عبور موفقیت آمیز از دالان بحران
گفت و گو با مترجمان کتاب پروژه بین المللی تاب آوری
می‌توان به سلامت ازهزارتوی بحران‌ها گذشت و در روشنای آفتاب امید، پیروزی را جشن گرفت. و اما این «عبورِ موفقیت‌آمیز از بحران»، تعریف تاب آوری‌ست که در سال‌های اخیر بر اهمیتش از سوی متخصصان مددکاری در جهان بسیار تاکید شده است. در روزگاری که چالش‌ها و مصائب یکی پس از دیگری زندگی انسان‌ها و جوامع را تحت شعاع خویش قرار می‌دهد، تلاش برای پشت سر گذاشتن موفقیت‌آمیز مشکلات، مسیری‌ست که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. ترجمه‌ی گزارش اصلی پروژه‌ی بین‌المللی تاب‌آوری تحت عنوان «پروژه بین‌المللی تاب‌آوری» به فارسی یکی از اقدامات ارزشمندی‌ست که اخیرا در عرصه‌ی تاب‌آوری در ایران صورت پذیرفته است. برگردان این گزارش به فارسی توسط «جواد طلسچی یکتا» مدیر مجموعه‌ی رسانه‌های تخصصی مددکاری اجتماعی ایرانیان و «محمد رضا مقدسی» از فعالان پیشکسوت عرصه‌ی تاب‌آوری ایران انجام گرفت.
علیرغم اینکه خصوصا در یکی دو سال اخیر مباحث نظری و تئوری زیادی با عناوین مختلف تاب‌آوری مطرح می‌شود، متأسفانه تا به امروز موفق نشده‌ایم از طریق سازمان‌های متولی امور اجتماعی یک پروژه‌ی تاب‌آوری را به شکل کاملا اجرایی و همراه با ارزیابیِ نتایج اجرا تجربه کنیم.
جواد طلسچی در گفت و گو با مرور اظهار می کند: واقعیت این است که تاب‌آوری گذر از بحران را پشتیبانی و به موفقیت کمک می‌کند. یعنی دستیابی به موفقیت بدون تاب‌آوری ممکن نیست و تاب‌آوری مقدم است بر هرموفقیتی. همین تعریف کوتاه نشان می‌دهد که تعاریف غیرتخصصی موجود که تاب‌آوری را حمل بر صبر و تحمل شرایط می‌کند، اشتباه است. عبور موفقیت‌آمیز به همه‌ی بحران‌ها، مباحث و مصائب اجتماعی و شرایط خاص ربط داد. این پروژه در گیلان و همه استان‌های کشور برای ارتقا تاب‌آوری قابلیت اجرا دارد و در بحران‌های اجتماعی، خانوادگی، تحصیلی و … قابل استناد است.
نگاهی به یک پروژه‌ی بین‌المللی
طلسچی که خود مدرس و تسهیل‌گر تاب‌آوری اجتماعی‌ست در شرح پروژه‌ی بین‌المللی تاب آوری(IRP) می‌گوید: پروژه‌ی بین‌المللی تاب‌آوری از روش‌های متنوعی در تحقیق و پژوهش برای بررسی ابعاد زندگی کودکان و نوجوانان استفاده کرده که به آنها در مقابله با بسیاری از چالش‌های پیش رو کمک کرده است. این پروژه‌ی جهانی به چگونگی کنار آمدن جوانان از دیدگاه سایرین در جوامع مورد مطالعه در سراسر گیتی می‌پردازد. پروژه‌ی بین المللی تاب آوری با پژوهشگران و سازمان‌های جامعه‌محور در قاره‌های پنجگانه وبا بیش از ۲۵ جامعه محلی همکاری کرده و گزارش اصلی آن بر اساس کار با کودکان و نوجوانان در یازده کشور واقع در پنج قاره جهان و اولین مجریان آن شکل گرفته است.
این مددکار اجتماعی با بیان این که رهبری و طراحی این پروژه‌ی بین‌المللی تاب‌آوری با دکتر «مایکل آنگار» استاد دانشکده‌ی مددکاری اجتماعی در دانشگاه دالهاوزی کانادا بوده، می‌افزاید: این پروژه در سال ۲۰۰۲ تدوین و اجرا شده و تعداد زیادی از نام‌آوران شامل پژوهشگران، پزشکان، متخصصان سیاستگذاری، مدیران ارشد، فعالان مدنی و حامیان کودک در این پروژه مشارکت داشته‌اند.
