کتاب «اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار» معرفی شد
در ادامه سلسه نشست‌های از سرگذشت تا سرنوشت؛
در ادامه سلسه نشست‌های از سرگذشت تا سرنوشت، نشست تخصصی معرفی و بررسی کتاب «اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار» با حضور نویسنده کتاب«رضا نوزاد» در سالن اجتماعات مرکز اسناد و کتابخانه‌های ملی گیلان برگزار شد.
در ابتدای این نشست، «علی امیری» سندپژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان در معرفی این اثرگفت: رضا نوزاد، علیرغم سختی و عدم دسترسی که به وقایع گذشته وجود داشت، توانست با مطالعه دقیق و موشکافانه از آرشیوهای ناقص مطبوعات عصر قاجار، مجموعه ۵ جلدی پرمایه و ارزشمندی را به همت نشر ایلیا به شکل شایسته‌ای به چاپ برساند. مجموعه‌ای که هنوز به درستی معرفی نشده و در هر صفحه‌ای از آن ناگفته‌های زیادی از تحولات اجتماعی فرهنگی و سیاسی مردمان گیلان زمین دیده می‌شود.
امیری با بیان اینکه همزمان با اولین دوره انتشار جراید در گیلان و در سایر روزنامه‌های درباری و گاه نامه‌های شهرهای دیگر می‌توانیم اخبار وقایع ایران را سراغ بگیریم اضافه کرد: نوزاد با نگاه موشکافانه خود توانست به تمامی اخبار وقایع گیلان که در مطبوعات عصر قاجار مندرج بود دسترسی پیدا کند و با مطالعه دقیق این مجموعه ۵ جلدی را به چاپ برساند.
پژوهشگر تاریخ گیلان با اشاره به اهمیت آرشیو مطبوعات اظهارکرد: یکی از شاخص‌ترین و کاملترین مجموعه مطبوعاتی با نگاه گیلان پژوهی، توسط استاد جکتاجی با نشریه گیلوا از سال ۱۳۷۲ تا به امروز به چاپ رسیده است. اگر بخواهید برای تحقیقات گیلان پژوهی در هر نقطه از جهان از آرشیو مطبوعات مدد بگیرید بی شک شاخص‌ترین مجموعه مطبوعاتی محلی مجله گیلوا خواهد بود. مجله گیلوا در رشت نمونه‌ای از آرشیو غنی تاریخ گیلان و تگیه گاهی برای اهل پژوهش است.
وی با اشاره به نقش تاریخ محلی در تدوین تاریخ ملی اظهار کرد: شاخص استناد بسیاری از روایات تاریخی مرتبط با نهضت جنگل؛ جریده و مطبوعات آن زمان است که توسط نویسندگان آن زمان مجلد شده است. متأسفانه به دلیل دسترسی سخت به آرشیو مطبوعات، بسیاری از پژوهشگران ما به کتابخوانی و مطالعات روی آوردند و در نتیجه اهمیت و ارزش مندرجات تاریخی ما مغفول واقع می‌شود. اینجاست که استخراج اخبار گیلان در مطبوعات قاجار توسط رضا نوزاد که در ابتدا یک ذوق شخصی بود دارای اهمیت زیادی می‌شود.
*
در ادامه مراسم، «رضا نوزاد» نویسنده و پژوهشگر گیلانی در معرفی کتاب ۵ جلدی گیلان در مطبوعات عصر قاجار در سخنانی اظهار کرد: با چاپ روزنامه‌ای که میرزا صالح شیرازی از ۲۵ محرم ۱۲۵۳ به چاپ رساند و به کاغذ اخبار مشهور شده است، دوران روزنامه‌نگاری در ایران آغاز شد. متأسفانه این تلاش تداوم نداشت و فقط چند شماره به صورت دو صفحه‌ی یک رویه‌ای به چاپ رسید. از این روزنامه تعداد اندکی در دسترس است و شماره‌های کامل آن نیز یافت نشده است.
