در روزهای اخیر، تصاویری از مجسمههای شیر ساخته شده در بوستانهای شهری در فضای مجازی دست به دست میشود. تندیسهای بدقوارهای که مایه طنز کاربران در شبکههای اجتماعی شده است. تا جاییکه شهرداری رشت در اطلاعیهای از ساخت و نصب چنین تندیسی در رشت اعلام برائت نمود و تأکید کرد که این تصویر مربوط به رشت نیست. شوخیهای کاربران تا جایی پیش رفت که در خبری نه چندان رسمی گفته شد این تندیسها را مبتلایان به اوتیسم ساختهاند.
حیوان «شیر» در فرهنگ ایران باستان سمبل قدرت و سروری است و پس از اسلام نیز این نماد در لایههای مختلف فرهنگ ایران باقی ماند و به عنوان صفتی از شجاعت برای پهلوانان و شخصیتهای مذهبی نیز باقی ماند. ساخت تندیس یا سردیس شیر در بناهای تاریخی از گذشتههای دور مرسوم بود و پس از مدرن شدن شهرها، در بناهای عمومی بهویژه در ورودی بوستانهای شهری ساخته شد.
یک نمونه از این تندیسها، مجسمه برنزی شیر نشسته در بلوار ساحلی بندر انزلی است که از روی امضای و اسم حک شده نزدیک به پای ایستاده شیر، میتوان فهمید که اثر ماندگار پدر نقاشی مدرن گیلان، حبیب محمدی، است.
این مجسمه برنزی ۳۰متری که بر روی سکویی بلند قرار گرفته، بر دو پا نشسته و دو پای جلو ایستاده و سرش روبه دریاست. این اثر ماندگار درست در سالهایی ساخته شد که استاد حبیب محمدی پس از سالها اقامت و تحصیل دوره نقاشی تصمیم گرفت از مسکو به ایران بازگردد. او برگشت اما در زمان خروج از شوروی، تمام تابلوهایی که خود کشیده بود، ضبط شد با این استدلال که این آثار فاخر متعلق به کشوری است که در آن این آثار خلق شده و نه خلاق آن.
مجسمه شیر برنزی انزلی، در سال ۱۳۱۷ خورشیدی ساخته شده است. درست در همان سالی که حبیب محمدی، که بعدها به عنوان پدر نقاشی مدرن گیلان لقب یافت، به ایران بازگشت و نخستین بار در انزلی اقامت گزید. در همان سال مجسمه شیر برنزی را ساخت و در ورودی پلههای بلواری نصب کرد که سبک معماری اش شبیه بوستانهای بادکوبه بود.
تندیس شیر برنزی در پلههای ورودی بلوار ساحلی انزلی، از همان زمان ساخت مورد توجه کسانی قرار گرفت که برای گردش، تفریح و قدم زدن به بلوار ساحلی میرفتند. یکی از تصاویر ماندگار از این مجسمه، عکسهایی از آوارگان لهستانی است در کنار این تندیس برنزی، آوارگانی که در تابستان ۱۳۲۱ خورشیدی با یک کشتی از بندر کراسنودک در ترکستان، وارد بندر انزلی شدند.
اگرچه شیر در فرهنگ ایرانی سمبلی به قدمت پیش از تاریخ است، اما مجسمهسازانی که تندیسی از شیر میسازند، میدانند که شیر نشسته و یا شیر ایستاده، هرکدام معنا و مفهوم متفاوتی دارد. شیر نشسته انزلی روبه دریاست و از نظر کارشناسان یک مفهوم دارد؛ او سمبل و نماد نگهبان شهری است که در طول تاریخ مورد تجاوز همسایه شمالی بوده است.
حبیب محمدی، اگرچه گفته شده، تمایلاتی به حزب توده داشت، اما با ضبط نقاشیهایش، قطعا دل خوشی از شوروی نداشت و ساخت شیری به هیأت دو پای نشسته و دو پای ایستاده، با چشمانی باز و سری که روبه دریاست، گویی اشاره به سابقه تاریخی تجاوزهای روسیه به این بندر شمالی دارد. گویی این شیر، سمبل تلاش ایرانیان است که قرنهاست تلاش دارند، جلوی تجاوز همسایه شمالی را بگیرند.
هرچند تاریخ عکس آن را اثبات کرده است. درست ۳ سال پس از ساخت این تندیس ۳۰متری و در شهریور ۱۳۲۰ شوروی بهجای دریا و کشتی، این بار از هوا به ایران حمله کرد و نه تنها انزلی بلکه بسیاری از شهرهای شمالی را بمباران کرد. در این بمباران، اگرچه اثر فاخر حبیب محمدی آسیبی ندید، ولی قسمتهای وسیعی از پشت سد شرقی موجشکن انزلی آسیب دید.
سال ۱۴۰۰، چندین تندیس فاخر گیلان از جمله مجسمه بانو آناهیتا (الهه آبها) در شهر فومن و مجسمه اسب ماهی شهر رشت در فهرست آثار ملی ثبت شد. همان زمان، مدیرکل میراث فرهنگی گیلان، از ثبت ملی شیر برنزی انزلی هم خبر داد، اما تا این لحظه خبری از ثبت نهایی آن شنیده نشده است. ثبت اثری که میتوانست در روزهای اخیر بهجای طنز کاربران، مایه فخر و مباهات بر کارهای سطحی و بیعمق باشد.