فرصت سوزی برای ایجاد صنایع تبدیلی بادام زمینی

کمی دورتر از رشت جایی در نزدیکی سفیدرود زمین های حاصلخیزی وجود دارد که محصولات کشاورزی در آن غنی تر از سایر مناطق گیلان همیشه سرسبز و زیبا می روید. این زمین ها جزو شهرستان آستانه اشرفیه هستند که به سبب نزدیکی با رود و دریا و جاری شدن رودخانه های متعدد از سفیدرود و آب و هوای مرطوب شرایط را برای برند شدن چند محصول این شهرستان در سطح کشور فراهم کرده است. برنج و محصولات باغی و صیفی از محصولاتی است که مرکز آن آستانه اشرفیه است. اما یکی از استراتژیک ترین محصولات بادام زمینی است که خاص این شهر است، با این حال اکنون در برخی از شهرهای دیگر چون انزلی و صومعه سرا  نیز کشت بادام زمینی انجام می شود.

۵ هزار بادام کار در گیلان وجود دارند که  طبق آمارهای جهاد کشاورزی گیلان  ۲۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان اختصاص به کشت بادام دارد و بادام کاران آستانه اشرفیه با ۹۰ درصد تولید این محصول در کشور بیشترین سهم را در تولید آن دارند. خاک حاصلخیز این منطقه که ناشی از رسوب گذاری سفیدرود است موجب شده تا زمین های زراعی این شهرستان بستر و ظرفیت مناسبی برای کشت محصول بادام زمینی باشند. ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ داﻧﻪ ﺧﻮراﻛﻲ ﺑـﻮده و ﺑـﺪﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﻓﺴﻔﺮ، ﻛﻠﺴﻴﻢ، ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ، ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ از نظر تغذیه‌ ای بسیار مورد توجه است. داﻧﻪ ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ روﻏﻦ و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر مناسب اﺳﺖ.

با این که بادام آستانه برند و بسیار خوش طعم است اما آنگونه که باید توسعه نیافته است. نبود صنایع تبدیلی یکی از مشکلات اساسی این محصول است. محصولی که می توان با اندک توسعه و سرمایه گذاری محلی برای اشتغال بیشتر جوانان منطقه شود. هر چند کمبود صنایع فرآوری، بسته بندی مختص بادام نیست و اغلب محصولات کشاورزی گیلان چنین معضلی دارند. طبق آماری که جهاد کشاورزی گیلان می دهد، درحال حاضر در استان فقط ۲ کارخانه صنعتی فرآوری بادام زمینی  وجود دارد که آن هم در حد بسته بندی ابتدایی این محصول است و بادام اغلب در واحد‌های سنتی کارگاهی خشک و فرآوری می‌شود. از بادام زمینی می توان در تولید کره بادام زمینی، روغن بادام زمینی، تولیدات محصولات بهداشتی و آرایشی، پفک بادام زمینی، سوخته بادام(شیرینی) یا همچنین مزه بادام در قالب بسته بندی استفاده کرد.

ضرورت افزایش ارزش افزوده بادام زمینی

کارشناسان تاکید می کنند که می توان با اندکی همت اقدام به ایجاد صنایع تبدیلی بادام زمینی کرد اما متولیان جهاد کشاورزی معتقد به تولید انبوه و سپس فرآوری هستند. اما با این وجود تاکنون جهاد کشاورزی به عنوان متولی تولید محصولات کشاورزی راهکاری برای افزایش تولید بادام زمینی در واحد سطح نکرده است و اگر انجام داده منجر به رونق تولید نشده است. در واقع طرحی که قبلا مطرح می شد در خصوص استفاده از ارقام پرمحصول بود که گفته می شود خود بادام کاران تمایلی به کشت این نوع محصول ندارند. اما تا وقتی که صنایع تبدیلی ایجاد نشود، تقاضا بالا نرود، چطور می توان کشاورزان را به کشت پرمحصول راغب کرد؟

طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی گیلان تا پایان شهریور ۱۱ هزار و ۵۰۰  تن پیله خشک بادام زمینی به ارزش بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان از اراضی زیر کشت این محصول برداشت کردند و به علت شرایط مناسب آب و هوایی تولید امسال ۱۰ درصد بیشتر از پارسال است. بادام زمینی علاوه بر آستانه اشرفیه به صورت پراکنده در لشت نشا، تالش، انزلی و رودبار هم کشت می‌شود.

