گیلان این دروازه‌ی گشوده به روی اروپا با پیشینه‌ی غنی فرهنگ و هنر و زادگاه هنرمندان جریان ساز و پیشرو، مهد جریان نوگرایی در ایران و از طلایه داران نقاشی، نمایش، سینما و موسیقی است.
موطن بزرگانی چون جلیل ضیاپور، بهمن محصص و محمد حبیب محمدی در نقاشی، احمد عاشورپور، احمد علی راغب، ناصر مسعودی در موسیقی، ابراهیم مرادی از فیلمسازان پیشگام ایران، اکبر رادی در نمایشنامه نویسی و محمد کوچکپور در عکاسی .
پیش از در نوردیدن توفان سهمناک کرونا در جهان و از جمله ایران و گیلان، به جرات می‌توان گفت این سرزمین سبز از پرتکاپو‌ترین استانها در زمینه فعالیتهای هنری و فرهنگی بود.
اجرای نمایش‌های مختلف صحنه‌ای و خیابانی، برگزاری کنسرت‌های موسیقی و جشنواره‌های گوناگون، برگزاری جلسات داستان و شعر، نمایش و نقد فیلم در گیلان زمین از رونق خوبی برخوردار بود. شاید از همین رو رکود فعالیتهای هنری و فرهنگی در بحران کووید ۱۹ نه تنها بیش از بسیاری از نقاط دیگر کشور به چشم آمد، بلکه با توجه به گذران زندگی شمار قابل توجهی از این راه بیش از نقاط دیگر به بخش اقتصاد فرهنگ و هنر ضربه زد.
علاوه بر این تولیدات بسیاری از هنرمندان گیلانی در جشنواره‌ها و مسابقات و برنامه‌های ملی و حتی بین المللی مورد اقبال قرار می‌گرفت و برای این استان افتخار به همراه می‌آورد. در این گزارش نگاهی به فعالیتهای فرهنگی و هنری گیلان در سالی که گذشت می‌پردازیم.
سوسوی فانوس تئاتر گیلان
تئاتر گیلان که بر اساس مستندات تاریخی پیشینه فعالیت آن به ۱۲۸۹ باز می‌گردد و نمایش نامه نویس مطرحی چون اکبر رادی را نیز به هنر تئاتر کشور معرفی کرده است، به رغم عدم بهره مندی از سالنهای استاندارد، در بخش صحنه‌ای خاصه در رشت و بندرانزلی و تئاتر خیابانی در لاهیجان رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است.
گرچه با گام نهادن عفریت کرونا به گیلان از بهمن ۹۸ درهای سالنهای تئاتر به روی مردم بسته شد اما اهالی تئاتر که استواری، صبوری و استمرار را از این هنر آموخته‌اند همچنان امیدوارانه تمرین‌های خود را برای موقع مناسب ادامه دادند .
سال ۱۴۰۰ چراغهای صحنه تئاتر گیلان با فراز و فرودهای کرونا خاموش و روشن می‌شد و نمایشهایی که پس از ماه‌ها تمرین به دلیل شیوع مجدد بیماری لغو شده بود فرصت اجرا یافت.
آمار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان حاکی از تولید ۱۰۹ نمایش و ۶۴۴ اجرا در طول سال ۱۴۰۰ است.
گیلان همچنین شاهد برگزاری جشنواره تئاتر استانی بود. سیا ریحون، واحد ۲۲ چه خبره، رازها و دروغ‌های رام نشده، روایت آن که صبور بود و چهار دیواری در جشنواره رقابت کردند .
با اعلام هیات داوران نمایش «خلیج خوک‌ها» به کارگردانی رضا جوینده و «سیا ریحون» به کارگردانی علیرضا عباسی با‌اندکی تغییرات برای حضور در چهلمین جشنواره تئاتر فجر معرفی شدند.
در بخش نمایشنامه نویسی رتبه اول را نمایش «خلیج خوک‌ها» به نویسندگی رضا جوینده، رتبه دوم را نمایش «سیا ریحون» به نویسندگی حمید ابراهیمی و رتبه سوم را نمایش «روایت آنکه صبور بود» به نویسندگی نیما جهان‌بین کسب کردند.
اما منتقدین تئاتر در گیلان با تقدیر از تلاشهای صورت گرفته در این شرایط سخت تمرین و اجرا، سطح کارهای نمایشی گیلان را به لحاظ تکنیکی نیازمند ارتقاء می‌دانند.
پستوخانه به کارگردانی بهزاد صدقیانی، چهار دیواری به نویسندگی و کارگردانی عبدالله بهادری، آرش به کارگردانی رحمان عباسی سیاوش، روایت آنکه صبور بود، واحد ۲۲ چه خبر، زیزفون دوم از سمت چپ، رازها و دروغ ها، بلانش دو بوآ،شهر کوچک ما، عچق، مغروق، مراسم وداع با کلبی، کمدی سیاه از جمله نمایش‌های به اجرا در آمده در سال ۱۴۰۰ در گیلان بود.
