درآستانه دهمین هفته انتصاب «هادی حق شناس» به عنوان استاندار گیلان، این چهره دانشگاهی با درک اهمیت شناخت دقیق جامعه و بهره گیری از دانش نخبگان برای بهبود شرایط اجتماعی، از اساتید جامعه شناسی استان برای گفت‌وگو، هم اندیشی و مشارکت در فرایند برنامه‌ریزی دعوت به عمل آورد.
استادان جامعه شناسی در این دیدار با ارائه تصویر کلی از شرایط اجتماعی حاکم بر استان به طرح مسائلی از قبیل لزوم توجه به مطالبات مردم و همراهی و همدلی آنان برای حل مشکلات، ضرورت نقد ساختارها برای بهبود آن، توجه به معضل سالمندی جمعیت گیلان، میل جوانان به مهاجرت از کشور و تبعات منفی آن برای جامعه، افزایش مهاجرت از سایر استان ها به گیلان و تغییرات حاصل از آن، وضعیت حساس آموزش و پرورش در استان، فقر و پیامدهای مخرب آن و موارد قابل بررسی دیگری پرداختند.
گزارش اختصاصی این دیدار و دغدغه‌های جامعه شناسان گیلان را در گزارش زیر بخوانید:
دولت برای پیشبرد امور به همراهی مردم نیازمند است
« دکتر رضا معصومی راد» مدیر گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان در این دیدار غلبه نگاه اقتصادی بر حوزه علوم انسانی، فرهنگ، دانشگاه و جامعه شناسی و بی توجهی به آنها بعنوان بخشی که سرمایه مادی ایجاد نمی‌کند را مانع از تحلیل های جامعه شناختی دانست.
این استاد دانشگاه با اشاره به تعهد جامعه‌شناسان به جامعه اظهار داشت: به رغم اهمیت اقتصاد اما این مولفه به تنهایی نمی‌تواند مشکلات را حل کند بلکه بخش مهمی از مسائل مربوط به شکاف جامعه و دولت است.
وی تاکید کرد: دولت برای پیشبرد برنامه ها و تخصیص بهینه منابع نیاز به پذیرش مردم و مشارکت، همراهی، همدلی و اعتماد آنان دارد.
معصومی راد تصریح کرد: جامعه شناسان صدای مردم را می‌شنوند و می‌دانند مردم به نهادها و بخش های مختلف اعم از شهرداری، نیروی انتظامی، قوه قضاییه چه نگرشی دارند و می‌توانند در قالب اتاق فکر و ارائه مشورت به حل معضلات اجتماعی کمک کنند.
مدیر گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان پیشنهاد کرد؛ گیلان میزبان همایش ایران ۱۴۰۴ به منظور بررسی آسیب‌های ۲۰ سال اخیر کشور در حوزه‌های مختلف اعم از فرهنگ، اجتماع، سیاست، اقتصاد، انرژی، صنعت، کشاورزی و غیره در قامت ملی به منظور تصمیم گیری بهینه در این عرصه ها باشد.
محمد امین کنعانی: سالمندی جمعیت گیلان اگرچه هنوز مساله اصلی نیست ولی در ظرف ۲۰ سال آینده مسلما با آن روبه رو خواهیم بود
سالمندی جمعیت و مهاجرت جوانان دو معضل اساسی
در ادامه « دکتر محمد امین کنعانی» استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان و پژوهشگر جامعه شناسی جمعیت و سالمندی؛ با بیان اینکه گیلان در رتبه نخست جمعیت سالخورده کشور است تصریح کرد: رشد جمعیت گیلان هشت صدم و میزان باروری در گیلان نیز کمتر از یک است .
وی اظهار داشت: سالمندی جمعیت گیلان اگرچه هنوز مساله اصلی نیست ولی در ظرف ۲۰ سال آینده مسلما با آن روبه رو خواهیم بود و اگر از هم اکنون از ظرفیتهایمان به خوبی استفاده کنیم راحت تر می‌توانیم در آینده با مساله سالمندی مواجه شویم.
کنعانی با اشاره به این که جامعه شناسان و جمعیت شناسان متفق القول هستند که ما الان در وضعیت فراوانی نیروی کار قرار داریم که اصطلاحا به آن پنجره جمعیتی گفته می‌شود افزود: هم اکنون حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور بین ۱۵ تا ۶۴ ساله هستند و اگر ما بتوانیم زمینه به کارگیری این نیروی انسانی را فراهم کنیم این وضعیت منجر به توسعه اقتصادی خواهد شد.