ترجمه‌ی گزارش اصلی پروژه‌ی بین‌المللی تاب‌آوری تحت عنوان «پروژه بین‌المللی تاب‌آوری» به فارسی یکی از اقدامات ارزشمندی‌ست که اخیرا در عرصه‌ی تاب‌آوری در ایران صورت پذیرفته است.
بافتار و ساختار جهانگیر پروژه‌ی بین‌المللی تاب‌آوری فرصت بی‌مانندی از نظر تنوع وتفاوت‌های فرهنگی و از لحاظ روش شناختی برای افرادی متشکل از مددکاران اجتماعی، روانپزشکان، داده پردازان و تحلیلگران و متخصصین سلامت، روانشناسی، انسان‌شناسی، آموزش، پزشکی و اپیدمیولوژی فراهم ساخته است. علاوه بردکتر مایکل آنگاراز دانشکده‌ی مددکاری اجتماعی، دانشگاه دالهاوزی که رهبری و چهره‌ی اصلی این اقدام جهانی بشمار می آید، دکتر «لیندا لیبنبرگ» هم از دانشکده‌ی مددکاری اجتماعی، دانشگاه دالهاوزی کانادا بعنوان مدیر پروژه‌ی بین المللی تاب‌آوری مسئولیت داشته است. در واقع این پروژه‌ی بین المللی در قلب مددکاری اجتماعی دنیا یعنی دانشکده‌ی مددکاری اجتماعی دالهاوزی کانادا طراحی و مدیریت شده است، بطوری که مایکل آنگار این پروژه را طراحی کرده و لیندا لیبنبرگ مدیریت و اجرایی شدن آن را بر عهده داشته است.
جای خالی اجرای یک پروژه‌ی تاب‌آوری در ایران
طلسچی تصریح می‌کند: علیرغم اینکه خصوصا در یکی دو سال اخیر مباحث نظری و تئوری زیادی با عناوین مختلف تاب‌آوری مطرح می‌شود، متأسفانه تا به امروز موفق نشده‌ایم از طریق سازمان‌های متولی امور اجتماعی یک پروژه‌ی تاب‌آوری را به شکل کاملا اجرایی و همراه با ارزیابیِ نتایج اجرا تجربه کنیم. بعنوان یک مددکار اجتماعی عرض می کنم واقعا انتظار داشتیم صرف نظر از نشست‌های مطبوعاتی و سایر موارد این چنینی تا این لحظه می توانستیم با حمایت سازمان‌های مربوطه شاهد اجرای موفق یک پروژه‌ی عملیاتی با محوریت تاب‌آوری در سطح کشور باشیم که در عمل این طور نبوده و چنین اتفاقی محقق نشده است. البته لازم به عرض است که معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری دقیقا از سال ۹۴ به موضوع تاب آوری اجتماعی پرداخته، ما هم همگام و همسو با این فعالیتها به شکل خودانگیخته این ضرورت را احساس کردیم که یک تجربه‌ی موفق بین‌المللی را که فراتر از مرزهای فرهنگی و جغرافیایی ما و در سطح دنیا موفق بوده و نتایج قابل توجه علمی و آکادمیک را کسب کرده را به فارسی برگردانیم. در واقع ما این گزارش را به فارسی ترجمه کردیم تا علاقمندان به مقوله‌ی تاب‌آوری بتوانند با الهام گرفتن از متودولوژی و طراحی برنامه‌ی اقدام این پروژه‌ی با ارزش، الگوبرداری کنند. یعنی به عبارتی برگردانِ فارسیِ یک تجربه‌ی موفقِ بین المللی در حوزه‌ی تاب‌آوری که امتحان خود را پس داده و داده‌ها و اطلاعات دقیق آزمایش و ارزیابی شده‌ای را کسب کرده و در چند قاره اجرایی شده است.