امید است که این هنر مردمی که نفس به نفس مخاطب دارد با خلاصی از شر ویروس کرونا همچنان روشنی بخش صحنه‌های نمایش و آینه تمام نمای جامعه برای تماشاگران باشد.
هنرهای تجسمی و گالری ها
وزش تند باد کرونا درهای دو گالری خصوصی مهم گیلان یعنی کوچه باغ و الهی را که فعالیت خوب و مستمری داشتند بست .
با توجه به این که فعالیت جدی و تاثیرگذار در زمینه هنرهای تجسمی عمدتا در گالری‌های خصوصی کشور رخ می‌دهد تعطیلی این نگارخانه‌ها برای هنرمندان و هنردوستان اسفناک است.
هنرمندان این عرصه گرچه آثار خوبی خلق می‌کنند اما به دلیل نبود فضای مناسب برای نمایش آثار و یا عدم استمرار فعالیت گالری‌ها، کارهایشان آنگونه که باید در معرض دید مخاطب و فروش قرار نمی‌گیرد.
در این بین چوم گالری در انزلی در سال ۱۴۰۰ توانست به رغم ناملایمات ناشی از کرونا فعالیت مستمر خود را حفظ کند .
آثار هنرمندانی چون زهرا امیر یگانه، سلاله عبدل پناه، برادران قاسمی، ناصر رمضانی، رحیم رحیم زاده، مهناز پسیخانی، شیوا بابایی، ابوالحسن محمد رضایی، امید معصومی، مهراب رمضانی، مجید فعال طی یک سال اخیر در معرض تماشا قرار داده شد.
نگارخانه ارغوان هنرگاه رشت نیز نمایشگاه پرتفولیوی عکس شباب گلچین، نمایشگاه گروهی آثار تجسمی تل انبار، نمایشگاه عکس تتیس، نمایشگاه گروهی سین و سپید را برگزار کرد.
خانه تئاتر آن در لاهیجان نیز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی تقریبا در تمام ایام سال به برنامه‌های آموزشی از قبیل نمایشنامه نویسی، پخش فیلم، نمایشنامه خوانی و آموزشهای مرتبط با هنر تئاتر مشغول بود.
گالری‌های خصوصی دیگری نیز در نقاط مختلف استان گاه و بیگاه نمایشگاهی از آثار هنرمندان را برگزار کردند ولی فعالیتهایشان مستمر نبود.
در بخش دولتی نیز مصباح معاونت هنری اداره کل ارشاد گیلان از برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی، برگزاری ۵۴ نمایشگاه هنرهای تجسمی، ۸۹ نمایشگاه عکس، ۱۷ نمایشگاه خوشنویسی در سال ۱۴۰۰ خبر داد.
هنر هفتم و بحران کرونا
گیلان با ۱۰ سینما و ۱۱ سالن در حالی که پیشتر نیز از کسادی بازار این صنعت رنج می‌برد دچار رکودی مضاعف شد.
امسال تنها زمانی که سینماهای گیلان با استقبال خوبی مواجه بود جشنواره فیلم فجر بود که هفت هزار و ۶۰۰ نفر به تماشای فیلمهای منتخب این جشنواره نشستند.
در مجموع می‌توان گفت سینماهای گیلان مانند بسیاری از استانهای دیگر خاصه پس از پاندمی کرونا در وضعیت مطلوبی بسر نمی‌برند.
گرامیداشت میرزا کوچک و شیون فومنی
کرونا گرچه انسان‌ها را ناچار به فاصله گرفتن و دوری از اجتماعات کرد اما نتوانست یاد بزرگان را از ذهن‌ها بزداید. فضای مجازی که گویی مترصد فرصت بود شتابان داوطلب شد تا پیوندها را به گونه‌ای دیگر برقرار کند.
۲۳ شهریور ماه سالروز درگذشت شیون فومنی شاعر بزرگ معاصر بود که جایگاه والا و اهمیت فرهنگی ادبی او کمیسیون ملی یونسکو در ایران را به برپایی آیین بزرگداشت این شاعر مردمی گیلان ترغیب کرد که با توجه به پاندمی کرونا به صورت مجازی برگزار شد.
دکتر عبدالمهدی مستکین مدیر بخش فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو در نت گپ یونسکویی در بزرگداشت میر احمد سید فخری نژاد، متخلص به شیون فومنی شاعر بزرگ، مردمی و محبوب گیلانی چنین گفت: شیون فومنی، ناله‌ی شرحه شرحه درد اشتیاق ما ایرانیان و گنجینه‌ای بزرگ پر درخشش از دُرهای شاهوار است و باید او را بیشتر بشناسانیم.