وی همچنین به پدیده مهاجرت بعنوان یکی از مسائل مهم در گیلان اشاره و یادآوری کرد: در یک دهه اخیر از یک سو مساله مهاجرت از استان های دیگر به گیلان و از سوی دیگر تمایل جوانان گیلانی به مهاجرت به خارج از کشور بیش از سایر نقاط کشور مواجه هستیم.
این پژوهشگر، تراز این مهاجرت را منفی خواند چرا که عمدتا جمعیت سالخورده وارد استان می‌شود و جمعیت جوان از گیلان به خارج مهاجرت می‌کنند .
کنعانی اذعان داشت: البته مطلق عدد را در اختیار نداریم و ضروری است که در این زمینه کار شود. ولی مطالعات اولیه ما نشان می‌دهد؛ خروجی از گیلان به خارج از کشور بالا است، مخصوصا با توجه به میزان پایین فرزند آوری در استان.
این جمعیت شناس متذکر شد: ورود مهاجران به گیلان برجسته شده در حالی که مهاجرت جوانان از گیلان حائز اهمیت بیشتری است.
کنعانی با بیان این که مشکل اصلی درگیلان، فقر شدید در مناطق روستایی است افزود: محصول کار کشاورزان چیزی از نیازهای آنان را پوشش نمی دهد . البته مساله فقر فقط در مناطق روستایی فقط مختص کشاورزان نیست و کاهش امید نیز از مسائل قابل توجه است .
این پژوهشگر توصیه کرد ضروری است روی تمامی این موارد کار علمی صورت بگیرد و به نتایج پژوهش ها به دقت عمل شود.
اهمیت جامعه شناسی کاربردی در حوزه های مختلف
« دکتر علی یعقوبی چوبری» دانشیار جامعه شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان نیز با اشاره به گونه های مختلف جامعه شناسی بر اهمیت جامعه شناسی کاربردی برای سیاستگزاری در حوزه های مختلف اجتماعی اعم از طلاق، سالمندی، مهاجرت، خودکشی ، دعوا و درگیری و غیره سخن گفت.
این پژوهشگر حوزه خانواده و زنان خاطرنشان کرد: جامعه شناسی انتقادی به نفع ساختارهاست می‌توانند با نقد خودشان، ساختارها را نقد درمانی کنند .
وی همچنین به اهمیت جامعه شناسی مردم نگار در تسهیلگری اشاره و یادآوری کرد: مفاهیم در هر دوره ای معناهای مختلف پیدا می‌کند، جامعه شناسی مردم مدار می‌تواند با ایجاد گفتمان بین نسل‌ها در این رابطه تسهیلگری کند .
یعقوبی با اشاره به تاسیس انجمن جامعه شناسی ایران و شعبه آن در گیلان و امکان برگزاری کارگاه های مختلف (گفت و گوی بین نسلی، خانواده ) تصریح کرد: این امکان در انجمن جامعه شناسی وجود دارد که به کمک روانشناسان و مددکاران اجتماعی، از جامعه شناسی مردم مدار برای بهبود جامعه استفاده کنند .
سید هاشم موسوی: گیلان دو مشکل اصلی دارد. یکی زمین، یکی زبان که هر دو دارند می‌میرند و فکر می‌کنم باید برای هر دو کاری اساسی انجام شود
زمین و زبان گیلان در مخاطره
« دکتر سید هاشم موسوی» مردم شناس و استاد دانشگاه گیلان نیز در این نشست اظهار کرد: گیلان دو مشکل اصلی دارد یکی زمین، یکی زبان که هر دو دارند می‌میرند و فکر می‌کنم باید برای هر دو کاری اساسی انجام شود.
وی در رابطه با حفظ و احیای زبان گیلکی خاطرنشان کرد: تا آموزش رسمی در مدرسه و دانشگاه داده نشود و به همان زبان مادری و اموزش در خانه اکتفا کنیم زبان گیلکی رونق نمی‌گیرد .
«موسوی با اشاره به مشکل زمین گفت: وقتی کشاورزی سود ندارد کشاورز به ناچار زمین را می فروشد بنابر این باید در مورد این مشکل تصمیم جدی مبتنی بر فرهنگ گرفته شود .
