آلن پطروسیان/روزنامه پیام ما- اوایل مهرماه گذشته قایقرانان محلی و اعضای نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی در حین پایش و گشت‌زنى متوجه رویش گیاه جدید و متعددی در حاشیه شمالى پهنه آبى تالاب انزلى روى آب شدند. دقیقا پس از تابستانى که این حاشیه در خشکى بى‌سابقه تالاب، حدود ۹۰۰ متر عقب‌نشینى کرده بود.
پس از مدتی و با رشد نسبی، مشخص شد این گیاه جوانه درخت صنوبر است. در دوره خشکى تالاب بذر پنبه دانه خود را از باغ‌هاى اطراف حریم طبیعى سراسر تالاب در هوا رها کرده و با بادهای شمالی به بستر بدون آب، اما مرطوب تالاب رسانده است.
در حال حاضر، پس از بارندگى‌هاى پاییزى و بازگشت هرچند دور از میزان معمول سطح آب، این جوانه‌ها تبدیل به نهال شده، سر از آب در آورده و سراسر طول حاشیه شمالى تالاب را تا عرض ۹۰۰ متر، یعنى ۱۰۰ متر بیشتر از مسیر قایق‌ها، و بخش‌هایی از حاشیه جنوبى را درگیر رویش خود کرده است. طی پایش و اندازه‌گیرى‌های هفتگی مشخص شد بخش عمده‌ای از ساقه و ریشه نهال‌ها زیر آب قرار دارد، اما آنها رشد بسیار سریعى دارند.
در دو ماه گذشته تیمی متشکل از گروه محیط‌زیست دانشگاه گیلان و نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی به بررسی میدانی و موارد فنی مختلف پرداخت و گزارش آن به اداره‌کل محیط‌زیست استان گیلان ارسال شد.
در بخشی از این گزارش آمده است: صنوبرها، گونه‌های رطوبت‌‌دوست (hygrophilous) هستند، نه آبزی. در طبیعت، بسیاری از گونه‌های Populus مثل P. alba, P. nigra, P. euphratica)) در حاشیه رودخانه‌ها، سیلاب دشت‌ها و کرانه‌های تالاب‌ها رشد می‌کنند. بذرهای این گونه‌ها، سبک و دارای کرک (fluff) هستند و توسط باد یا آب جابه‌جا می‌شوند. بنابراین، پخش‌شدنشان در دوره‌های کم‌آبی تابستان امری طبیعی است.
در بخش دیگری از این گزارش به چرخه جوانه‌زنی و سازگاری به غرقاب صنوبر در انزلی پرداخته شده و آمده است: بذر صنوبر برای جوانه‌زنی به سطح مرطوب خاک و نور نیاز دارد، نه آب عمیق. پس وقتی سطح آب تالاب پایین می‌رود و بسترهای گلی نمایان می‌شوند، شرایط عالی برای جوانه‌زنی فراهم می‌شود.
پس از جوانه‌زنی و تشکیل نهال، اگر در چند هفته بعد سطح آب بالا بیاید، نهال‌ها معمولا می‌توانند مدتی محدود (چند هفته تا چند ماه) غرقابی را تحمل کنند؛ به‌ویژه اگر آب دارای اکسیژن نسبی بالا باشد، دمای هوا پایین بیاید (مثل مهرماه) و غرقاب تناوبی باشد، نه دائم. در این شرایط، صنوبرها می‌توانند با تشکیل ریشه‌های جانبی سطحی یا هوایی (adventitious roots) اکسیژن مورد نیاز را جذب کنند. دقیقا همان مکانیسمی که در گونه‌های نیمه‌آبزی مشاهده می‌شود.
پیامدهای اکولوژیکی صنوبر برای تالاب انزلی بخش دیگری از این گزارش است. براساس آن، اگر سطح آب در ماه‌های آتی بالا بماند (مثلا در زمستان)، احتمال مرگ تدریجی نهال‌های غوطه‌ور زیاد است. اما اگر سطح آب نوسانی باشد و در بهار دوباره پایین بیاید، این نهال‌ها ممکن است تثبیت و استقرار پیدا کنند و به مرور حاشیه‌های تالاب را به سمت یک جامعه نیمه‌خشکی سوق دهند.