سال گذشته سازمان صنعت و تجارت استان از آمادگی ارایه تسهیلات در این بخش خبر داده بود. «فرهاد دلق پوش» گفته بود: ارزش افزوده تبدیل بادام زمینی به فرآورده های گران قیمتی چون محصولات آرایشی، بهداشتی و شیمیایی به مراتب بیشتر از تبدیل بادام زمینی به فرآورده های غذایی است و قطعا این کار ارزش اقتصادی بیشتری در بخش بادام زمینی ایجاد خواهد کرد.

به تایید وی، زمینه پرداخت تسهیلات برای رونق صنایع تبدیلی و نوسازی ماشین آلات فرآوری در بخش بادام زمینی مهیاست و حتی برای توسعه بازارهای صادارتی نیز از آنها حمایت می کنیم.

رونق صنایع تبدیلی در گرو افزایش تولید بادام زمینی

در این خصوص مدیر اداره جهاد کشاورزی آستانه اشرفیه گفت: ایجاد صنایع تبدیلی برای بادام زمینی همچون روغن بادام یا پفک یا بسته بندی بادام نیازمند زیرساخت هایی است که مهم ترین بخش آن افزایش تولید است. اکنون در آستانه اشرفیه دو کارخانه بسته بندی بادام داریم که با بسته بندی آن حتی به خارج از کشور صادر می کنند. اما در همه طول سال فعال نیستند. اما در این شهر صنایعی که خاص تهیه روغن بادام یا کره و نیز محصولات آرایشی و بهداشتی باشد نداریم.

«حمید سلیمانی» با تاکید بر اینکه این مهم مستلزم این است که ما تولید اولیه محصول را افزایش دهیم، آن را موجب افزایش سرمایه گذاری دانست. این مسوول عقیده دارد که در گیلان و آستانه اشرفیه بادام زمینی از مهر و آبان دیگر پیدا نمی شود و بقیه بادام که در طول سال می بینید مربوط به شهرهای دیگر و یا وارداتی است. مگر اینکه برخی از فروشندگان، اندکی از بادام زمینی آستانه را برای شب عید یا شب یلدا ذخیره کنند و به اصطلاح بادام آجیلی است و همه به مصرف می رسد. در واقع میزان سطح زیر کشت بادام زمینی محدود  است و اگر کارخانه ای فعالیت کند فعالیتش فصلی است.

وی یکی از دلایل عدم ایجاد صنایع تبدیلی بادام زمینی را نبود نقدینگی و سرمایه در گردش بالا برای این محصول بیان کرد و افزود: سرمایه گذاری که دراین زمینه ورود می کند به نقدینگی بالایی برای خرید بادام زمینی استان نیاز دارد تا بتواند در کل سال فعال باشند.

سلیمانی در پاسخ به چرایی افزایش نیافتن تولید بادام در سالهای اخیر بیان کرد: تلاش داریم با یکپارچه سازی اراضی تولید بادام و یا استفاده از ارقام پرمحصول اقدام به افزایش تولید بادام زمینی کنیم. اکنون ۶ تا ۹ تن بادام تولید می شود که ۴۳۰۰ تن آن آجیلی است و می شود با استفاده از نوع پرمحصول بادام به میزان دو برابر تولید را افزایش داد. در غیر این صورت برای سرمایه گذار هم به صرفه نیست تا صنایع تبدیلی برای بادام ایجاد کند.

از دست رفتن فرصت های توسعه

کاشت بادام زمینی نیازمند اراضی خاصی است و امکان کشت آن در همه نقاط استان مقدور نیست. اما در برخی اراضی شهرستانهای انزلی، لنگرود و چاف و صومعه سرا این قابلیت وجود دارد و امسال نیز به صورت الگویی در آنها کشت صورت گرفته است. هدف جهاد کشاورزی از این کار جایگزینی بادام زمینی به جای محصولاتی همچون هندوانه بوده که با وجود مصرف فراوان آب، سود اقتصادی چندانی ندارند. در چند سال اخیر در شهرستان انزلی کشت بادام زمینی به خوبی حاصل داد و موفقیت آمیز بود با این حال نظر یک کارشناس اقتصادی در حوزه صنایع تبدیلی را جویا شدیم که آیا می توان با میزان تولید فعلی اقدام به ایجاد صنایع تبدیلی کرد؟تولیداا

«روهام قلیچی» رییس مرکز آموزش بازرگانی گیلان در گفت و گو با مرور به توضیحی در خصوص صنایع تبدیلی و مزیت های آن در این حوزه می پردازد. وی با تاکید بر اینکه یکی از صدمه های بخش کشاورزی به دلیل ایجاد نشدن صنایع تبدیلی است و بادام زمینی هم از این عارضه بی نصیب نیست.