شمس لنگرودی نیز با بیان این که شیون فومنی از شاعران درخشانی است که یاد و نامش همواره گرامی است، علت توجه گیلکی‌زبانان به شعر شیون را فضای دلچسب، زنده و شیرین اشعار او دانست.
بی شک میرزا کوچک جنگلی نه تنها یکی از مفاخر بزرگ فرهنگی گیلان که ایران است. ۱۱ آذر ماه امسال با یکصدمین سالروز شهادت میرزا یونس استادسرایی معروف به میرزا کوچک جنگلی مصادف شد .
همایش بین المللی بازتاب‌های داخلی و بین المللی نهضت جنگل با هدف بزرگداشت یکصدمین سالگرد شهادت میرزا کوچک و خاموشی جنبش جنگل با سخنرانی سرپرست دانشگاه گیلان و تنی چند از صاحب نظران به صورت مجازی برگزار شد.
سرپرست دانشگاه گیلان نیز در این همایش مجازی میرزا کوچک را در رأس جنبشی دانست که توانست قدرت‌های بزرگ جهانی آن روزگار را به چالش بکشاند.
خانه فرهنگ گیلان
خانه فرهنگ گیلان بعنوان یکی دیگر از مراکز مهم فرهنگی گیلان نیز با بهتر شدن شرایط درهایش را به روی علاقمندان گشود و شاهد برگزاری جلسات داستان خوانی، شعر خوانی، رونمایی کتاب، اجرای موسیقی نمایشگاه و ایونت و جلسات معرفی کتاب و برنامه‌های آموزشی بود .
رونمایی از کتابهای “رشت، ساغریسازان، کوچه بلورچیان”، پناهندگی ارامنه باکو به ایران، پسر رشتی، وارث اسب مرده، مسابقه عکس زندگی در زمانه کرونا، نمایشگاه نقاشی اشکها و لبخندها بخشی از برنامه‌های اجرا شده طی سال ۱۴۰۰ در خانه فرهنگ گیلان بود.
جشنواره‌ها نیز به جز در ایام فجر شامل جشنواره فیلم،هنرهای تجسمی و تئاتر در سال ۱۴۰۰ تعطیل بودند.
کرونا آوای سازها را خاموش کرد
جشنواره موسیقی فجر که قرار بود از ۲۲ تا ۲۶ بهمن با حضور چهره‌های ملی و گروه‌های موسیقی شاخص استان در تالار مرکزی رشت برگزار شود لغو شد .
محمد رضا صفر پور رییس انجمن موسیقی گیلان با اشاره به استقبال و آمادگی گروه‌های موسیقی برای برپایی این جشنواره اظهار کرد: با توجه به شرایط استان به‌لحاظ شیوع کرونا و ضرورت حفظ سلامتی مردم و در راستای مصوبات ستاد ملی کرونا، این جشنواره لغو شد.
با توجه به برگزاری جشنواره تئاتر عدم برگزاری این جشنواره ناخرسندی دوستداران موسیقی در گیلان را به همراه داشت.
کرونا نمایشگاه کتاب را مجازی کرد
نمایشگاه‌های کتاب که پیش از پاندمی کرونا شمار زیادی از مردم را به خود جلب می‌کرد امسال به صورت مجازی برگزار شد.
حضور ۲۲ ناشر استانی در نمایشگاه مجازی کتاب، برگزاری عصری با کتاب، تجلیل از پژوهشگران استان، ۱۰ ویژه برنامه نقد کتاب و دوره آموزشی، تقدیر از ۵۰ نویسنده استانی، خرید حمایتی کتاب از ناشران به میزان ۷۰ میلیون تومان، جشنواره کالا و محصولات فرهنگی بعنوان بخشی از مهمترین اقدامات فرهنگی صورت گرفته از سوی اداره کل ارشاد استان گیلان در سال ۱۴۰۰ بود.
برگزاری پویش تو هم بخوان در گرند هتل انزلی بعد از یک وقفه دو ساله به علت پاندمی کرونا با استقبال بسیار خوب علاقمندان به کتاب و کتابخوانی برگزار شد.
گشایش مرکزی برای انزلی پژوهی
بندرانزلی بعنوان یکی از شهرهای مهم فرهنگی گیلان امسال شاهد گشایش مرکز انزلی پژوهی بود.
