میراث‌ِ ماندگار، از رویا تا واقعیت

بخشی مهم ازهویت و پیشینه‌ی اقوام، شهرها و جوامع در کالبد بناهای تاریخی نهفته است. بناهایی که  گاه در گذرِ زمان و تندبادِ سهل‌انگاری‌ یا منغعت‌طلبی‌ به مرور و یا به یک‌باره با خاک یکسان می‌شوند و از آنها تنها غباری آکنده از افسوس بر پیکر میراث، فرهنگ و خاطرات یک شهر برجای می‌ماند و اما انزلی یکی از همان شهرهاست که آسمان ابری‌اش از گذشته‌های دور، شاهد فرود آمدن تازیانه‌های فرسودگی و بی‌توجهی بر تن بسیاری از داشته‌های ارزشمندش بوده، حال باید گفت، ایکاش دستِ کم قدر بناهایی که برجای مانده‌اند را بدانیم. گفتنی‌ست که  ۱۸ بنا و محوطه‌  از ۲۲ اثر و محوطه‌ی تاریخی ثبت شده‌ی  انزلی  در فهرست آثار ملی، دولتی هستند و این موضوع خود به وضوح نشان‌دهنده‌ی نقش دولت در حفظ این آثار است.

نگاهی کوتاه به تاریخ انزلی حاکی از این است که بناهایی چون ساختمان «شمس‌العماره»، عمارت «صدری» و کاخ «خوشتاریا» در گذشته‌ از دست رفته‌اند و در دهه‌های اخیر هم داشته‌های ارزشمندی، نابود شده‌ است. بسیاری از آنها که موی سپید کرده‌اند، دروازه‌ی زیبا و قدیمی  آرامستان شهرانزلی را به یاد دارند، اثری که قدمتش به حوالی سال ۱۳۱۰ می‌رسید، اما  به دلیل تعریض معبر در سال ۱۳۶۶ با خاک یکسان شد و یا مسافرخانه‌ی تماشایی آرارات و بنای اداره گمرک که به چنین سرنوشتی دچار شدند و همچنین خانه‌ی زیبای اقبال که همین چندی پیش  با خاک یکسان شد.

مسوولیت ترافیکی پل غازیان از سال ۱۳۸۴به پلی نوساز محول شده، از این رو انتظار می‌رفت در طول این  ۱۷ سال اقدامی موثر برای مرمت اصولی این پل صورت گیرد.

با همه ‌این احوال، انزلی همچنان وارثِ اماکن و بناهای تاریخی ارزشمندی است که از سویی ریشه در هویت این شهرِ مهم در گذار ایران به سمت مدرنیته دارد و از سوی دیگر می‌تواند نقشی به سزا در توسعه‌ی گردشگری شهر و استان داشته باشد. ولی واقعیت این است که سرعت فرسایش بناهای موجود بسیار بیشتر از روندِ کند پیگری‌هاست، چنان که گرندهتل انزلی رو به فروپاشی‌ست و فانوس دریایی پیر شهر یا همان برج ساعت با جانی زخم‌آگین در محاصره‌ی ساختمان‌هایی که هر روز بیش از پیش قد می‌کشند، در محاق فرو می‌رود و یا بلوار تاریخی شهر و موج شکن قدیمی انزلی که سالهاست گرفتارِ بی‌توجهی‌ها هستند.

بلوار انزلی با چشم‌انداز زیبایش، دست گریبان با معضلات بسیار است.  بلواری که ما در عکس‌ها و خاطرات بزرگترها همچنان مبهوت زیبایی‌هایش هستیم،  حالا حتی به اندازه‌ی یک بوستان معمولی و  نه بوستانی  تاریخی و ساحلی با شهرتی ملی، از نگهداری مناسب محروم است.

