۵ خرداد ماه، خبری به نقل از مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، مبنی بر تاسیس «موزه بانک سپه» در میدان شهرداری رشت منتشر شد. طی این خبر، قرار است سالن طبقه نخست عمارت بلدیه که تا پیش از این در اختیار بانک سپه بود، پس از مرمت به‌جای کاربری یک واحد اقتصادی، به عنوان «موزه بانک» تغییرکاربری یابد.
«ولی جهانی»، در جلسه مشترکی که با حضور رییس بانک سپه استان گیلان و کارشناسان سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری رشت و در دفتر شهردار برگزار شد، گفت؛ عمارت بلدیه به‌صورت یک مجموعه به هم پیوسته در فهرست آثار ملی ثبت شده و باید کاربری کل بنا موزه باشد و از رییس بانک سپه – که سرقفل دار یک واحد تجاری در طبقه نخست عمارت بلدیه است- خواست تا برای تغییرکاربری این واحد به موزه بانک با شهرداری همکاری نماید.
در این نشست که خبر آن در خبرگزاری میراث آریا نیز منتشر شد، آمده است: «این موزه، نخستین موزه بانکی کشور در استان گیلان و شمال کشور خواهد بود که با همکاری میراث‌فرهنگی، بانک سپه و شهرداری راه‌اندازی می‌شود.»
نقش اداره کل میراث‌فرهنگی در مرمت عمارت بلدیه تاکنون «ناظر عالیه» بوده و پیش از این در خلال مرمت عمارت تاریخی قندچیان انزلی نیز وعده تاسیس موزه بانک داده شده بود. مرمت عمارت قندچیان- که مالکیت آن در اختیار بانک ملی است- چندسالی است به اتمام رسیده ولی به جای موزه، هنوز یک واحد اقتصادی است و تاکنون از تغییرکاربری لااقل بخشی از این عمارت دو طبقه به «موزه بانک» شنیده نشده است.
این موزه، نخستین موزه بانکی کشور در استان گیلان و شمال کشور خواهد بود که با همکاری میراث فرهنگی، بانک سپه و شهرداری راه‌اندازی می‌شود.
«ولی جهانی»، که از بدنه میراث فرهنگی سکان این اداره را به‌دست گرفت، از زمان معاونتش نیز وعده ایجاد موزه های تخصصی در بناهای تاریخی که در اختیار ادارات دولتی است را داده بود؛ از موزه تخصصی شیلات کیاشهر گرفته تا موزه تخصصی سکه و موزه عدلیه در عمارت رمضان اف و موزه سنگ قبور اسلامی.
اما موضوع جلسه مذکور، پیش از آنکه خروجی آن تغییرکاربری یک بنای تاریخی به موزه باشد، دعوای حقوقی بین مالک و سرقفل دار است. امید می‌رفت با ورود مدیرکل میراث فرهنگی، به نتیجه مطلوب برسد که تا زمان نگارش این گزارش، خروجی مشخصی نداشته است. اما نکته مهم این جلسه که در خبر عنوان نشده، این است که اتمام مرمت بلدیه، منوط به حل و فصل این طرح دعواست.
پیش از این نیز در جلسات شورا و شهرداری، خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه ۳ واحد تجاری طبقه نخست عمارت بلدیه در سال‌های گذشته به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار شده و سازمان عمران و بازآفرینی به عنوان کارفرمای مرمت عمارت بلدیه، برای مرمت یکپارچه این بنای تاریخی نیاز دارد کارگاه بلدیه را بدون معارض به پیمانکار پروژه تحویل دهد.
یکی از واحدها، «داروخانه کارون» بود که چون مالک آن شهرداری بوده و به شخص حقیقی اجاره داده شده بود، (البته با مشکلات فراوان) توانست این واحد را تخلیه نماید. دو واحد دیگر در دهه ۷۰ به صورت سرقفل در اختیار دو بانک عامل قرار گرفته و حالا بانک سپه حاضر به واگذاری سرقفل نیست و خواستار بازگشت و ارائه خدمات بانکی در همان ساختمان، پس از پایان پروژه مرمت است.
