زبان گیلکی در حال افول نیست

نشست «آینده ی زبان گیلکی» پنجشنبه ۱۹ دی ماه ساعت ۱۷با حضور مسعود پور هادی، امین حسن پور و پرویز فکر آزاد در تالار مرکزی رشت و به میزبانی خانه ی فرهنگ گیلان برگزار شد. در این نشست، نخست امین حسن پور، پژوهشگر زبان گیلکی و فعال فرهنگی به بحث درباره­ی زبان گیلکی پرداخت و گفت: «زبان پدیده ای اجتماعی است و وقتی از آینده ی زبان حرف می زنیم، باید از آزادی گویشوران آن هم حرف بزنیم. از طرف دیگر آینده ی زبان گیلکی، دغدغه ی همه ی مردم نیست و مسائل بسیار حادتری برای قوم ما وجود دارد و پرداختن به این مساله، به معنی نادیده گرفتن بقیه ی آنها نیست.»

زبان گیلگی در حال انقراض نیست

او در ادامه با اشاره به اینکه در زبان فارسی هم که زبانی شناخته شده است، ما رویکردهای متفاوتی را می بینیم، افزود: «در ادبیات فارسی دو شاخه داریم. افرادی مانند شاملو، دهخدا و ساعدی توانسته اند دوباره زبانی را که موجود است به ما بشناسانند. افرادی دیگر هم مانند خانلری و بهار بوده اند که به جای تلاش هایی مبتنی بر انسان گرایی، آزادی و اجتماع، با استفاده از نهادهای رسمی زبان فارسی را به ما معرفی کرده ­اند.»

از دهه ی هفتاد به بعد با شکل گیری نوعی سرمایه داری بومی در گیلان مواجه بوده ایم که مسئله ی بومی برایش مهم است و برای آن پول خرج می کند. از طرف دیگر در همه ی مناطق می توانیم شکلی از ناسیونالیسم بومی را ببینیم. بنابراین نمودار زبان گیلکی در حال افول نیست.

حسن پور در ادامه سه پیش فرض را در رابطه با زبان گیلکی مطرح کرد و اولین پیش فرضش این بود که زبان گیلکی در حال انقراض است و بعد به نقض این جمله پرداخت و ادامه داد: «خیر، زبان گیلکی در حال انقراض نیست؛ اولین دلیل اینکه انقراض ویژگی های خودش را دارد و زبان گیلکی اینگونه نیست. دلیل دوم این است که گفتمان و گرایش به زبان گیلکی در چند سال گذشته وجود داشته است. از طرف دیگر از دهه ی هفتاد به بعد با شکل گیری نوعی سرمایه داری بومی در گیلان مواجه بوده ایم که مساله ی بومی برایش مهم است و برای آن پول خرج می کند. از طرف دیگر ایدئولوژی برای ما در حال تغییر است و در همه ی مناطق می توانیم شکلی از ناسیونالیسم بومی را ببینیم. بنابراین نمودار زبان گیلکی در حال افول نیست.»

این فعال فرهنگی در ادامه پیش فرض دوم را مطرح کرد که بدین شرح بود: «مساله ی بعدی خط است. از خط همیشه به عنوان یک مانع بحث می شود. خط یک ابزار است. در دوره هایی چندین روش نگارش در منطقه ای وجود داشته است و گذر زمان و استقبال کاربران از یکی شان، یک نوع ابزار را متداول کرده است.»

حسن پور در ادامه به پیش فرض سوم اشاره کرد و گفت: «نخبگانی که پیگیر خط زبان گیلکی اند، تصویری که ارائه می دهند این است که جامعه اهل نسیان است و نخبه ی ما به هر دری می زند تا جامعه را بیدار و دوباره آن زبان را استفاده کند. از اوایل دهه ی چهل که سنت گیلان شناسی مرسوم شد، مهمترین منبع این سنت مردم بودند. بنابراین اینگونه نیست که مردم توده ای باشند که از زبان فرار می کنند.»

جای خالی داستان گیلکی در ادبیات کودک

در ادامه پرویز فکر آزاد بحث را ادامه داد و گفت: «تاکنون چندین کارگاه در مهد کودک و مدارس ابتدایی و یک کارگاه هم در دانشگاه برگزار کرده ایم. چون دیدیم جای داستان گیلکی در ادبیات کودکان خالی است، به فکر تولید محتوا افتادیم. اولین بار به مهد کودک رفتیم و داستانی را به زبان گیلکی برای بچه ها خواندیم که به هیج وجه برای شان قابل درک نبود. بنابراین از مادران هم دعوت کردیم تا همراه کودکان شان بنشینند. آنها هم چندان قادر به فهم زبان گیلکی نبودند.»

او در ادامه با اشاره به اینکه داستان های گیلکی مانند داستان های فارسی دارای موتیف های تکرارشونده نیست گفت: «داستان های گیلکی علیرغم داستان های فارسی دارای موتیف های تکرار شونده نیست و بنابراین مجبور شدیم داستان هایی بنویسیم که برای کودکان قابل لمس باشد.»

از زبان های بومی در ایران حمایت نمی شود و هر کس به خودش حق می دهد که در سریال ها و مهمانی ها این زبان ها را مورد سو استفاده قرار دهد.

این پژوهشگر گیلانی در ادامه با اشاره به اینکه کارگاهی هم در دانشگاه برگزار کردند گفت: «در بخش دانشگاه هم کارگاهی داشتیم. افراد کمی قادر به صحبت زبان گیلکی بودند ولی همه درکش می کردند.» او در ادامه به بحث فعالان اجتماعی پرداخت و بیان کرد: «هدف کنشگران اجتماعی اُلگوسازی است تا دیگران را متوجه ی آن سازیم. ولی اُلگوی ما کوچک است، بنابراین به کمک دولت هم نیازمند هستیم.»

عدم حمایت از زبان های بومی

در ادامه مسعود پور هادی بحث را ادامه داد و در رابطه با مسئله ی دو زبانی گفت: «باید ببینیم چه تغییرات زبانی ای در گیلان قابل مشاهده است. ابتدا باید به موضوع جنسیت پرداخت و دید چه تعداد از زنان و مردان به گیلکی صحبت می کنند.

نکته ی دیگر بحث این است که زبان هایی در ایران رایج بود که از بین رفتند. دو وضعیت برای زبان مرده وجود دارد: اول اینکه کسی نیست که دیگر آن زبان را صحبت کند و بعدی طبق گفته ی زبان شناسان، زبان در حال افول است. یعنی اگر در برآوردی آماری، گویشوران در کودکی و نوجوانی به آن زبان صحبت نکنند، مسئله ی زوال آن زبان پیش می آید.»

این پژوهشگر گیلانی در ادامه توضیح داد که وضعیت زبان گیلانی بدین ترتیب نیست و افزود:« نوع دیگری از وضعیت وجود دارد که به آن زبان در خطر می گویند و وقتی پیش می آید که گویشورانش را تنها تعدادی از پیرمردان و پیرزنان تشکیل می دهند. از طرف دیگر از زبان های بومی در ایران حمایت نمی شود و هر کس به خودش حق می دهد که در سریال ها و مهمانی ها این زبان ها را مورد سو استفاده قرار دهد.»