در هفته‌ای که گذشت، گیلان میزبان برگزاری بیست و دومین اجلاس سازندگان و طراحان صما نیوز بود. صما نیوز یک رسانه تخصصی در حوزه ساختوساز و صنعت ساختمان است که علاوه بر انتشار محتوا، برگزارکننده رویدادهایی مثل اجلاس سازندگان و طراحان ساختمان است.
به‌نظر می‌رسد که تمرکز این رسانه روی یک بخش مشخص(صنعت ساختمان) باید باعث شود که محتوای آن تخصصی‌تر، عمیق‌تر و مرتبط با مخاطبان حرفه‌ای (معماران، مهندسان،سازندگان) باشد.
اما این امر نباید نادیده گرفته شود که رسانه‌ای که به صنعت ساختمان بسیار نزدیک است، ممکن است در بعضی مواقع درگیر تعارض منافع شود( بین نقد و تبلیغ شرکت‌های سازنده یا تولیدکننده ). تعارض منافع زمانی رخ می‌دهد که منافع مالی یا حرفه‌ای رسانه با وظیفه اصلی آن‌که اطلاع‌رسانی مستقل و بی‌طرفانه است در تضاد قرار گیرد.
شاید بتوان گفت؛ بخشی از وظایف یک رسانه نقد است، اما ممکن است همان رسانه از شرکت‌هایی که مورد نقد هستند درآمد تبلیغی داشته باشد. رسانه باید گزارش واقعی بنویسد، اما شاید در حال همکاری تجاری با برندهایی باشد که مانع از انتقال واقعیت شود. با این تفسیر به‌نظر می‌رسد مدیریت رسانه‌های صنعتی و تخصصی بسیار دشوار و حایز اهمیت خواهد بود.
اما آن‌چه که در اجلاس ۲۲ ام در گیلان اتفاق افتاد حضور عده‌ای از معماران، طراحان و تولیدکنندگان عرصه صنعت ساختوساز بود که هر کدام به دنبال معرفی برند خود و توانمندی‌هایشان بودند. سازندگان و معمارانی که اکثرا غیر بومی بوده و به دنبال ارایه آثار خود، و معماری را «محصول نهایی» معرفی کردند، نه فرآیندی وابسته به “زمینه، سیاست‌گذاری و زیست‌بوم”.
اما این پرسش اساسی قابل طرح است که آیا در حال حاضر آن‌چه که گیلان نیازمند آن است سازنده، معمار و محصول غیربومی است؟ این شکاف، زمانی آشکارتر شد که پنل منتقدین گیلانی روی صحنه رفت و به‌نظر می‌رسد پاسخ این پرسش را شاید بتوان در همین پنل یافت، که توسط سه متخصص بومی استان که دغدغه آن‌ها گیلان و مردم آن است ارایه شد.
به‌نظر می‌رسد؛ گفتمانی انتقادی که در این پنل توسط آقایان ثروتی، لطف‌پور و عبدالغفاری به همراهی خانم ترانه یلدا ارایه شد، ناگفته‌های بسیاری از معماران و دغدغه‌مندان استان بوده است.
در این پنل، منتقدان با شرح وضعیت بحران‌زده گیلان در زمینه‌های مختلف محیط‌زیستی، ترافیکی، گسترش سکونتگاه‌ها بدون ظرفیت‌سنجی، و ناهماهنگی الگوهای ساخت با اقلیم و فرهنگ گیلان و صنعت ساخت شفاف سازی کردند.
یکی دیگر از نکات برجسته این پنل، تاکید بر این بود که گیلان نمی‌تواند نسخه‌های توسعه استان‌های دیگر را (چه تهران و چه اصفهان) بی‌هیچ تعدیل و تغییری تکرار کند. الگوی زیست اقلیمی، بافت اجتماعی، تاریخ سکونت و بحران‌های فعلی گیلان شرایطی کاملا متفاوت ایجاد کرده که راه‌حل‌های آماده را به نوعی ناکارآمد می‌نماید و در این وضع نمی‌توان انتظار توسعه پایدار داشت.
از این منظر در چنین موقعیتی مخاطبین اجلاسی که به دنبال تحول و توسعه پایداراست باید شامل صاحب‌نظرانی از معماران، شهرسازان، جامعه‌شناسان و متخصصین محیط‌زیستی باشد نه صرفا سازندگان، آن هم سازندگان و تولیدکنندگان غیربومی.
به باور اعضای این پنل انتقادی، آن‌چه که معماری گیلان امروز از آن رنج می‌برد؛ احساس عدم تعلقی است که در استان به دلیل دلزدگی و ناامیدی از مدیریت ناصحیح خُرد و کلان به وجود آمده و در میان ساکنان جدید نیز هرگز به‌طور واقعی شکل نگرفته است.
آن‌چه متخصصین گیلانی را در این فرایند از سازندگان و طراحان غیربومی متمایز می‌کند؛ همین احساس تعلق است که در کنار تخصص می‌توانند توسعه‌ای را رقم زنند که در راستای بهبود شرایط استان باشد و لازمه آن تحولی اساسی در نوع نگاه مسولین و تغییر مثبت در راستای مدیریت شهری است تا این احساس دلزدگی و عدم تعلق از بین برود.
تقابل دو نوع نگاه؛ یک‌سو معرفی محصولات معماری سخنرانان و سویی دیگر طرح مساله توسط منتقدان؛ بیانگر این بوده که ۲۲ امین اجلاس، نه به دلیل تنوع دیدگاه، بلکه به دلیل نبود «چارچوب نظری مشترک» پراکنده و گسسته به‌نظر می‌آید. وقتی مساله اصلی تعریف نشده باشد، ارائه‌ها ناگزیر به معرفی پروژه محدود می‌شود و تنها، در پنل انتقادی گیلانی‌ها، مساله به سطح می‌آید.
در این میان، غیبت استاندار، مدیران شهری، نمایندگان نظام مهندسی و سایر مسؤولان استان قابل چشم‌پوشی نبود. هر رویدادی که قرار است نقش سیاست‌گذارانه داشته باشد، بدون حضور افرادی که مسؤول تصمیم‌گیری‌اند، صرفا به‌صورت یک فستیوال برگزار می‌شود؛ فستیوالی که شاید جذابیت بصری داشته باشد، اما خروجی آن به تغییر منجر نمی‌شود.
در نهایت، اجلاس ۲۲ نشان داد؛ گیلان بیش از هر چیز نیازمند رویدادهایی است که «مساله‌مند» باشند؛ رویدادهایی که به‌جای نمایش پروژه‌ها، به پرسش‌های بنیادین بپردازند:
چگونه باید رشد ساختوساز کنترل شود؟ نظام پایش پروژه‌ها کجاست؟ سیاست‌گذاری شهری چه نسبتی با اقلیم دارد؟ چگونه می‌توان حس تعلق را در دل فرآیندهای توسعه احیا کرد؟
تا زمانی که این پرسش‌ها محور کار قرار نگیرند، تکرار چنین اجلاس‌هایی صرفا نمایشی از توسعه خواهد بود، نه خود توسعه.
«دکترای معماری، مدرس دانشگاه گیلان، عضو بنیاد نخبگان قزوین و عضو کمیسیون انرژی و مصالح نظام مهندسی ساختمان»
