دومین نشست، از سلسله نشستهای تخصصی “برای تالاب انزلی”، با موضوع “تاثیر پسروی آب دریای کاسپین بر تالاب انزلی و لزوم مدیریت آن ” با حضو جمع زیادی از ذینفعان و انجمنهای محیطزیستی و گروههای مردم نهاد، سهشنبه ۲۶ آذر در پژوهشکده گیلانشناسی رشت برگزار شد. نشست اول با موضوع” اکوتوریسم پایدار گامی برای احیای تالاب انزلی” در انزلی برگزار شده بود.
نگذاریم تالاب انزلی به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود
«نسیم طوافزاده» مدیرعامل موسسه سبزکاران، در ابتدای این نشست گفت: شرایط تالاب انزلی در حد بسیار نگرانکننده قرار گرفته و اتفاقاتی که در این محدوده در حال پیش آمدن است، زندگی بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار داده است.
طوافزاده: شرایط تالاب انزلی در حد بسیار نگرانکننده قرار گرفته و اتفاقاتی که در این محدوده در حال پیش آمدن است زندگی بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار داده است. نباید اجاره دهیم تالاب انزلی به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود
وی افزود: این تغییر و تحولات، محور یکسری اتفاقاتی شده که امروز ما بخشی از آن را لمس میکنیم و بخشی از آن در آینده نزدیک روی خواهد داد و زندگی همه ما را متاثر خواهد کرد. همانطور که ۱۰ سال پیش هیچ کس فکر نمیکرد که دریاچه ارومیه وارد چنین شرایطی بشود. این روزها ما غبار نمکی را در محدوده گستردهای از کشور احساس میکنیم و این غبار نمکی که از دریاچه ارومیه برخاسته زندگی بسیاری را تحت تاثیر قرار داده است. از سلامت گرفته تا امنیت، محصولات کشاورزی و حتی ناحیههای رویشی. امیدوارم روزی اینجا کنار هم نایستیم و در مورد تالاب انزلی، اینچنین که در مورد دریاچه ارومیه گفتیم صحبت کنیم و همین امروز و در همین زمانهای کوتاه باقیمانده تصمیمات سخت را بگیریم و اتفاقات خوب را برای تالاب انزلی شکل دهیم، تا این تالاب به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار نشود.
طوافزاده اضافه کرد: در این نشست ما به دنبال این هستیم تا بتوانیم آن اتفاقاتی را که در حال رخ دادن است را زودتر پیشبینی کنیم و برای آنها راهحلی پیدا کنیم. بحث پسروی آب دریای کاسپین، این روزها با شدت خیلی زیادی در حال رخ دادن است و اثرات آن روی تالابها و کنترل سطح آب تالاب، موضوع بحث نشست امروز ماست.
تخریب تالاب انزلی با ۸۱۰ هزار تن رسوب
دکتر «اسمعیلی»، استاد دانشگاه گیلان در حوزه آب، نیز در این نشست عنوان کرد: اگر بخواهیم جمع ۹ رودخانه ورودی به تالاب را از نظر میزان آورد و بر مبنای دادههایی که شرکت آب منطقهای متولی اندازهگیری آن است، بررسی کنیم، میبینیم میانگین دبی ماهانه ورودی به تالاب، تقریبا ۶۹ متر مکعب بر ثانیه است و دامنهای بین ۳۳ تا ۹۷ متر مکعب بر ثانیه جمع این دبی آب است که در حال تغییر است. آورد سالانه آب به تالاب انزلی هم نزدیک به ۲/۲ میلیارد برآورده شده است.
اسمعیلی، در مورد وضعیت آورد رسوبات منتهی به تالاب انزلی هم عنوان کرد: آورد رسوبی رودخانههای منتهی به تالاب انزلی، طبق الگوهای سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ چیزی حدود ۱۲۶ هزار تن در سال است. اما باید در نظر داشت که عمده بار رسوبی در زمان سیلاب رخ میدهد که اندازهگیری این وضعیت نشان داد، چهار رودخانه مهم منتهی به تالاب یعنی ماسوله رودخان، شاخرز، پسیخان و پیربازار، آورد بار معلق رسوبی حدود ۵۴۴ هزار تن داشتهاند.
دبیر کمیسیون رودخانه توسعه سبز، اضافه کرد: تقریبا ۳۳ درصد آورد بار رسوبی به تالاب، متعلق به رودخانه ماسوله رودخان، ۲۹ درصد مربوط به پسیخان، ۲۷ درصد شاخرز و ۱۱ درصد مرتبط با رودخانه پسیخان است. اگر این آورد را به ۹ رودخانه منتهی به تالاب تعمیم دهیم، عدد جمع رسوبات به ۸۱۰ هزار تن یا ۵۰۷ هزار متر مکعب خواهد رسید.