از آنجا که مرمت این بنا نیازمند نصب سیستم‌های ایمنی و خدماتی یکپارچه از سوی کارفرماست و ارائه خدمات بانکی، مستلزم نصب سیستم‌های بانکی و ایمنی مختص یک واحد اقتصادی است، کاربری مجدد این واحد به بانک، چالش جدی برای کارفرما شده است. از این رو ایجاد «موزه بانک» یک راهکار پیشنهادی بود که در جلسات مدیریت شهری با مدیر بانک سپه مطرح می‌شود. اگر به پیشینه بانک مذکور توجه کنیم، بانک سپه به عنوان «نخستین بانک ایرانی»، می‌تواند پیشرو در ایجاد نخستین موزه بانک در کشور و در مرکز گیلان باشد.
فضایی حدود ۱۶۰ مترمربع در اختیار بانک سپه قرار دارد و شهرداری رشت حاضر شده به صورت مشارکتی، هزینه مرمت این بخش را پرداخت و با کمک بانک، آن را تبدیل به موزه بانک نماید تا در کنار ایجاد موزه بلدیه، یک بنای تاریخی در مرکز شهر، به صورت یکپارچه کاربری فرهنگی یابد.
از آنجا که مرمت این بنا نیازمند نصب سیستم‌های ایمنی و خدماتی یکپارچه از سوی کارفرماست و ارائه خدمات بانکی، مستلزم نصب سیستم‌های بانکی و ایمنی مختص یک واحد اقتصادی است، کاربری مجدد این واحد به بانک، چالش جدی برای کارفرما شده است.
بنابر آنچه در منابع ذکر شده؛ بانک سپه اولین بانک تماما ایرانی بود. این بانک در سال ۱۳۰۴ خورشیدی با نام «بانک پهلوی قشون» بنیان‌گذاری شد و در سال نخست امور مالی نظامیان ارتش شاهنشاهی ایران را انجام می‌داد. با گذشت یک سال، این بانک فعالیت خود را فراتر برد و تبدیل به یک بانک کشوری شد و شعبه‌هایی در دیگر نقاط کشور ساخت.
در سال ۱۳۰۵، اساسنامه تازه بانک با نام «اساسنامه بانک پهلوی ایران» تهیه گردید که در آن ماهیت بانک به شکل کلی تغییر کرد، زیرا در اساسنامه سال ۱۳۰۴، هدف از تشکیل بانک، بهبود شرایط و رفع احتیاجات ارتشی‌ها بود، درحالی‌که در اساسنامه تازه، هدف این بانک، رفع احتیاجات ایران در امور تجاری و اقتصادی عنوان می‌شود.
در پانزدهم دی سال ۱۳۱۶ خورشیدی، نام این بانک، به بانک سپه تغییر کرد و در سال ۱۳۲۱، دوباره بانک سپه تغییر نام داد و بانک تعاونی سپه نام گرفت. سپس در دی‌ماه سال ۱۳۳۴، بانک تعاونی سپه به شرکت سهامی با سرمایه ۳۷۰ میلیون ریال تبدیل و اجازه انجام معاملات ارزی را دریافت کرد. در شهریور سال ۱۳۲۵ تیمسار سپهبد آق اولی برای مدیریت بانک سپه انتخاب شد و در اساسنامه تازه بانک که شامل۶ فصل و ۳۸ ماده بود، نام بانک دوباره به بانک سپه تغییر یافت.»(نک، پرتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سایت اقتصاد نیوز و شهر خبر)
در نخستین سال فعالیت بانک سپه و در ۲۴ اسفند ۱۳۰۴ به طور رسمی اولین شعبه بانک سپه در شهر رشت دایر می‌شود. سئوال اینجاست که نخستین شعبه در رشت دقیقا در کدام نقطه از شهر رشت بود؟ ماه‌ها تلاش نگارنده برای یافتن پاسخ این پرسش، نتیجه شفافی نداشته است.
در کتاب «رشت به روایت ۵ نقشه تاریخی» در صفحه۱۱۵، عکسی از یک ساختمان تاریخی منتشر شده که بر تابلوی سردرب عنوان «بانک پهلوی» نوشته شده و در توضیح عکس می‌خوانیم:«ساختمان بانک پهلوی (ساختمان چاپخانه زربافی فعلی) دوره پهلوی اول».
