کاروانسراهای تاریخی رشت درگیر مشکلات وراثتی و حقوقی؛
روستاهای اجتماع‌محور، راهبرد تازه میراث‌فرهنگی
«یوسف سلمان‌خواه» در نشست تخصصی «تحول پایدار گردشگری شهری با محوریت میراث‌فرهنگی و تاریخی» که روز گذشته در رشت برگزار شد، گفت: امروز گردشگران بیشتر به‌دلیل جاذبه‌های طبیعی همچون کوه، جنگل و دریا به گیلان می‌آیند، اما تاکید من بر میراث فرهنگی و تاریخی است. بنابراین از جامعه دانشگاهی و پژوهشی استان انتظار دارم در این زمینه به ما و فعالان صنعت گردشگری کمک کنند.
سلمان‌خواه با اشاره به ظرفیت‌های میراثی گیلان اظهار کرد: هنوز نمی‌دانیم چگونه باید آثاری مانند «جام مارلیک» را تجاری‌سازی کنیم. در حالی که مردم گیلان زیر فشار مشکلاتی همچون بافت‌ها و حریم‌های اراضی هستند و از ما مطالبه دارند، من چگونه می‌توانم پاسخ‌گوی این مسائل باشم وقتی می‌دانم دغدغه‌های کارشناسان و حافظان میراث نیز جدی و درست است؟
او ادامه داد: اختصاص اعتباری اندک، مثلا ۳۰ میلیارد تومان برای حفاظت از بیش از پنج هزار اثر شناخته‌شده و ۱۲۱۳ اثر ثبت‌شده گیلان، به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست. اگر فقط بخواهیم برای ۴۳ هزار اثر ثبت‌شده ملی گیلان حصارکشی کنیم، بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان نیاز است. بنابراین باید حفاظت از میراث‌فرهنگی را مردمی و عمومی کنیم، زیرا راه دیگری نداریم.
سلمان‌خواه درباره ضرورت ایجاد فضاهای کانونی تاریخی در نقاط مختلف شهر پیشنهاداتی ارائه داد و گفت: اگر بخواهیم در رشت مناطقی مانند ساغری‌سازان، استادسرا و پیرسرا را به کانون‌های تجمع گردشگری تبدیل کنیم، باید برای آن‌ها کانونی تعریف شود تا مردم در آن جمع شوند. تنها در این صورت می‌توانیم در مسیر توسعه پایدار گردشگری شهری قدم برداریم.
او با ابراز نگرانی از وضعیت کاروانسراهای رشت توضیح داد: در این شهر ۱۲ کاروانسرا وجود دارد که متاسفانه وضعیت نامطلوبی دارند و حتی شهرداری با وجود منابع مالی کافی هم نمی‌تواند اقدامی انجام دهد، زیرا مشکلات وراثتی و حقوقی مانع این کار است. بافت‌های تاریخی رشت باید مرکزیت داشته باشند تا مردم به حضور در آن‌ها ترغیب شوند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان تاکید کرد: وقتی گردشگر گیلان را ترک می‌کند، تازه متوجه می‌شویم که چه خلأهایی در زیرساخت‌های گردشگری داریم. هنوز نمادی شاخص در حوزه گردشگری ایجاد نکرده‌ایم که بتوانیم به آن افتخار کنیم.
او افزود: تاکنون پنج روستا شامل فشتکه، قاسم‌آباد، شالما، جیرده و عنبران ثبت ملی یا جهانی شده‌اند. همچنین «رشت‌دوزی» در آستانه تبدیل شدن به یک عنصر بین‌المللی است اما برخلاف آن‌چه در حوزه صنایع‌دستی اصفهان رخ داده، هیچ هیاهویی در رشت و استان برای معرفی رشتی‌دوزی شکل نگرفته است.
سلمان‌خواه به ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی نیز اشاره کرد و گفت: سه زون از این جنگل‌ها با وسعت ۵۸ هزار هکتار در گیلان قرار دارند اما در معرض تخریب و آسیب هستند. یا کاروانسرای تی‌تی که ثبت جهانی شده است، می‌تواند به جذب گردشگر کمک کند، اما ما حتی توانایی برگزاری یک همایش بین‌المللی برای معرفی این ظرفیت‌ها در رشت را نداریم؛ زیرا زیرساخت لازم فراهم نیست. از سوی دیگر، نگاه‌های غلط گذشته بر دوش اداره کل میراث‌فرهنگی سنگینی می‌کند، در حالی که اعتبارات ما اندک است، بخش خصوصی توان کافی برای مشارکت ندارد و پیچیدگی‌های اداری هم مانع هر اقدامی می‌شود.
او درباره برنامه‌های آتی میراث‌فرهنگی توضیحاتی داد و گفت: رویکرد اصلی من تمرکز بر روستاهای گیلان است. قصد دارم «روستاهای اجتماع‌محور» را در شهرستان شفت ایجاد کنم تا شبکه‌ای از روستاها به هم پیوند بخورند. اکنون در جیرده سفال‌سازی ثبت ملی داریم و در سیاهمزگی نیز پنیر سنتی که شهرت دارد و باید احیا شود. هر روستا ویژگی خاصی دارد و باید بستری فراهم کنیم تا مردم برای دیدن این ویژگی‌ها به روستاها سفر کنند. هدف من تقویت زنجیره روستاگردی است.
سلمان‌خواه در پایان افزود: در شهرستان شفت ۱۰۰ روستا وجود دارد که نزدیکی آن به رشت، ظرفیت بزرگی برای توسعه گردشگری روستایی فراهم کرده است. طرح «روستاهای اجتماع‌محور» را به صورت پایلوت در شفت اجرا می‌کنیم تا در سفر آینده وزیر میراث فرهنگی به گیلان ارائه دهیم.