پس از حدود ۱۴ سال وقفه، روزنامه وقایع اتفاقیه که باز هم نخستین شماره‌اش بدون نام بود از روز آدینه پنجم ربیع‌الثانی ۱۲۶۷ (بهمن ۱۲۲۹ خ) در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار و وزیر با درایتش میرزا تقی‌خان امیرکبیر با چاپ سنگی بنیاد نهاده شد. روزنامه‌ای که امیرکبیر مبدع آن بود با عزلش در محرم ۱۲۶۸ از حرکت باز نایستاد و کماکان به انتشارش ادامه داده شد. نخستین بار پس از بازچاپ و نشر دوباره روزنامه وقایع اتفاقیه و با تغییر نام روزنامه به دولت علیه ایران، دولتی و دوباره دولت علیه ایران (از ۵ ربیع‌الثانی ۱۲۶۷ تا شماره ۴۷۱ مورخ ۲۸ محرم ۱۲۷۷)، در سال ۱۳۷۳ توسط کتابخانه ملی ایران و خریداری نسخه‌ای از آن توسط پدر، تورقی در آن کردم، با دیدن مطالبی در مورد گیلان، بر آن شدم که آن‌ها را بازنویسی کنم تا شاید در جایی به کارم بیاید، تنوع مطالب بازنویسی شده آن‌قدر زیاد بود که می‌توانست خود به صورت کتاب درآید، بنابراین با افزودن توضیحاتی بر آن (در مورد اشخاص، قطران، ابریشم، بقاع و مساجد و اماکن رشت و حومه) کتاب را آماده کردم و چند سالی در کنجی خاک خورد و سرآخر در سال ۱۳۸۹ توسط نشر فرهنگ ایلیا به بازار کتاب عرضه شد.
نوزاد در ادامه بیان کرد: در همین دوران و تا چاپ کتاب فوق روزنامه‌های دوران قاجار که بازچاپ می‌شدند را تهیه و گزارش‌های مربوط به گیلان را استخراج می‌کردم، روزنامه‌هایی مانند ایران، تربیت، تمدن، خورشید، صبح صادق، کوکب دری، قانون، اختر، کاوه، انجمن تبریز، شکوفه، دانش، روح‌القدس و… و در ادامه با تهیه سی‌دی‌های (لوح مطبوعات فارسی ایران) که کتابخانه مجلس شورا تهیه کرده بود به کارم ادامه دادم و اخبار گیلان را در آن‌ها دنبال کردم. این بار نیز با همت جناب میرزانژاد و حوزه هنری گیلان، سه جلد از این مجموعه در ۱۳۹۵ به چاپ رسید. در این مجموعه سه جلدی ۳۴ عنوان نشریه مورد بازخوانی و بازنویسی قرار گرفت و در همان سال به عنوان کتاب سال گیلان در قسمت تاریخ مورد تقدیر قرار گرفت.
این پزوهشگر گیلانی ادامه داد: جلدهای چهارم و پنجم این اثر نیز با بازخوانی ۲۲ نشریه در ۱۳۹۹ توسط همان انتشاراتی به چاپ رسید. از این مجموعه جلد ششمی نیز روانه بازار شد که به اهتمام محققی از خراسان جمع‌آوری شد که ای‌کاش زیر نام این مجموعه در نمی‌آمد چون اغلاط فراوان و کم و کاستی‌های زیاد داشت.
نوزاد با بیان اینکه کسانی که از این کتاب به منظور تحقیقاتشان استفاده می‌کنند، می‌دانند که تورق هزاران صفحه روزنامه و خواندن و یافتن مطالب مربوطه کاری بس طاقت‌فرساست اظهار کرد: در همین دوران مجبور شدم با فاصله‌ای چندساله هر دو چشمم را عمل کنم که می‌توان از مزایا یا معایب این همه ریز‌بینی در روزنامه‌ها دانست.