لزوم توجه به گسل های اجتماعی
«دکتر عباس نعیمی جورشری» جامعه شناس حقوقی، سیاسی نیز در این نشست خطاب به استاندار گفت: در جایگاهی که شما بعنوان حکمران گیلان زمین قرار دارید و جایی که من بعنوان پژوهشگر جامعه شناسی نشسته ام، دو فهم متفاوت رقم می‌خورد. اقدام شما برای برگزاری این نشست کاهش و کاستن آن گسست است به خاطر این که علیرغم اشتراکاتی که داریم تفاوت هایی نیز با هم داریم.
این پژوهشگر حوزه مطالعات صلح خاطرنشان کرد: جامعه شناسان مستقل همواره در خصوص خطراتی که الگوهای سرزمینی را تهدید می کند هشدار داده اند. اینها تابعی از خطراتی هستند که ایران زمین را هم تهدید می‌کنند البته مولفه هایش متفاوتند در برخی از عناصر افزایش و در برخی مولفه ها کاهش وجود دارد.
وی در ادامه متذکر شد: در این رابطه می‌توان از پنج گسل اقتصادی، سیاسی، جنسیتی، دینی و گسل مرکز پیرامون نام برد.
دکتر نعیمی با اشاره به اهمیت دانایی و صداقت گفت: خیلی مهم است مشاوران حکمران از این دو صفت برخوردار باشند در غیر این صورت نومیدی پیوستارگونه ادامه خواهد داشت.
این جامعه شناس با بیان این که حضور من در اینجا نشان از امیدواری من به رویکرد شما است، افزود: امیدوارم جلسات ادامه دار باشد تا به صورت عملیاتی و مشخص بتوانیم راهکاری برای گسلهای مذکور با توجه به مختصات زمانی مکانی گیلان چه می توان کرد.
وضعیت اضطراری آموزش و پرورش
«دکتر مژده قربانعلی زاده» جامعه شناس حوزه آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان با اشاره به هشدارهای جامعه شناسان در اوایل دهه ۷۰ گفت: در خصوص وضعیتی که ما امروز در آن قرار گرفته ایم هزاران هشدار توسط نخبگان جامعه داده شده بود ولی متاسفانه به دلایل مختلف به آن توجه نشده است.
وی در ادامه تصویری از وضعیت آموزش و پرورش در گیلان امروز را بر اساس تحقیقات پژوهشکده تعلیم و تربیت و دانشگاه فرهنگیان ارائه و آن را بسیار وخیم ارزیابی کرد.
وی اظهار داشت: به طور کلی در نمرات آزمون نهایی خرداد دانش آموزان بعنوان یک شاخص آموزشی در بین استان های کشور رتبه ۲۲ را دارا هستیم .
این استاد جامعه شناسی با اشاره به پایین بودن معدل ها اظهار داشت: در برخی شهرستان ها معدل ها زیر ۱۰ است.
وی تصریح کرد: این ها شاخص های کمی است که با عدد خودشان را نشان می‌دهد اما اگر به سراغ شاخص های کیفی تر برویم با تغییرات فرهنگی خیلی جدی در نسل نوجوان و جوان مواجهیم و شکاف جدی در بین مراجع و حوزه های تربیتی خانواده مدرسه معلمان اتفاق افتاده است.
دکتر قربانعلی زاده متذکر شد: یکی از گزینه های به شدت جدی در بین نوجوانان رفتن است و مقصد هم اصلا برایشان مهم نیست و این خیلی ترسناک به نظر می‌رسد و بحران‌های متعددی داریم.
این پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش یادآور شد: چند سال پیش هنگام تدریس اگر در یک کلاس مدرسه دولتی ۴۰ دانش آموز داشتیم ۵ نفر مشکل داشت و معلم تلاش می کرد این تعداد را مدیریت کند اما امروز از ۴۰ دانش آموز ، ۳۹ نفر دچار مشکلات و آسیب های مختلف است.
مژده قربانعلی زاده: با تغییرات فرهنگی خیلی جدی در نسل نوجوان و جوان مواجهیم و شکاف جدی در بین مراجع و حوزه های تربیتی خانواده مدرسه معلمان اتفاق افتاده است
وی تاکید کرد: مدارس در مسیری قرار گرفته اند که به شدت نیازمند حمایت هستند این نسلی که داریم در موردشان صحبت می کنیم و الان دانش اموز هستند چند سال دیگر در فضای همین آسیب های مورد بحث اساتید قرار می گیرند و آن وقت ما با هزینه های زیادی در حوزه اجتماعی مواجه می شویم.
