با اینکه اشکورات رودسر «پایتخت فندق ایران» لقب گرفته و گیلان با ۲۱ هزار هکتار باغ، ۸۵ درصد فندق کشور را تولید میکند، اما هنوز هیچ تصویر روشن و شفافی از سرنوشت واقعی این محصول استراتژیک ارائه نمیشود. در حال حاضر یکی از مهمترین محصولات باغی گیلان، که میتواند خوراک صنایع صادراتمحور ایران باشد، همچنان در سایه خاموشِ نبود آمار دقیق، خامفروشی گسترده و سیاستگذاریهای پنهان جهاد کشاورزی گرفتار مانده است؟
چگونه ممکن است استانی که سالانه بیشتر از ۲۰ هزار تن فندق تولید میکند، آمار مشخصی از صادرات خام این محصول، میزان دقیق فرآوری، یا حتی کیفیت محصول ارائه ندهد؟ سوال بعدی این است که چرا و به چه دلیلی اطلاعات حوزه صنایع تبدیلی تا این اندازه محرمانه شده و اطلاعاتی ارائه نمیشود؟
در حالیکه فرماندار رودسر از حمایت دولت جدید و برنامه برای توسعه صنایع تبدیلی سخن میگوید؛ اما طبق آماری که خود او ارائه میدهد؛ تنها ۳ هزار تن از ۱۱ هزار تن محصول این شهرستان وارد چرخه فرآوری شده و مابقی همچنان بهصورت خام از منطقه خارج میشود.
آیا با ساخت یک شهرک صنایع تبدیلی که آن هم هنوز در مراحل ابتدایی است؛ میتوان این شکاف بزرگ را پوشاند و ارزش اقتصادی آن را در گیلان نگه داشت؟ هر چند که ما هماینک در وضعیتی هستیم که حتی باغداران استان از ابتداییترین آموزشها بیخبرند و محصول فندق را با رطوبت بالا انبار میکنند.
با توجه به برداشت حدود ۲۲ هزار و ۵۰۰ تن فندق در سال گذشته، اگر ۳ هزار تنی که در رودسر فرآوری میشود را کنار بگذاریم؛ هنوز سرنوشت بیشتر از ۱۹ هزار تن فندق اعلای تولید شده گیلان مشخص نیست که دقیقا به کجا میرود
بررسیها نشان میدهد؛ فندق اعلای گیلان، بهجای تبدیل شدن به یک کالای صادراتی مستقل، عملا خوراک صنایع شکلاتسازی سایر استانهای کشور شده و ارزش افزوده آن به خاطر ضعف ساختاری و زیرساخت، سالهاست از استان خارج میشود.
شهرهای رودسر، املش، آستارا، رودبار در گیلان، نمین در اردبیل، الموت در قزوین و شهسوار و رامسر در مازندران بهترین محصول فندق کشور را پرورش میدهند و در لیست شهرهای فندق ایران قرار دارند. در بین این شهرها، ییلاق اشکورات در شهرستان رودسر، لقب پایتخت فندق ایران را به خود اختصاص داده است.
این نام به دلیل کاشت و پرورش بهترین نهال فندق و تولید بهترین محصول، مختص به اشکورات است. رودسر با ۱۲ هزار و ۷۰۰ هکتار مساحت زیر کشت و ۸ هزار و ۵۰۰ نفر بهرهبردار، بیش از ۱۰ هزار تن فندق در سال تولید میکند.
در مجموع میتوان گفت؛ گیلان بیش از ۲۱ هزار هکتار باغ فندق و ۸۵ درصد تولید آن را بر عهده دارد. اما سطح باغات بارور آن ۱۸ هزار و ۶۵۷ هکتار عنوان میشود. جهاد کشاورزی پیشبینی کرده؛ امسال بالغ بر ۲۶ هزار تن محصول فندق از باغات استان برداشت شود. با اینحال هنوز آمار قطعی برداشت امسال را اعلام نکرده است.
فندق گیلان، خوراک اصلی شکلاتسازیهای ایران
در مورد مقدار و کیفیت صادرات فندق گیلان، پیگیریهایی از ناحیه اتاق بازرگانی استان انجام شد اما به نتیجه نرسید. به غیر از فندق، سایر اقلام خشکبار به خصوص بادام زمینی، گزارش آماری مشخصی در مورد ثبت سفارش صادرات و واردات دارند.
در بحث صادرات محصول خام فندق اما ظاهرا آمار مشخصی وجود ندارد و یا اینکه صادرات خام آن ناچیز است. بررسیها نشان داده سهم زیادی از فندق گیلان، در کارخانجات فرآوری شده در و صنایع غذایی به خصوص شکلاتسازی استفاده و محصول نهایی دارای ارزش افزوده صادرات میشود.
3 هزار تن از فندق رودسر فرآوری میشود؛ سرنوشت مابقی نامعلوم؟!
جهاد کشاورزی همواره اعلام کرده به سرمایهگذارانی که تمایل دارند در حوزه فرآوری فندق ورود کنند، تسهیلات تبصرهای خواهد داد. در همین راستا «امیر مرادی»، فرماندار رودسر، در گفتوگو با مرور میگوید: فندق رودسر، سالها خامفروشی و عمدتا توسط تجار به قزوین و سایر شهرها منتقل و در آنجا فرآوری میشد. با آغاز به کار دولت پزشکیان، رویکرد ما به حمایت بیشتر از صنایع تبدیلی متمرکز شده است.