دکتر اسمعیلی: عمده بار رسوبی در زمان سیلاب رخ میدهد که اندازهگیری این وضعیت نشان داد؛ چهار رودخانه مهم منتهی به تالاب یعنی ماسوله رودخان، شاخرز، پسیخان و پیربازار، آورد بار معلق رسوبی حدود ۵۴۴ هزار تن داشتهاند
اسمعیلی، چالش دومی که در تالاب انزلی با آن مواجهیم را تراز آب دریای کاسپین ذکر کرد و گفت: تالاب انزلی به عنوان یک تالاب دریایی محسوب میشود و تراز آب دریا به کنترل شدن تراز آب تالاب انزلی کمک میکند. نوسانات تراز سطح آب دریای خزر از سال ۱۸۴۰ تاکنون نشان میدهد؛ ما در حوالی سال ۱۳۶۰ به پایینترین حد تراز آبی رسیدیم و بعد از آن با دو اتفاق یعنی تغییرات سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و مباحث مرتبط با اجرای پروژههای بخش کشاورزی مواجه شدیم که باعث شد؛ آورد آبی ورودی به دریای کاسپین افزایش پیدا کند.
وی با بیان اینکه کمتر از ۲۰ درصد سهم دریای کاسپین در مرز ایران قرار دارد افزود: رودخانه سپیدرود در دهه ۶۰ و ۷۰ خورشیدی بیش از ۵ میلیارد متر مکعب ورودی آب به دریا داشت که الان این میزان به شدت کاهش پیدا کرده، حدود ۱ میلیارد متر مکعب آن هم که پشت سدها ذخیره میشود. وی در مورد ملاحظات ایجاد یک سازه تنظیم آب برای نجات تالاب انزلی و مطالعاتی که در این زمینه انجام شده هم توضیحاتی را با نشان دادن اسلایدهایی ارائه داد.
زهکش طالبآباد و ایستگاه پمپاژ لیچارکی، قتلگاههای تالاب انزلی
«علیرضا مولایی»، پژوهشگر و کارشناس حوزه آب، هم در این نشست مطالبی را در چند محور شامل؛ لزوم تنظیم سطح تراز آب تالاب انزلی، تنظیم سطح آب کمک کننده یا ناجی، نگاهی به مطالعات گذشته و اسناد بالادستی و راهکارهای پیشنهادی، ارائه کرد.
مولایی در بحث ارتباط تراز آب دریای کاسپین با تالاب انزلی گفت: حجم دریای خزر ۷۸۷۰۰۰۰۰ میلیون متر مکعب و حجم تالاب انزلی ۳۰۰ میلیون متر مکعب است. مهمترین منبع تامینکننده آب دریای خزر با رقم ۸۰ درصد رودخانه ولگاست. در حال حاضر بین دریای کاسپین و تالاب انزلی، هیچ سازه کنترلی وجود ندارد، بنابراین رقوم سطح آب تالاب به رقوم سطح آب دریای کاسپین وابسته است.
این پژوهشگر ادامه داد: منابع ورودی آبی دریای کاسپین متنوع هستند. از این میان ۲ درصد مربوط به منابع زیرزمینی، ۱۸ درصد بارشهای مستقیم، ۸۰ درصد رودخانههای منتهی به دریا و توسط ۱۳۰ رودخانه منتهی به دریا است که مهمترین آن رودخانه ولگا به شمار میرود.
مولایی، عمده مشکلات دریای کاسپین را کاهش آورد رودخانههای منتهی به تالاب، افزایش دما و تبخیر آب سرزمینی، تبخیر آب از روی دریا، تغییرات اقلیمی الگوهای بادی و بارشی، افزایش ورود پساب صنعتی و نفتی و خانگی و افزایش بهرهبرداری از منابع آبی ولگا به دلیل تحریمهای ناشی از جنگ روسیه و اوکراین ذکر کرد.
وی ادامه داد: تالاب انزلی در ۴۸ سال پیش در کمترین میزان آبی خود قرار داشت و هماکنون هم اگر ۴ سانتیمتر تراز آب آن کاهش پیدا کند مجددا در حال برگشت به وضعیت قبلی است. مطالعات تثبیت تراز آب تالا توسط شرکت کی کونسولت در سال ۱۹۷۷ انجام شده که عدد منهای ۲۸ ممیز ۹۰ به دست آمد. اما اینکه در موقعیت مشابه کم آبی برای تالاب انزلی، چه تصمیمی تاکنون اتحاذ شده باید گفت؛ تثبیت تراز آب تالاب، آبخیزداری و احداث تله رسوبگیر و لایروبی تالاب از اهمیت زیادی برخوردار بوده و هماکنون هم اجرای آن پیشنهاد میشود.
مولایی تصریح کرد: کل حجم آبی که در زمان سیلاب به تالاب انزلی وارد میشود؛ به اندازه سد تاریک دارد. اگر چنین سازهای داشته باشیم میتوانیم تمامی سیلابها را به سمت دریای کاسپین هدایت کنیم. البته سازههایی مانند سد لاستیکی هم در این بخش بسیار کمککننده هستند.