این جامعه شناس با تاکید بر این که در حوزه رصد و پایش آسیب‌های اجتماعی و این که اولویت ها کدام اند و منابع را به کدام سمت باید هدایت کنیم جای کار بسیاری وجود دارد افزود: بنظر می رسد ارتباط بین حوزه های تحقیقاتی کشور در این زمینه ضعیف است و این که ما بتوانیم به یک اجماع نخبگانی برسیم و اجماع را در خدمت سیاستگزاران قرار بدهیم خیلی نیازمند کار است.
دکتر قربانعلی زاده اظهار داشت: خوشحالم که چنین جلساتی در گیلان برگزار می شود و استاندار محترم علاقمند هستند که با جامعه نخبگانی ارتباط داشته باشند و فاصله موجود بین حوزه تحقیقات ، اجرا و حکمرانی برداشته شود.
ضرورت توجه به جامعه شناسی محیط زیست
«دکتر حمید عباداللهی» استاد جامعه شناسی و پژوهشگر مطالعات توسعه نیز بیان کرد: بنظر من چند مساله در گیلان خیلی مهم است که یکی از آنها بحث مهاجرت به مناطق روستایی است .
وی با اشاره به این که با افزایش مهاجرت به روستاها بنظر می‌رسد در این سال ها بحث مرز بندی فرهنگی به تدریج در حال بزرگ شدن است افزود: این مساله در جاهایی مشکلاتی را ایجاد کرده که اگر به آن توجه نشود یا حداقل رصد و مطالعه نشود مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد و از این رو انجام تحقیقات در این زمینه بسیار مهم است .
عباداللهی مساله مهم بعدی در روستاهای گیلان را بحث محیط زیست و رابطه انسان با طبیعت عنوان و تصریح کرد: این امر الان مساله مهمی در کل جهان است که جامعه شناسان روی آن متمرکز شده و کار می‌کنند بحث مصرف آب، استفاده از سموم و کود در نظام های بهره برداری کشاورزی و این که چگونه اینها منابع آب زیرزمینی را در معرض خطر قرار می‌دهند و چرخه طبیعت را آلوده می‌کنند .
نکته بعدی بحث جامعه شناسی ارزیابی است. اساسا کنشگران اجتماعی یا مردم چه ارزیابی می‌توانند از حکمرانی و دولت و از عملکردهای آنان داشته باشند .
به گفته وی پرداختن به این قضیه، درک این که مردم اعم از زنان و جوانان چگونه می‌فهمند در خصوص مهاجرت ارزیابی شان از غرب چیست مطالعاتی از این سنخ وجود نداشته و نمی‌دانیم چرا انقدر میل به رفتن از کشور وجود دارد.
وی با اشاره به تمایل زیاد مردم گیلان خاصه رشت به زندگی به سبک غربی گفت: تصوری از غرب مخصوصا در ذهنیت جوانان ایجاد شده که کنش مهاجرت را تولید می‌کند که فهم علت این اتفاقات مهم است.
این جامعه شناس با بیان این که غرب تصوری یا تخیلی به شکل سلبی تحت تاثیر تصویری است که حکومت از غرب ارائه می‌دهد افزود: ما اول باید فهم کنشگران را به رسمیت بشناسیم و بعد در صدد پژوهش در مورد آن برآییم.
وی افزود: نکته دیگر حائز اهمیت در گیلان بحث مرزهای قومی است که البته فقط مختص این استان نیست و تحقیقات نشان می‌دهد که حافظه جمعی در ایران به شدت به سمت قومی شدن حرکت می‌کند.
به گفته وی این که در تبریز بابک به یک شخصیت قومی تبدیل می‌شود، در گیلان میرزا کوچک خان به شدت یک شخصیت قومی است، اینها چیزهایی را به ما نشان می‌دهد که برخی کشورها ممکن است روی همین مسائل سرمایه گذاری کنند و یک کارهایی انجام دهند .
دکتر عباداللهی خاطرنشان کرد: حداقل می‌توانیم در سطح محلی و منطقه ای مطالعاتی را انجام دهیم که متوجه این شکاف ها شویم . این که رابطه قومی یا مرزهای قومی در شمال گیلان چگونه است ، چقدر حس محرومیت وجود دارد ، مرزبندی ها از چه جنسی هستند.