فقر منابع در حوزه‌ی تاب‌آوری اجتماعی
و اما «محمد رضا مقدسی» مدیر تیم تخصصی تاب‌آوری در انجمن ازدواج و خانواده‌ی کشور به مرور می‌گوید: واقعیت این است که بایگانی فارسی تاب‌آوری فقیر بود و نگاهی به کتابخانه‌ی ملی ایران از تعداد خیلی کم کتاب‌های تخصصی در حوزه‌ی تاب آوری به ویژه کتاب‌های تخصصی در زمینه‌ی تاب‌آوری اجتماعی نشان داشت و البته این فقر در فضای مجازی و اینترنت فارسی هم هویدا بود؛ ولی به برکت مجموعه‌ی تخصصی رسانه‌های تحت تصدی پایگاه اطلاع‌رسانی مددکاران اجتماعی ایران، اقدامات خوبی به انجام رسید و امروزه مسیرهای مختلف تاب‌آوری در بحش‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی برخوردار از یادداشت‌های بسیار خوبی‌ست که در مجموعه‌ی مجله‌ی اینترنتی مددکاران و پایگاه اطلاع‌رسانی آن منتشر شده و این جای تقدیر دارد، چرا که وضعیت نسبت به سال‌های قبل هم در حوزه‌ی ترجمه و هم در حوزه‌ی انتشار یادداشت‌های ترویجی بسیار بهتر شده است.
مقدسی در پاسخ به این سوال که اهمیت کتاب پروژه‌ی بین‌المللی تاب آوری در چیست؟ چنین اظهار می‌کند: کم دانستن در حوزه‌ی تاب‌آوری خطرناک‌تر از ندانستن است و ما در عرصه‌ی تاب آوری اجتماعی کم‌دانان بسیاری داریم. دلیل اصلی افزون بودن تعداد کم دانان در عرصه‌ی تاب آوری اجتماعی هم این است که ما در هیچ یک از رشته‌های مددکاری اجتماعی، روانشناسی، مشاوره، انسان شناسی و مردم شناسی محتوای دانشگاهی و واحد درسی تحت عنوان تاب‌آوری و یا تاب‌آوری اجتماعی نداریم. بنابراین طبیعی‌ست که در عرصه‌ای فقیر از نظر کتاب و یادداشت‌های تخصصی، بضاعتمان در خانه‌ی تاب‌آوری، مجله‌ی اینترنتی مددکاران اجتماعی و تیم تخصصی تاب‌آوری در انجمن ازدواج و خانواده کشور که جمعیتی با فعالیت خود انگیخته هستند، یعنی نیروی داوطلب توسعه و ترویج تاب‌آوری محسوب می‌شوند بیش از این نبود.
وی با بیان این که آدم کم‌دان می‌تواند دچار تصور و توهم باطل در زمینه‌ی دانسته‌های خویش باشد، یادآور می‌شود: بعنوان مثال گاهی با اظهار نظرهایی نظیر این که افراد تاب‌آور هنگام رانندگی کمتر بوق می‌زنند، مواجه می‌‍شویم. بررسی خمیرمایه و سرشت این جمله و ساختار ذهنی و ذخایر شناختی افرادی که چنین جملاتی را در تاب آوری اجتماعی تولید می‌کنند، مشتی از خروار است و این موضوع نشان از فقر حوزه‌ی مکتوب و اینترنت فارسی در زمینه‌ی تاب‌آوری اجتماعی دارد.
تداول تدریجی واژه‌ی تاب‌آوری
تاب‌آوری واژه‌ای است که از مدت رواج آن چندان نمی‌گذرد. مقدسی با بیان این که تاب‌آوری در دهه‌ی قبل بسیار نامانوس بود، خاطرنشان می‌کند: تلاش‌های زیادی صورت گرفت تا هم اکنون تاب‌آوری بعنوان یک اصطلاح متداول به گوش می‌رسد. گرچه انتظار نمی‌رود در معنای آکادمیکش توسط عوام و غیر متخصصان بکار رود، اما تا این حد هم که پیش رفتیم حائز اهمیت است. لازم به ذکر است که متولی تاب‌آوری اجتماعی در ایران، معاونت زنان ریاست جمهوری است که در این عرصه سال‌های بسیاری زحمت کشیدند، دفاع کردند و نتایج خوبی هم به دست آمد؛ از این رو نسبت به روند این کار امیدوارم.
گفتنی‌ست کتاب«پروژه بین المللی تاب‌آوری» از سوی نشر سخنوران در ۹۸ صفحه و با بهای ۳۲ هزارتومان روانه بازار کتاب شده است. امید می‌رود انتشار این کتاب مقدمه‌ای برای افزایش بیش از پیش کارشناسان و متولیان ذی‌ربط برای کمک به گذر موفقیت‌آمیز انسان‌ها و جوامع از بحران‌ها در ایران باشد.