نگارنده از مهندس واهانیان، نویسنده کتاب مذکور، پیرامون موقعیت نخستین شعبه بانک سپه در رشت سئوال کردم و پاسخ ایشان «نمی‌دانم» بود. و معلوم شد تصاویر این کتاب نه از سوی مولف که از سوی ناشر در اختیار صفحه آرا قرار گرفته و این هنر صفحه آرا بوده که برای جلوگیری از یکنواختی صفحات، از تصاویر قدیمی رشت استفاده کرده است.
این کتاب، بیش از آنکه تحلیل نقشه‌های تاریخی باشد، صرفا داده های ۵ نقشه موجود از شهر رشت است. در نقشه سال ۱۳۲۷- که به دستور جهانگیر سرتیپ پور کشیده شد- در ابتدای خیابان امام نبش کوچه آذر، بانک سپه نوشته شده است. اگر بپذیریم که ساختمان فعلی که در اختیار چاپخانه زربافی (در طبقه نخست) و مهمانپذیرکاروان(در طبقه دوم) است، قبلا بانک پهلوی بوده، از سال ساخت این ساختمان می‌توان حدس زد که نخستین شعبه بانک سپه در خیابان امام نبوده است.
سرقفلی واحد اقتصادی در اختیار بانک سپه در عمارت بلدیه، باید تعیین تکلیف شود تا پیمانکار پروژه بتواند مرمت این بخش را هم آغاز کند.
می‌دانیم که نخستین خیابان رشت یعنی سپه (امام فعلی) همزمان با احداث عمارت بلدیه ساخته شده است و احداث فاز نخست آن از مرکز شهر تا میدان حشمت فعلی از ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۶ خورشیدی زمان می‌برد. (نک، کتاب تاریخچه بلدیه) نخستین ساختمان احداث شده در خیابان امام به استناد کتیبه موجود بر بدنه بنا، «مهمانپذیر بهار» (۱۳۴۴ قمری برابر با ۱۳۰۴ خورشیدی) و دومین بنا «عمارت آذربانی» (سال ساخت۱۳۴۵ قمری)بود و هردو عمارت به میدان حشمت نزدیک هستند نه مرکز شهر. ولی ساختمان موسوم به زربافی نزدیک به مرکز شهر و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی ساخته شده است.(نک، کتابخانه‌های تاریخی رشت) ضمن اینکه تفاوت‌هایی هم در نمای ظاهری ساختمان فعلی زربافی و تصویر کتاب قابل احصاست.
طبق استعلام نگارنده از مدیر روابط عمومی بانک سپه، نخستین شعبه این بانک در خیابان مطهری فعلی بوده و ساختمان فعلی بانک سپه در این خیابان (مطهری، نبش خیابان بادی اله) بعدها نوسازی شده است. وی، عکسی هم از کارکنان این بانک در اختیار نگارنده گذاشت.
ولی بازهم نمی‌توان به این استعلام بدون سند، اتکا کرد. زیرا بسیاری از ساختمان‌های دولتی تازه تاسیس ابتدا در ساختمان‌های مسکونی راه اندازی و سپس ساختمانی برای آن اداره ساخته می‌شد. حتی ساختمان اداری بلدیه رشت نیز ابتدا در یک ساختمان استیجاری دایر و سپس عمارت فعلی ساخته می‌شود.
در برخی از منابع اشاره ضعیفی است که نخستین بانک سپه در نزدیکی مسجد صفی رشت راه اندازی شده، بنابراین به گمان می‌توان حدس زد که نخستین شعبه بانک سپه در رشت و در اسفند ۱۳۰۴ در یک ساختمان اجاره‌ای و نزدیک مسجد صفی دایرو سپس به یک ساختمان جدید (احتمالا ساختمان زربافی) منتقل شده است که تا آن زمان طبق اساسنامه بانک قشون پهلوی بود و یک سال بعد به بانک سپه تغییرنام داد.
سرقفلی واحد اقتصادی در اختیار بانک سپه در عمارت بلدیه، باید تعیین تکلیف شود تا پیمانکار پروژه بتواند مرمت این بخش را هم آغاز کند. اگر خوش بین باشیم که بانک مذکور با تاسیس «موزه بانک» موافقت نماید و یا سرقفل خود را به شهرداری بفروشد، چه اقلامی قرار است در این موزه به نمایش درآید؟ بانکی که هنوز نمی‌دانیم نخستین شعبه آن در کدام نقطه از رشت تاسیس شده بود؟