مغفول ماندن بلوار و پل تاریخی غازیان

 بلوار انزلی با چشم انداز زیبایش دست گریبان با معضلات بسیار است. بلواری که ما در عکس‌ها و خاطرات بزرگترها همچنان مبهوت زیبایی‌هایش هستیم، حالا حتی به اندازه‌ی یک بوستان  معمولی و نه بوستانی تاریخی و ساحلی با شهرتی ملی از نگهداری مناسب محروم است. هر چند وقت یک‌بار طرحی  در خصوص ساماندهی به اوضاعش مطرح می‌شود و بعد از یاد می‌رود و البته  آنچه  در جریان این طرح‌ها معمولا مغفول واقع می‌شود، جنبه‌ی تاریخی این بوستان ساحلی است. حکایت  دو پل‌  تاریخیِ  انزلی وغازیان  را نیز همه می‌دانند. مسوولیت ترافیکی پل غازیان از سال ۱۳۸۴به پلی نوساز محول شده، از این رو  انتظار می‌رفت در طول این  ۱۷ سال اقدامی موثر برای مرمت اصولی این پل صورت گیرد. گفتنی است که پل متحرک غازیان که سال ۱۳۱۷ به بهره‌برداری رسید، نخستین پل متحرک ایران و از معدود پل‌های پیشرفته‌ی دنیا در آن زمان به شمار می‌آمد. پیکر فرسوده‌‌ی این پل که با شماره ۱۵۱۴ به ثبت رسیده، با چشم‌انداز بسیار زیبایی که دارد از دیرباز مورد توجه ویژه‌ی اهالی  انزلی و گردشگران است. مسافران بسیاری هر روز بر فراز این پل می‌ایستند تا با چشم‌انداز تماشایی آن عکسی به یادگار داشته باشند. البته آنها نیز چون ما از دیدن وضعیت پل و این حجم از بی‌توجهی آه می‌کشند. وضعیتی که به سامان رسیدنش بارها مورد تاکید متولیان ذی‌ربط قرارگرفته اما متاسفانه اقدامی اثربخش تا کنون صورت نگرفته است.

قلب ویران شهر

میدان اصلی انزلی در قلب بافت تاریخی این شهر، چشم انتظار به سامان رسیدن است و حکایتش به قول جناب فردوسی خود یکی داستان‌ است پر آب چشم. سالهاست  که ساختمان‌های رو به فروپاشی در بخشی از جدار آن چشم‌ها را به تماشا می‌خوانند و بانک‌ها بانمایی ناهمگون با بافت تاریخی از سوی دیگر بر پیکر این میدان زخم نشانده‌اند. متاسفانه سامان بخشیدن به این میدان در طی سالهای متمادی، وعده‌ای بود که به ثمر نرسیده و هر چند وقت و معمولا هنگام برگزاری انتخابات، حرف و حدیث بسیار پیرامون آن گفته می‌شود که البته تا کنون خالی از ممارست و پیگری‌های لازم بوده است. دشواری جلب رضایت مالکان بخش خصوصی با توجه به ضوابط میراثی  از جمله  مواردی است که اغلب در شرح دوام  این نابسامانی از سوی مسوولان عنوان می‌شود اما از یاد نباید برد، این گره‌ای است که در طول سالیان، اگر عزمی جدی و مشارکت لازم برای گشایشش بود، دست کم تاکنون اقدامی مثبت شکل می‌گرفت. گذشته از این موضوع، بدون تردید همگون ساختن دستِ کم نمای بانک‌های موجود در جداره‌ی میدان با بافت تاریخی، قدمی است که باید برداشته می‌شده، اما تاکنون انجام نگرفته است.

مرمت‌های نوید بخش

بی‌شک مرمت ساختمان قدیمی دادگستری و عمارت قندچیان (بانک ملی) که هر دو مشرف هستند  به میدان اصلی شهر در حجم عظیم گلایه‌ها، انتقادات و توجیه‌ها که در حواشی اوضاع بناهای تاریخی شهر انزلی شنیده می‌شود، می‌تواند لبخند بر لب اهالی  این شهر بنشاند. حالا نمای آجری قندچیان یکی از زیبایی‌های شهر است و گویا قرار است در طبقه‌ی اول آن یکی از شعب بانک ملی استقرار یابد.