مولایی: تثبیت تراز آب تالاب، آبخیزداری و احداث تله رسوبگیر و لایروبی تالاب از اهمیت زیادی برخوردار بوده و اجرای آن برای نجات تالاب انزلی ضروری است
این کارشناس حوزه آب، با تاکید بر اینکه برای نجات تالاب باید به اسناد بالادستی اعتماد داشت ادامه داد: شرکت جایکا یک زمانی برای نجات تالاب انزلی وارد کار شد و رفت و آمدها بین نهادهای مختلف و مرتبط به خوبی شکل گرفته بود، آنها تلاش زیادی انجام دادند اما تلاش آنها در حد اطلاعاتی بود که ما به آنها ارائه میدادیم. پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی، یکی از اسناد بالادستی است که اگر درصدد احیای تراز آب تالاب هستیم باید به آن رجوع کنیم. وی زهکش طالبآباد و ایستگاه پمپاژ لیچارکی را قتلگاههای تالاب انزلی ذکر کرد که به دست انسان ایجاد شده و روند خشک شدن این پهنه را تسریع کرده است.
30 هزار میلیارد تومان اعتبار برای تصفیه فاضلابهای شهرهای مجاور تالاب انزلی
دکتر «رضا زمانی»، دبیر کمیسیون تالاب گروه توسعه سبز، هم در این نشست، ضمن اشاره به سرنوشت تلخ دریاچه ارومیه گفت: تالاب انزلی یکی از ارزشمندترین تالابهای بینالمللی است که در سال ۵۴ عضو کنوانسیون رامسر شد؛ اما به دلیل فعالیتهای مخرب انسانی از سال ۷۱ جزو تالابهای در معرض تهدید قرار گرفت. سالانه حدود ۳۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب بهداشتی، ۶۰۰ هزار تن رسوب و ۴۰۰ هزار مترمکعب پسابهای کشاورزی وارد تالاب میشود.
وی ادامه داد: سنبل آبی نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته است. از طرف دیگر خشکسالی و تغییرات اقلیمی هم حایز اهمیت است. در آبان و آذر امسال کمترین بارش باران در گیلان به نسبت ۱۰۰ سال اخیر را شاهد بودیم. کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین، مستقیما روی تالاب انزلی تاثیر گذاشته است. در حال حاضر حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از فاضلابهای بهداشتی شهر رشت تصفیه و مابقی مستقیم وارد تالاب میشود.
دکتر زمانی: میانگین پروژههای تصفیه فاضلاب اجرا شده در سطح کشور ۸۰ درصد و در گیلان ۲۵ درصد است. ما برای تصفیه فاضلاب شهرهای مجاور تالاب انزلی، نیازمند حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان اعتبار هستیم
زمانی گفت: دادهها نشان میدهد میانگین پروژههای تصفیه فاضلاب اجرا شده در سطح کشور ۸۰ درصد و در گیلان ۲۵ درصد است. رقمی که هماینک برای تصفیه فاضلاب شهرهای مجاور تالاب انزلی نیازمند هستیم حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. با اینحال یکی از اقدامات مهمی که میتوانیم همن حالا برای نجات تالاب انزلی انجام دهیم؛ مدیریت آب است.
تالاب انزلی به جنگل صنوبر تبدیل میشود
«آلن پطروسیان»، بنیانگذار نهضت پرندهنگری تالاب انزلی و کنشگر محیطزیست، هم که به عنوان مهمان در این نشست شرکت داشت، در انتهای جلسه، با تاکید بر اینکه تالاب انزلی در معرض تهدیدی جدید قرار گرفته است گفت: نهال صنوبر در سطح تالاب به سرعت در حال گسترش است؛ ما در این مورد با همکاری دانشگاه گیلان بررسیهای علمی انجام داده و نتایج را در اختیار اداره کل محیطزیست قرار دادیم؛ اما محیطزیست هیچ صحبتی از آن نمیکند.
آلن پطروسیان: تالاب انزلی در معرض تهدیدی جدید قرار گرفته است. نهال صنوبر در سطح تالاب به سرعت در حال گسترش است. باید همه کمک کنیم تا زمانی که نهالهای صنوبر کوچک هستند ریشهکن شوند؛ در غیر اینصورت همه این تلاشها و جلسات بینتیجه خواهد بود، زیرا تالاب انزلی به جنگل صنوبر تبدیل خواهد شد
وی اضافه کرد: باید همه کمک کنیم تا زمانی که نهالهای صنوبر کوچک هستند ریشهکن شوند؛ در غیر اینصورت همه این تلاشها و جلسات بینتیجه خواهد بود، زیرا تالاب انزلی به جنگل صنوبر تبدیل خواهد شد.
لازم به ذکر است؛ پس از ارائه مطالب که به شکل نمایش اسلایدها برگزار شد، علیرضا مولایی، دکتر اسمعیلی و رضا زمانی با شرکت در یک پنل به تبادلنظر با حضار پرداختند و سوالات مطرح شده را پاسخ دادند. همچنین ذینفعانی از شرق؛ غرب و بخش مرکزی تالاب انزلی هم در این نشست شرکت کرده و به ارائه مشاهدات خود در مورد کاهش سطح تراز آب تالاب و راهکارهای برون رفت از مشکلات فعلی به وجود آمده پرداختند.