وقف در فقه اسلامی به معنای حبس مال و سلب منفعت است. یعنی اصل مال برای همیشه حبس و از نقل و انتقال خارج شود.
در آیه ۹۲ سوره عمران و نیز در ماده ۵۵ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز این تعریف آمده است. از این رو وظیفه نظارت، حفظ، نگهداری و مدیریت بسیاری از امامزاده ها نیز بر عهده اوقاف است که باید بر طبق وقف نامه عمل کند. این سازمان وظایفی نیز در قبال حفظ و نگهداری از درختان کهنسال یا جنگل های مجاور یا داخل حریم امامزاده دارد.
درختان، جنگلها و مراتع عموما جزو انفال یعنی اموالی که مالک خاصی ندارند و متعلق به خدا و پیامبر و در زمان غیبتشان در اختیار ولیفقیه هستند که باید صرف امورمسلمین شوند. اما موضوع اینجاست که سازمان اوقاف چه این درختان از انفال و چه از موقوفات باشند وظیفه حفاظت و نگهداری از آنها را دارد و قطع یا آسیب به آنها جز در مواردی خیلی بحرانی مانند آسیب به جان و مال مردم و خطرساز بودن آنها و در صورت داشتن مجوزهای لازم از نهادهای اثر گذار و متولی مانند دادستانی، میراث فرهنگی در بحث درختان کهن و منابع طبیعی و محیطزیست، از نظر شرعی و قانونی مجاز به تخریب یا بریدن آنها نیستند.
زیرا طبق قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگل و مرتع و قانون اداره مناطق انفال این عرصه ها جزو میراث عمومی و متعلق به همه مردم بوده و قطع آنها بدون دلیل موجه نقص شرط وقف و خلاف مصلحت عمومی و نقض حرمت آن مکان است کما اینکه سازمان اوقاف نیز در آییننامه ها و بخشنامه های داخلی خود تاکید بر حفظ و توسعه فضای سبز اماکن متبرکه و میراث طبیعی وابسته به آن دارد و بدون اخذ مجوز سازمان ذی صلاح مانند منابع طبیعی و محیطزیست، غیرقانون شرعی و عرفی است زیرا این انفال باید برای نسل های آینده حفظ شود.
موارد قانونی دیگری نیز قطع درختان کهنسال و کمیاب را ممنوع اعلام کرده است. ماده ۶۸۸ در قانون مجازات اسلامی و تعزیرات هر گونه اقدام محیطزیستی را که موجب آلودگی یا تخریب غیرقابلجبران شود جرم محسوب کرده و مرتکب به حبس تعزیری محکوم می شود.
قطع غیرمجاز درختان کهنسال نیز مشمول این ماده شده و شامل مجازات می تواند باشد. از طرفی قانون حفاظت از میراث فرهنگی طبیعی و معنوی مصوب ۱۳۸۳، درختان کهنسال را بهعنوان بخشی از میراث طبیعی کشور به رسمیت شناخته و این درختان را که دارای ارزش جهانی یا تاریخی هستند جزو میراث طبیعی طبقه بندی میکند.
لذا هرگونه عملیات عمرانی یا توسعه ای که منجر به آسیب به درختان کهنسال شود ممکن است با مقررات ارزیابیاثرات محیطزیست مرتبط باش و نیاز به مجوز از سازمان محیطزیست دارد. از سوی دیگر حفاظت از گونه های گیاهی کمیاب و با ارزش کشور در خارج از محدوده شهرها بر عهده سازمان جنگلهاست.
بقعه متبرکه امامزاده هاشم رشت در ۲۰ کیلومتری جاده رشت به قزوین در منطقه ای کوهستانی و جنگلی از جنگلهای هیرکانی قرار دارد و به دلیل قرار گرفتن در این منطقه پوشیده از درختان کهنسال مانند بلوط، راش، نمدار، آزاد و اوجا و… دارای ارزش زیادی است.
به همین دلیل با توجه به ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی کلیه درختان این محوطه تحت حفاظت منابع طبیعی و قطع آن غیر قانونی است و نیز براساس قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگلها و مراتع هر زمینی که بهطورِ طبیعی دارای درختان جنگلی خودرو باشد عرفا جنگل محسوب می شود.
از طرفی طرح تنفس ۱۰ ساله جنگل هنوز به پایان نرسیده و منابع طبیعی حق هیچگونه مجوزی برای قطع درختان بهویژه درختان کهن را ندارد. بنا به گفته رئیس اداره منابع طبیعی گیلان ۹ گونه از درختان پوسیده بودند و مجوز قطع آنها صادر شده است.
این در حالی است که منابع طبیعی حتی اجازه قطع و خروج درختان پوسیده و خشکه دارها از جنگل ها را ندارد. هر چندبنا به گفته اهالی روستا این درختان همه سالم بودند و نیز ۲۰ اصله درخت بهجای ۹ درخت قطع شده است که جزو انفال و متعلق به عموم مردم است و لذا مجوز قطع این درختان غیرقانونی است.
برای قطع درختان کهنسال نیاز به مجوز ارزیابی سازمان محیطزیست، مجوز میراث فرهنگی که محل مورد نظر در محدوده ثبتی و عرصه آثار تاریخی باشد و در مواردی که درختان جزو انفال یا امووال عمومی محسوب شوند نیاز به حکم دادستان یا مجوز قضایی و تایید سازمانها جنگلها باشد.
اما صرف تایید اداره اوقاف و دستور رئیس منابع طبیعی بهتنهایی برای قانونی بودن این اقدام کافی نیست. قطع ۱۵ اصله درخت آزاد با قدمت حدود ۱۵۰ سال خسارتی غیرقابلجبران است. یک در خت بالغ آزاد می تواند بهطورِ متوسط ۲ تا ۴ تن کربن را در ریشه، تنه و شاخه های خود ذخیره کند که در اثر بریدن این درختان حداقل ۳۰ تا ۶۰ تن کربن ذخیره شده نابود و آزاد میشود.
اگر بخواهیم ارزش خدمات این درختان را محاسبه کنیم خسارت جذب کربن معادل ۳ تا ۶ میلیارد فقط برای ذخیره کربن اکنون است. هر درخت کهنسال سالانه ده ها هزار لیتر آب را در خاک نفوذ می دهد. لذا چنین مواردی نیاز به اقدام جدی دارد و اداره کل منابع طبیعی و سازمان جنگلها نیز موظف است قوانین سفت و سخت تری برای بریدن هر گونه درخت کهنسال چه در داخل جنگ و چه خارج از آن داشته باشد.