این مرکز با هدف فراهم آوردن بستر‌ی مناسب در جهت انجام تحقیقات برای پژوهشگران علاقه‌مند به کار در حوزه‌ی بندر انزلی و موضوعات پیرامون آن و همچنین ایجاد بستر مناسب برای گفتگو و تبادل نظر حول موضوعات معطوف به عرصه‌هایی چون تاریخ، فرهنگ و جامعه‌ی استان گیلان و بندرانزلی ایجاد شده است. تلاش برای ثبت و گردآوری تصاویر و اسناد، همچنین مستندسازی تاریخ شفاهی انزلی (ثبت و نشر میراث معنوی ) و آگاهی‌بخشی، آموزش و توانمندسازی شهروندان در راستای شناخت و بهره‌برداری صحیح از ظرفیتهای هویت و فرهنگ بومی از دیگر اهداف مرکز انزلی‌پژوهی به شمار می‌آید.
موفقیتهای هنرمندان گیلانی در عرصه‌های ملی و بین المللی
زهره زمانی بانوی فیلمساز و رییس انجمن سینمای جوانان انزلی در سال ۱۴۰۰ بعنوان داور جشنواره‌های مالاتیا در ترکیه و سلیمانیه عراق وهمچنین عضو هیأت انتخاب جشنواره بین الملل فیلم کوتاه و دومین دوره جشنواره سلفی ۲۰ بود.
فیلمسازان و هنرجویان انجمن سینمای جوانان انزلی نیز ۵ موفقیت جهانی و ملی داشتند. فیلم ” کاسپین فک ندارد ” ساخته کورش فرزانگان، فیلم “خانه مریم” محبوب مولایی در جشنواره داکا و سه جایزه از جشنواره سلفی ۲۰ توسط اعضای این انجمن کسب شد.
همچنین آرمان فیاض هنرمند لاهیجانی عرصه فیلم و سینما امسال جایزه بهترین فیلمبرداری فیلم کوتاه تهران را برای فیلم ” ارفاق ” ساخته رضا نجاتی و سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری را برای فیلمبرداری فیلم “برف آخر” ساخته امیر حسین عسگری از آن خود کرد.
جبران خسارات ناشی از کرونا
پاندمی کرونا به فعالان بخش فرهنگ و هنر گیلان نیز مانند بسیاری از مشاغل لطمه شدیدی زد.
تعداد زیادی از موسسات و فعالان فرهنگی و آموزشهای هنری برای دریافت تسهیلات با سود پایین ۴ تا۸ درصد به بانکهای عامل استان معرفی شدند که این ارقام رقم بسیار ناچیزی محسوب شده و نتوانست خسارت و مشکلات مالی آنان را پوشش دهد.
پروژه‌های همچنان نیمه تمام فرهنگی
تالار مرکزی رشت پس از یک وقفه دو ساله ناشی از اختلافات بین شهرداری و اداره کل فرهنگ و ارشاد بعنوان بزرگترین تالار مرکزی شمال کشور به دستور استاندار گیلان مجددا بازگشایی شد که امید است در سال آینده همچنان گشوده و پر رونق بماند .
کتابخانه مرکزی رشت نیز با وجود افتتاح ۹۱ درصد پیشرفت فیزیک دارد و انتظار می‌رود که در سال ۱۴۰۰ تکمیل و با کتابهای روز و تجهیزات به روز به روی علاقمندان به کتابخوانی باز شود.
سالن اجتماعات، سالنهای جنبی، محوطه سازی و بزرگترین مشکل عدم اجازه شهرداری برای انشعابات انرژی است و تجهیزات مشکل بزرگ دیگری است که گریبانگیر بهره برداری کامل این پروژه است که تنها با تعامل و همکاری بین دستگاهی مرتفع می‌شود.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان با اذعان به کندی روند اجرایی برخی پروژه‌های فرهنگی مانند مجمتمع فرهنگی سراوان که با بیش از ۱۴ سال قدمت تنها ۶۸ درصد پیشرفت دارد ابراز امیدواری کرد با اختصاص بودجه در سال ۱۴۰۱ به بهره برداری برسد.
رضا ثقتی همچنین نوید داد مجتمع سردار جنگل بعنوان یک فضای تخصصی برای اهالی تئاتر گیلان در ماه‌های آغازین سال ۱۴۰۱ وارد چرخه خدمت رسانی شود. همچنین قرار است با حمایت شهرداری خانه «آوانسیان» را به پایگاه مفاخر گیلان تبدیل می‌کنیم.
به گواه صاحب نظران گیلان و رشت بعنوان دروازه‌های روشنفکری و‌اندیشه‌های نوگرا در فرهنگ و هنر ایران از نقاط دارای ظرفیتهای بسیار جدی برای نمایندگی تاریخ و فرهنگ هنرهای معاصر نه تنها در سطح استانی بلکه در حوزه‌های ملی و بین المللی است.
بی شک ارتقای فعالیتهای فرهنگ و هنری علاوه بر ایجاد پویایی و سرزندگی در بین مردم عامل توسعه پایدار جامعه است.