وی با اشاره به اینکه دراین پنج جلد، نشریاتی فارسی زبان از کلکته، اسلامبول، بمبئی، اسکندریه، قاهره، لندن در خارج از کشور و شهرهای طهران، خوی، اصفهان، تبریز، شیراز، مشهد، بوشهر، کاشان مورد بازبینی قرار گرف افزود: این مجموعه پنج جلدی شامل حدود ۲۵۰۰ صفحه می‌شود و در آن به کل گیلان پرداخته شده و فقط رشت را به عنوان مرکز ولایت در بر نمی‌گیرد، اخبار اصلی این مجموعه شامل تاریخ منطقه، عزل و نصب حکام و دیگر مامورین، خلعت‌ها و القاب، ورود و خروج سفرا و مامورین خارجی است ولی در لابلای مطالب، جغرافیای منطقه، مالیات و جریمه، آتش‌سوزی‌ها، معادن، پزشکی و دام‌پزشکی، آبله‌کوبی، وبا، ساختمان‌ها، زراعت، ابریشم و نوغان و برنج، دزدی و سرقت و رشوه، جنایات، گمرک و پست و تلگراف، سکه و تقلبات آن، راه‌ها و پل‌ها، درگیری‌های محلی، قیمت اجناس، بلدیه و انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انجمن‌های دوران مشروطه، تاسیس شرکت‌ها، اسامی وکلای روزنامه‌ها در رشت و سایر شهرها، نخستین خبرنگاران گیلانی با نام میرزا ابوذر یوسف‌اف و میرزا محمدعلی مغازه‌ای، آگهی‌های فروش منازل، و بسیاری مطالب جزئی و کلی دیگر آمده است.
نوزاد تأکید کرد: دیدگاهم این است که کتاب خود باید نشانگر خود باشد، به هیچ‌وجه به رونمایی و تبلیغ اثر خود فکر نکردم و گذاشتم کسانی که از آن استفاده می‌کنند خود به باارزش یا بی‌ارزش بودن آن واقف شوند، غیر از کسانی که به تمجید کتاب پرداختند از افرادی هم شنیدم که (یعنی چه؟ فقط چند روزنامه را خوانده دیگر، این چه ارزشی دارد؟)
در پایان عرایضم فرازهایی از مقدمه این مجموعه پنج‌جلدی را می‌آورم: «در کتابی که پیش رو دارید اخبار و وقایع گیلان از ابتدای تاسیس روزنامه در ایران تا سال‌های پرتپش انقلاب مشروطیت از روزنامه‌های مختلف گردآوری شده است. بسیاری از این وقایع و اخبار را می‌توان با توجه به کتاب‌های مرجع تفسیر کرد و شرح و بسط داد، می‌توان خادم و خائن را معرفی کرد، شهرها، محل‌ها و حتی عمارات را می‌توان مورد بازبینی قرار داد و مکان کنونی‌شان را تعیین کرد… اما سعی کردم در متن روزنامه‌ها دست نبرده و تعلیقاتی بر متن ننویسم زیرا در مورد هر خبر چند سطری، می‌توان صفحه‌ها قلمی نمود و شاهد مثال‌هایی از کتاب‌ها و منابع موجود آورد و این باعث می‌شد که حجم کتاب حداقل به سه برابر حجم فعلی برسد و شاید برای محققین کاری عبث می‌بود. بسیاری از مطالب این گردآمده ممکن است تکراری به نظر آید چون در روزنامه‌های مختلف ولی همزمان به چاپ رسیده‌اند. هیچ کدام را حذف نکردم چون ممکن است خواننده و محقق، با یک جمله که در روزنامه‌ای آمده و در دیگر روزنامه‌ها نیامده است به مطلب مهمی دست بیابد و به لایه‌های زیرین خبر برسد.
در ابتدا روزنامه‌ها با چاپ سنگی به چاپ می‌رسیدند که خواندن و بازنویسی را بسیار مشکل و در بعضی مواقع به زجر تبدیل می‌کرد و حتی نمونه‌های چاپ سربی نیز در بسیاری موارد همین مشکل را داشت، سختی‌ها را به جان خریدم تا محققین وقایع گیلان در یک برهه زمانی از جستجو در نشریات و اتلاف وقت بر کنار بمانند، اگر این رنج پذیرفته آید من به اجر و مزد معنوی خویش دست یافته‌ام.»
لازم به ذکر است؛ در این نشست «دکتر محمد روشن«، «احمد اداره چی گیلانی»، «محمد تقی پوراحمد جکتاجی»، «محمود نیکویه»، «ابولقاسم جلیل پور»، از نویسندگان و پژوهشگران برجسته گیلان، «رضامیرمعنوی» و«انوش نصر ماسوله» فعالین حوزه هنر و نمایش استان و«حسین بهمنش» مدیرکل و «زهرا بدن آرا» معاونت نهاد کتابخانه‌های عمومی استان حضور داشتند.