عباداللهی: با افزایش مهاجرت به روستاها بنظر می‌رسد در این سال ها بحث مرز بندی فرهنگی به تدریج در حال بزرگ شدن است
لزوم توجه به اصل تنش زدایی
«دکترشریفی» استاد جامعه شناسی دانشگاه پیام نور نیز با اشاره به بی توجهی متولیان به مباحث مطرح شده از سوی نخبگان جامعه شناسی گفت: ما در طول تاریخ درد کشیده ایم و مدیرانی که باید این دردها را کاهش می دادند خود عامل درد شده اند . متاسفانه اگر بخواهیم در مورد جامعه ملی خود از نظر تاریخی نظر بدهیم اکثر حیطه های ما دچار مشکلات عمیقی بوده معیشت و اقتصاد بچه ای است که از این شرایط بدنیا آمده است. چرا اقتصاد ما ضعیف است چون سیاست ما خوب عمل نکرده چون فرهنگ و دین ما خوب عمل نکرده اند.
وی با اشاره به اهمیت اصل تنش زدایی در سیاست گفت : ما بعنوان کشوری تک محصولی به این مساله توجه نکرده ایم و هنگامی که در مسائل سیاسی غلط عمل می کنیم کشورها به معیشت ما گیر می دهند.
وی خاطرنشان کرد: دین یکی از سرمایه های معنوی تاریخ ایران بوده نمی توانیم دین را انکار کنیم وقتی محققین می گویند سیاسی شدن اسلام با اسلام سیاسی فرق دارد . وقتی دین می شود نقطه ای که افراد از ان ارتزاق می کنند به نفع مسائل دیگر ، جوان دین گریز می شود . فرد مداح خود را منتسب می کند به امام حسین و خلاف انجام می دهد مردم آن را از چشم دین می بینند.
دولت نباید در اقتصاد و فرهنگ مداخله کند
استاندار گیلان نیز در خاتمه پس از استماع سخنان اساتید جامعه شناسی با اذعان به اشتباهات صورت گرفته بر لزوم بازنگری برای رفع این مشکلات تاکید کرد.
«هادی حق شناس» با بیان این که علوم به خاطر نیاز شکل گرفته اند اظهار داشت: نماد پیشرفت یک جامعه سرمایه های فرهنگی است .
وی یکی از مسائل موجود را مداخله بی‌مورد دولت در برخی امور عنوان و تصریح کرد: دولت ها نباید در فرهنگ و اقتصاد مداخله کنند مگر به سمت مداخله مثبت که بخشی را که انحراف پیدا کرده دوباره به مسیر درست باز گردانن .
این استاد اقتصاد با تاکید بر این که باید اصلاح امور کشور را در اولویت قرار داد افزود: منظور من از اصلاح به سبک اصلاح طلبان یا اصول گرایان نیست بلکه معتقدم هرکسی در هر سمت و مسئولیتی کار خود را درست انجام دهد اتفاق مثبتی در ایران می‌افتد.
وی با اشاره به این که برنامه ریزی‌ها و اقداماتی در مسیر حل مشکلات اقتصادی و بهبود شرایط معیشتی مرم گیلان در دست اجرا دارد اظهار داشت: مشکل ما اکنون مسائل فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی جامعه است که در این بخش به همراهی افراد دارای دانش و تخصص در زمینه های جامعه شناسی، روانشناسی، اقتصاد و غیره نیازمندیم.
استاندار گیلان در خاتمه با ابراز امیدواری برای ارتباط بیشتر نخبگان و بخش سیاستگزاری اظهار داشت: ۱۰۰ درصد می شود برای بهبود کشور کار کرد اما نه این که فکر کنیم ظرف دو سه سال می‌شود عقب ماندگی صد سال گذشته را جبران کنیم .
لازم به ذکر است: گرچه برخی از استادان و اندیشمندان این حوزه به رغم آشنایی با هادی حق شناس بعنوان یک فرد اهل دانش و پژوهش به دلیل یاس از کارآمدی سیستم تصمیم گیری و نتیجه بخش بودن جلسات دولتی در این جلسه غایب بودند، اما نفس این دعوت از سوی یک سیاستمدار و مقام عالی دولتی امیدبخش بود.