در بلندمدت، استقرار صنوبرها و گونه‌های مشابه (مثل بیدها) می‌تواند باعث تغییر ساختار تالاب (succession) شود، یعنی تبدیل تدریجی بخشی از تالاب به جنگل‌زاری حاشیه‌ای و درنتیجه، کاهش سطح باز آب و زیستگاه پرندگان آبزی.
بنابر گزارش فوق، شواهد میدانى، منابع علمى و تجربى در ایران و سایر کشورها از جمله «طرح مطالعاتی تأثیرات اکولوژیکی درختان صنوبر در تالاب دریاچه دانگتینگ چین»، بیانگر آن است که درصورت ریشه‌کن نکردن دقیق نهال‌ها که فعلا ریشه‌اى ضعیف دارند، ممکن است با رشد و قوى‌تر شدن آنها توالى منفى اکوسیستمى رخ دهد و بخش‌هایى از حاشیه جنوبى و همچنین حاشیه شمالى پهنه آبى تالاب انزلى در مقیاسی بسیار انبوه‌تر به جنگل تبدیل شود.
با این رخداد و تغییر زیستگاه تالابى به زیستگاه جنگلى و تسریع خشک شدن آب با ایجاد درختان، آسیب بزرگی به تالاب انزلی وارد می‌شود. با این اتفاق، به زیستگاه پرندگان مقیم و مهاجر و به‌ویژه ماهیان، آسیب جبران‌ناپذیری می‌رسد، مسیر قایق‌هاى حاشیه شمالى تالاب به‌طور کامل و مسیر قایق‌هاى حاشیه جنوبى تالاب تا حدودى مسدود می‌شود و معیشت جوامع محلى، به‌ویژه قایقرانان و صیادان، با مشکل مواجه می‌شود.
با اینکه درخت صنوبر چند سالی‌ست موجب رونق اقتصادی جوامع محلی گیلان شده، اما در زیست‌بوم طبیعی تالاب انزلی گونه‌ای غیربومی و حتی مهاجم محسوب می‌شود. هم‌اکنون ریشه این نهال‌ها هنوز قوی نشده است و امکان جلوگیری از گسترش و از‌بین‌بردن آن وجود دارد.
در غیر این‌صورت با ایجاد تغییرات اکوسیستمی در تالاب، به گیاهی مهاجم و حتی خطرناک‌تر از سنبل آبی که در سال‌های گذشته به این زیستگاه زیان‌های فراوان زده است، تبدیل می‌شود. هفته گذشته با پیگیری‌های این نهضت، کارگروهی برای بررسی‌های فنی و اقدامات لازم نهادهای ذی‌ربط در اداره کل محیط‌زیست استان گیلان تشکیل شد، تا برای جدیت و اضطرار در ریشه‌کنی دقیق نهال‌ها توسط افراد آموزش‌دیده اقدام شود.
کندن ناقص نهال‌ها و باقی‌ماندن ریشه آنها در گِل، می‌تواند ریشه آنها را به‌صورت مخفی قوی‌تر کند. با این اتفاق، به‌دلیل دسترسی بسیار سخت ماشین‌آلات به بخش‌های باتلاقی تالاب، این گیاهان به تهدیدی بزرگ‌تر تبدیل می‌شود.
سایر موارد فنی هم‌چون پیشگیری از تکرار آسیب‌های نشأت‌یافته از بی‌آبی تالاب از جمله احداث سد دریچه‌دار بر روی خروجی‌های آب پهنه آبی این تالاب که امکان عبور آب مازاد، سیلاب‌ها و تردد قایق‌ها را در مواقع لازم مهیا کند و نظارت دقیق و مستمر بر تخصیص حقابه تالاب انزلی توسط هشت شهرستان ذی‌نفع، به متولیان امر اعلام شد و تحت بررسی قرار گرفت.
نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی امید دارد دستگاه‌های ذی‌ربط هرچه سریع‌تر نسبت به این پدیده جدید و خطرناک اقدام و به‌واسطه اقدامات پیشگیرانه از تکرار آسیب‌های بیشتر به تالاب انزلی جلوگیری کنند.
https://payamema.ir/payam/142961
