ساختار کمیسیون ماده ۱۰۰ نیازمند اصلاح؛
رویکرد شهرداری، داده‌محور و عدالت‌محور باشد
چکیده
کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها به‌عنوان مرجع رسیدگی به تخلفات ساختمانی، نقش مهمی در ساماندهی ساخت‌وسازهای شهری ایفا می‌کند. با این حال، فقدان ضوابط شفاف و نظام‌مند در تعیین ضرایب جریمه تخلفات ساختمانی، موجب اعمال سلیقه و بروز ناعدالتی در آرای صادره شده است. در این مقاله، با تکیه بر تحلیل داده‌های تاریخی، پیشنهادهایی جهت طراحی سامانه هوشمند پشتیبان تصمیم برای کمیسیون‌ها ارائه می‌شود که می‌تواند گامی اساسی در راستای ارتقاء شفافیت، کاهش تعارضات، و بهبود کیفیت معماری و شهرسازی باشد.
مقدمه
در نظام حقوقی ایران، کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری‌ها مسؤول رسیدگی به انواع تخلفات ساختمانی از جمله احداث بنا بدون پروانه، تجاوز به معابر عمومی، و افزایش تراکم غیرمجاز است. این کمیسیون ترکیبی از نمایندگان وزارت کشور، شورای شهر و قوه قضاییه است. با وجود پیش‌بینی این ساختار چندجانبه، در عمل، صدور آرای مبتنی بر تشخیص فردی و تجربه شخصی اعضا صورت می‌پذیرد و کمتر از ابزارهای تحلیلی و داده‌محور استفاده می‌شود.
یکی از مهم‌ترین مصادیق این نقصان، تعیین ضریب جریمه تخلفات بدون استناد به معیارهای کمی و منطقه‌ای است که منجر به ناهمگونی در تصمیمات، نارضایتی عمومی و کاهش بازدارندگی قانونی شده است.
مشکلات موجود در اعمال ضریب تخلف
۱. سلیقه‌گرایی و عدم یکنواختی در آرای صادره در مناطق مختلف شهری، حتی برای تخلفات مشابه.
۲. تفاوت شدید ضرایب جریمه بسته به ترکیب اعضای کمیسیون و ناحیه جغرافیایی.
۳. نبود سامانه نظارتی یکپارچه برای تحلیل و رصد آرای قبلی.
۴. کاهش اعتماد عمومی نسبت به عدالت و شفافیت در رسیدگی به تخلفات ساختمانی.
پیشنهاد اول: تحلیل داده‌های تاریخی و تدوین ضریب منطقه‌ای مرجع
برای رفع مشکلات فوق، نخستین گام تحلیل سیستماتیک آرای صادره در دهه‌های گذشته است. با استخراج داده‌های ساختوساز و آرای کمیسیون بر اساس شاخص‌هایی نظیر نوع کاربری، نوع تخلف، تراکم موجود و مختصات مکانی، می‌توان:
• میانگین و انحراف معیار ضرایب جریمه را برای هر منطقه محاسبه کرد؛
• الگوی رفتار تاریخی کمیسیون‌ها را در شرایط مشابه احصاء نمود؛
• با استناد به این الگو، ضریب مرجع منطقه‌ای به‌عنوان بازه تصمیم‌گیری مجاز برای کمیسیون‌ها پیشنهاد گردد؛
• در نتیجه، زمینه برای ایجاد عدالت تصمیم‌گیری، هماهنگی در بافت شهری، و افزایش پیش‌بینی‌پذیری برای شهروندان فراهم آید.
پیشنهاد دوم: طراحی سامانه پشتیبان تصمیم مکان‌محور
سامانه‌ای هوشمند مبتنی بر GIS و تحلیل موقعیت مکانی می‌تواند ابزار توانمندی برای کمک به تصمیم‌گیری دقیق، عادلانه و قابل دفاع در کمیسیون‌ها باشد.
ویژگی‌های این سامانه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• نمایش آرای نهایی شده در شعاع مشخص پیرامون ملک مورد نظر؛
• مشاهده نوع تخلف، میزان جریمه، استدلال رأی و نتیجه اجرا شده؛
• تحلیل میانگین، مد و بازه تغییرات ضرایب در ناحیه مکانی مورد نظر؛
• پیشنهاد بازه منطقی جریمه متناسب با سوابق منطقه و ظرفیت شهری؛
• اتصال به سامانه‌های ملی نقشه و زیرساخت شهری جهت تحلیل همزمان ظرفیت‌های قانونی.
این سامانه امکان تصمیم‌گیری مستند را برای اعضای کمیسیون فراهم می‌سازد و احتمال تعارض، فساد و اعمال نفوذ را کاهش می‌دهد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
نظام فعلی رسیدگی به تخلفات ساختمانی در چارچوب ماده ۱۰۰ شهرداری‌ها، نیازمند بازنگری ساختاری و فناوری‌محور است. بهره‌گیری از داده‌های آماری گذشته، طراحی سامانه پشتیبان تصمیم‌گیری، و ارائه ضریب منطقه‌ای مرجع به اعضای کمیسیون، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند صدور آراء را از حالت فردی و سلیقه‌ای به فرآیندی جمعی، عادلانه و مستند تبدیل نمایند. این رویکرد علاوه بر ارتقاء کیفیت تصمیم‌گیری، منجر به افزایش اعتماد عمومی، ارتقاء عدالت شهری و تحقق اصول معماری پایدار خواهد شد.