 و اما درباره‌ی ساختمان دادگستری باید گفت، خبر پایان مرمت نمای این ساختمان تاریخی، سال ۱۳۹۰ انتشار یافت و همان زمان اعلام شد که سعی بر این بوده تا دخالت چندانی در داخل بنا صورت نگیرد و بنابر تعیین کاربری در آینده، اقدامات لازم  صورت گیرد. هر چند  از آن زمان تا کنون یعنی  با گذشت بیش از ده سال  این بنا بدون  کاربری باقی مانده اما  مورخ  ۱۵ بهمن سال ۱۴۰۰ سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی گیلان اعلام کرد: «بر اساس تفاهم‌نامه منعقده با رئیس کل محترم دادگستری استان گیلان و توافقات انجام شده مقرر شده تا موزه تخصصی عدلیه، تاریخ و ورزش در ساختمان تاریخی بندرانزلی راه‌اندازی شود». «ولی جهانی» افزود:«این موزه در سه طبقه در بنای دادگستری انزلی که در بافت تاریخی این شهر نیز قرار گرفته راه‌اندازی می‌شود که این اقدام ضمن ایجاد فرصت حفظ و حراست از این بنای ارزشمند، موجب توسعه صنعت گردشگری در این شهرستان خواهد شد».

وی تصریح کرد: «مقرر شده مرمت این بنا که در اختیار دادگستری استان گیلان است به صورت مشترک انجام شده و بر اساس توافقات مقرر شده، این ساختمان ظرف یک ماه به منظور آغاز فعالیت‌های مرمتی در اختیار اداره‌ کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان قرار گیرد.»

و اما «حسین رفیعیان» سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان نیز در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: در خصوص بنای تاریخی دادگستری باید گفت،  طی تفاهم‌نامه‌ی منعقد شده  فی مابین اداره‌ی کل میراث استان و دادگستری استان قرار است، به منظور فرایند تکمیل مرمت بنای دادگستری اقدامات مطالعاتی اولیه صورت پذیرد تا در این  راستا ، سال ۴۰۱ از محل اعتبارات ملی نسبت به قرارداد مطالعات مرمت و احیاء بنا دادگستری از سوی میراث استان اقدام شود.

این مقام مسوول همچنین درباره‌ی روند اقدامات مرمتی انجام شده در ساختمان بانک ملی ( قندچیان) بیان کرد: مرمت این بنا از سال ۱۳۹۷ با تامین اعتبار بانک ملی استان و نظارت میراث فرهنگی صورت پذیرفت که  در مرحله‌ی اول اقدامات صورت گرفته شامل مرمت اضطراری و استحکام بخشی بنا بوده و در ادامه‌ فرایند مرمت جداره و برخی از بخش‌های دیگر صورت پذیرفت و در صورت تامین اعتبار از سوی بانک ملی اقدامات تکمیلی انجام خواهد گرفت .

رفیعیان تعداد آثار ملی ثبت شده‌ در انزلی را ۲۲ بنا و محوطه‌ی تاریخی اعلام  و اظهارکرد که از این تعداد مالکیت  ۱۸ اثر دولتی  و ۴ اثر خصوصی‌ است.  

 رفیعیان در پاسخ به این پرسش که اداره‌ی میراث فرهنگی برای مرمت بناهای ثبت شده‌ی انزلی، نظیر «گراند هتل » چه برنامه‌ای دارد، بیان کرد: از سوی اداره‌ی کل میراث فرهنگی در سنوات گذشته، ضمن یادآوری قانون ماده ۹۸ در خصوص تامین اعتبار دستگاه نهادهایی که بنای تاریخی در مالکیت دارند، جهت تامین اعتبار برای پژوه‌ی مرمت و احیاء بنای تاریخی ارزشمند گراند هتل مکاتبه انجام شده و در این راستا، طی جلسات برگزار شده در شهرستان و هماهنگی صورت گرفته با دادستان محترم بندرانزلی مقرر شد تا اقدامات حفاظتی و مرمتی دو مالک بنا در اسرع وقت با نظارت فنی میراث فرهنگی استان صورت پذیرد .

 وی در پایان  تعداد آثار ملی ثبت شده‌ در انزلی را ۲۲ بنا و محوطه‌ی تاریخی اعلام  و اظهار کرد که از این تعداد مالکیت  ۱۸ اثر دولتی  و ۴ اثر خصوصی‌ است.