ونوس نه در روزهای سخت التهاب تیرماه، بلکه سال‌ها پیش در نتیجه عقب‌مانده‌ترین طرح‌ریزی‌ها و توسعه نامناسب معماری و عمران سوخت؛ وقتی که با نامرغوب‌ترین مصالح ساخته شد و تعمیر و نگهداری درست انجام نگرفت. ونوس آن زمان سوخت، وقتی رویای منطقه آزاد انزلی یأس را در دل‌های آبای‌های انزلی دامن زد و از انزلی این چشم‌آبی گیلان، از آن تنها مردابی گل‌نشسته باقی ماند است.
نیمه عید امسال، وقتی به اسکله رسیدم، اوضاع دلهره‌آور بود؛ بناهای تاریخی بیش از پیش تمنای زندگی داشتند و اسکله بوی عید و هیاهوی مسافران را نداشت. در نقطه‌ای نزدیک به ورودی منطقه آزاد انزلی، صفی طولانی و جمعیتی عجیب برای عیدی که باید به پایان می‌رسید، دیده می‌شد.
اگر از انتقادها به شیوه اجرای توسعه منطقه آزاد انزلی عبور کنیم، که ناهمگون با زیست‌بوم انزلی و گیلان است، امروز شاهد آسیب‌های ساختاری و زیربنایی هستیم که نه تنها انزلی بلکه کسبه منطقه را نیز متضرر کرده است.
با بازدید این مجتمع‌ها از زمان افتتاح تا امروز که با چنین آتش‌سوزی مهیبی مواجه شده‌ایم، باید پرسید اگر قرار بود سودآوری و درآمدزایی که عموم مردم انزلی از آن محروم ماندند حاصل شود، چرا این دستاوردها نه پایدار بود و نه الهام‌بخش؟ آیا خود بنای این مجموعه از درون دچار بحران نبوده است؟
مجتمع تجاری و اداری «ونوس» واقع در منطقه آزاد انزلی، با وسعت حدود ۵۴۰۰۰ مترمربع در سه طبقه روی زمینی به مساحت ۲۴۰۰۰ مترمربع ساخته شده است. این مجموعه شامل ۸۲۹ غرفه تجاری متنوع، ۶۶ دفتر اداری مجهز و ۱۰۸ انبار برای نگهداری کالا است. طبقات همکف و اول به فروشگاه‌ها اختصاص یافته و طبقه دوم بخش‌های اداری، خدماتی و رفاهی همچون رستوران و کافی‌شاپ با چشم‌اندازی زیبا به دریا را دربر می‌گیرد.
طبق گزارش هلال احمر در تیر ۱۴۰۴، حدود ۹۰ درصد از طبقه دوم این مجتمع بر اثر آتش‌سوزی که احتمالا ناشی از اتصال برق بوده است، دچار خسارت و تخریب شده و آسیب‌های جدی به کسبه وارد شده است.
اما در این منطقه و کل گیلان، کم نیست «ونوس»هایی که با کوچکترین کوتاهی، خطا یا اتصال برق، در معرض آسیب‌های بنیادی قرار دارند.ما دانش کسب می‌کنیم تا با فناوری گامی نوین برداریم و رنج‌ها و بلاها را کاهش دهیم. توسعه امری صرفا فرضی یا تئوری نیست؛ بلکه مادامی پایدار است که بر شناخت دقیق و بهره‌برداری بهینه از منابع با چشم‌اندازی منصفانه و منافع عمومی پایه‌ریزی شود. دانش کاربردی که بر منافع عمومی تمرکز دارد، نه بر آمال و آرزوهای واهی، بلکه بر مصادیق عینی و تجربیات استوار است. هزینه‌های این دانش نه آسیب‌زا، بلکه زیربنای امنیت و پیشرفت پایدار هستند.
معماری و مدیریت ساخت از مهم‌ترین ارکان کاهش تلفات و زیان در برابر بلاهایی چون آتش‌سوزی و زلزله است. گریزی از عبور بحران نیست مگر با پذیرش این واقعیت که انسان امروز پس از هزاران سال توانسته است راه‌های متعددی برای کنترل و مهار آتش اختراع و به کار ببندد.
مشخصا برای ساخت چنین بنایی با این وسعت و تعدد رفت و آمد و انبار کالا، اولویت در طراحی باید پایدارسازی و ایمنی می‌بود، نه صرفا استفاده از مصالح نامرغوب سریع ساز و با ظاهری نسبتا فریبنده. بررسی پلان‌های مجتمع نشان می‌دهد که در این بحران، راه خروجی باید حداقل ۴ تا ۶ عدد بوده و با ایمنی کافی و پراکندگی مناسب در اضلاع مختلف طراحی شده باشد، در حالی که تعداد کم این راه پله وجود دارد با توجه به تراکم زیاد، ناکافی بوده است. پله اضطراری متعدد دیده نشده و راهروها مقاومت حریق نداشته و جدا سازی مناسبی برای جلوگیری از گسترش دود و شعله‌ها صورت نگرفته است. همچنین طولانی بودن راهروها برای فرار بدون علائم هدایت شونده، معایبی بزرگ است که باعث شده تا مسافت فرار برخی واحدها به ۳۰ تا ۴۵ متر برسد.
در معماری محلی گیلان، به دیوار آتش‌بر که در خانه‌هایی با سقف شیروانی ساخته می‌شد، «دیوار دودبُر» می‌گویند. این دیوارها برای جلوگیری از گسترش آتش در بافت‌های متراکم چوبی ضروری بوده‌اند و در استانداردهای امروز، چه در ایران و چه در دیگر کشورها، با شکل و شمایلی جدید، جزو الزامات ساختمان محسوب می‌شوند.
تفکیک فضاها و بخش‌بندی حریق (fire compartmentation): تقسیم ساختمان به بخش‌ها یا محفظه‌هایی مقاوم در برابر آتش تا از گسترش حریق جلوگیری شود. این تفکیک باید شامل دیوارها، کف‌ها و سقف‌های ضدحریق باشد و منافذ بین آن‌ها به درستی با مصالح و آتش‌بندهای مناسب مسدود شود. متأسفانه این مجتمع فاقد این نوع تفکیک و جداسازی فضاهای تجاری بوده و تمامی واحدهای تجاری به صورت پیوسته طراحی شده‌اند.
از دیگر نکات مهم، اجرای اکسپوز تاسیسات حساس و فراهم کردن دسترسی آسان برای تعمیر، نگهداری و کنترل حریق بوده است که رعایت نشده است. استفاده از مصالحی مانند کامپوزیت که علاوه بر ممنوعیت، عامل تشدید آتش است و معمولا محل عبور تاسیسات نیز هست، نگرانی‌ها را دوچندان کرده است.
حادثه تلخ آتش‌سوزی مجتمع ونوس و آسیب‌های شدید به کسبه و شهروندان عزیز، بار دیگر ضرورت توجه ویژه به ایمنی، کیفیت مصالح، مدیریت ساخت و توسعه پایدار را یادآوری می‌کند. ما همدرد و همراه شما هستیم و این درد بزرگ را از صمیم قلب درک می‌کنیم. امید که این تجربه تلخ، نقطه عطفی در مسیر توسعه منصفانه و امن برای همه شهروندان گیلان و ایران عزیز باشد و گام‌هایی محکم‌تر در آینده به سود مردم برداشته شود.