وی اضافه میکند: تاکنون از مجموع ۱۱ هزار تن محصول سالانه شهرستان رودسر، حدود ۳ هزار تن فندق وارد چرخه فرآوری شده است. هماینک دو کارخانه فعال در این حوزه در رودسر مستقر است و یک واحد دیگر نیز مجوز گرفته و در حال ساخت است. با کمک منابعطبیعی نیز قطعه زمینی برای ایجاد شهرک صنایع تبدیلی فندق در نظر گرفته شده تا مسیر ورود سرمایهگذاران فرآوری فندق، به این بخش هموارتر شود.
مرادی فرماندار رودسر: از مجموع ۱۱ هزار تن محصول سالانه فندق رودسر، ۳ هزار تن فرآوری میشود. دو کارخانه فعال در این حوزه در رودسر مستقر است و یک واحد دیگر نیز مجوز گرفته و در حال ساخت است. برای ایجاد شهرک صنایع تبدیلی فندق هم برنامهریزیهایی انجام دادهایم
مرادی افزود: شرکتهای بزرگ شکلاتسازی کشور، قراردادهای عمدهای با دو واحد فرآوری رودسر از جمله زریندانه اشکورات منعقد کردهاند و این نشاندهنده توانمندی فندق رودسر در جذب صنایع بزرگ است. شرکتهای رودسر در نمایشگاههای بینالمللی نیز حضوری فعال دارند.
شهرک صنایع تبدیلی رودسر آنطور که فرماندار آن میگوید هنوز در مراحل ابتدایی ساخت است و قاعدتا احداث آن طول میکشد. با احتساب ۳ هزار تنی که به گفته او وارد چرخه فرآوری شده هنوز ۸ هزار تن فندق اعلای رودسر خامفروشی و از گیلان خارج میشود. هرچند که مدیر یکی از بزرگترین شرکتهای صنایع تبدیلی استان آمار متفاوتی در این زمینه به مرور ارائه داده است.
بیخبری باغداران رودسری از آموزشهای اولیه
«رامین رستمزاده»، مدیر کارخانه زریندانه اشکورات رودسر، در گفتوگویی که مرور با وی انجام داد؛ میگوید: این واحد تولیدی برای فرآوری، تنها از فندق تولیدی اشکورات استفاده میکند؛ زیرا ۸۵ درصد فندق گیلان متعلق به این منطقه است. وی اضافه میکند که بخش عمده محصول این کارخانه بهصورت غیرمستقیم صادر میشود؛ به این شکل که مغز و خمیر فندق تولیدی کارخانه به واحدهای شیرینی و شکلاتسازی ارسال میشود و نهایتا این صنایع، محصولات نهاییشان را با ایجاد ارزش افزوده بیشتری، به خارج کشور صادر میکنند.
مدیر کارخانه زریندانه اشکورات رودسر: بخش عمده محصول این کارخانه بهصورت غیرمستقیم صادر میشود. به این شکل که مغز و خمیر فندق تولیدی کارخانه به واحدهای شیرینی و شکلاتسازی ارسال میگردد و نهایتا این صنایع، محصولات نهاییشان را با ایجاد ارزش افزوده بیشتری، به خارج کشور صادر میکنند
به گفته او؛ تمام مراحل تولید شامل خمیرگیری، تهیه گرانول، پودر، تفت فندق و … بهصورت کامل در این کارخانه انجام میشود. رستمزاده یکی از چالشهای اصلی فرآوری فندق اعلای رودسر را عدم ارائه آموزش صحیح به کشاورزان و باغداران عنوان میکند.
وی میگوید: کشاورزان پس از پوستگیری باید فندق را حداقل یک روز در آفتاب خشک کنند تا کپک نزند؛ اما بسیاری از باغداران برای جلوگیری از کاهش وزن، محصول را با رطوبت بالا انبار و حتی روی آن نایلون پلاستیکی میکشند. در حالیکه اگر محصول درست خشک شود، کارخانههای فرآوری حاضرند آن را با قیمت بالاتر بخرند. با توجه به این موضوع، ظاهرا جهاد کشاورزی گیلان آنچنان که باید به وظیفه خود عمل نمیکنند. زیرا باغداران حتی از اولیهترین آموزشها بیخبرند.
سوال بیپاسخ جهاد کشاورزی؛ فندق برداشت شده کجا میرود؟
«شبنم شادمان»، سرپرست مدیریت صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی گیلان، را بر عهده دارد. پس از بیشتر از سه هفته پیگیریهای مستمر مرور، وی از ارائه هرگونه آمار و گزارش در مورد صنایع تبدیلی فندق خودداری کرد. با توجه به برداشت حدود ۲۲ هزار و ۵۰۰ تن فندق در سال گذشته، اگر ۳ هزار تنی که در رودسر فرآوری میشود را کنار بگذاریم؛ هنوز سرنوشت بیشتر از ۱۹ هزار تن فندق اعلای استان مشخص نیست که آیا خام به خارج کشور صادر میشود؟ یا اینکه به صورت خام از دیگر استانها و کارخانجات فرآوری کشور سر در میآورد؟