولات کشاورزی شود. همچنین نهادهای ذیربط مانند جهادکشاورزی، سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد باید هماهنگی بیشتری داشته باشند تا گواهی‌های بهداشت و قرنطینه بر اساس استانداردهای جهانی و کشور مقصد تهیه و صادر شوند. در این راستا توصیه می‌شود برای کاهش خطرات باقیمانده‌ی نیترات موجود در هندوانه، هنگام خرید بر خلاف انتظار، هندوانه‌های متوسط را انتخاب کرده و از خرید هندوانه‌های کوچک و درشت به دلیل داشتن نیترات بالا خوداری کنیم.
ازسوی دیگر گفتنی است که شناسنامه‌ی سلامت محصول هندوانه باعث ارتقاء سلامت و کیفیت محصول می‌شود. بنابراین اخذ شناسه‌ی سلامت برای عرضه‌ی محصولات کشاورزی به بازارهای داخلی و خارجی باید الزامی شود.