به گفته ی او شهر آستانه اشرفیه مرکز تولید بادام زمینی است که تنها به عرضه خام فروشی یا فله فروشی بادام می پردازند. برخی کارگاهها اقدام به نمک اندود کردن بادام کرده و آن را به فروش می رسانند در حالیکه فرآورده های بادام زمینی مثل کره بادام ارزش چندین برابر اقتصادی نسبت به خود بادام دارند. همچنین در بخش بسته بندی بادام زمینی هم کار خاصی نشده است تا به شکل تمیز و شکیل به مشتریان عرضه کنیم.

تجربه این مسوول می گوید که در کشورهای توسعه یافته ای همچون اسپانیا وآمریکا بادام به شکل فرآوری شده در قوطی های خاصی عرضه می شود که حجم ۱۵۰ گرمی آن با یک کیلو بادام به صورت بو داده در کشور خودمان برابری می کند.

مسوولان جهاد کشاورزی اعلام می کنند ایجاد صنایع تبدیلی نیاز به افزایش تولید بادام زمینی دارد. آیا چنین تحلیلی می تواند درست باشد؟ به گفته یکی از کارشناسان، چنین تحلیلی درست نیست. چون اکنون در جایی مثل دشت مغان در اردبیل بادام کشت می شود. می توان بادام مرغوب آستانه را برای آجیل کنار گذاشت و از بادام سایر شهرها برای صنایع تبدیلی استفاده کرد. همچنین بخش زیادی از بادام به شکل ضایعات است و در دنیا از ضایعات بادام در صنایع تبدیلی و روغن گیری استفاده می کنند.

اما مسوولان جهاد کشاورزی اعلام می کنند ایجاد صنایع تبدیلی نیاز به افزایش تولید بادام زمینی دارد. آیا چنین تحلیلی می تواند درست باشد؟ این کارشناس اقتصادی توضیح داد: چنین تحلیلی درست نیست. چون اکنون در جایی مثل دشت مغان در اردبیل بادام کشت می شود. می توان بادام مرغوب آستانه را برای آجیل کنار گذاشت و از بادام سایر شهرها برای صنایع تبدیلی استفاده کرد. همچنین بخش زیادی از بادام به شکل ضایعات است و در دنیا از ضایعات بادام در صنایع تبدیلی و روغن گیری استفاده می کنند. این تحلیل اشتباهی است که بگوییم هر چه تولید کنیم مصرف می شود. مثل این است که بگوییم ما بشکه نفت خام خود را هر چه داریم به فروش می رسانیم. آن چیزی که اهمیت دارد ارزش افزوده آن محصول است. یعنی با مشتقات نفت محصولاتی ساخت که قیمت آن در نهایت بیشتر از خود نفت است.

به عنوان نمونه بادام زمینی کیلویی ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان است اما اگر از هر سه کیلو بادام حتی ضایعات – روغن گیری کنیم یک کیلو روغن بادام استخصال می شود که ارزش آن بالای ۲۰۰ هزار تومان است. همچنین خاویار ماهی که بسته بندی آن میلیاردها دلار سود نصیب کشورهای فعال در این زمینه می کند. متاسفانه ما در همه زمینه های بخش کشاورزی چنین عمل کردیم. حتی میوه های مرکبات یا غیره که زیر درخت می ریزد عمدتا یا پوسیده می شود یا کشاورزان به دام های خود می دهند. در حالیکه از همان ها می توان در بخش کنسانتره میوه استفاده کرد.

اما چه می توان کرد که همه متولیان امر اعم از صنعت و معدن و مراکز آموزش بازرگانی و تجارت و جهادکشاورزی در نقطه ای به همگرایی برسند؟   پاسخ این مقام مسوول چنین بود که «ما چندین بار به رییس جهادکشاورزی گیلان نامه ای نوشتیم که بتوانیم حداقل یکبار با ایشان دیدار داشته باشیم اما حتی یک وقت ملاقات به ما ندادند. در حالیکه ما می توانیم درآموزش به دهیاران  توانمندسازی آنان برای کسب و کارهای روستایی موثر عمل کنیم و در بحث های مختلفی از جمله همین بادام زمینی فعال باشیم. همه این ها نیازمند همت مدیران است.

در بخش بازرگانی خارجی و میزکالایی که در گیلان داریم بادام نیز جزو این محصولات است و باید برای صادرات آن هم فعال عمل کنیم. اما صادرات مستلزم ایجاد صنایع تبدیلی است. در واقع ایجاد صنایع تبدیلی و صادرات دو آیتمی هستند که در کشاورز ایجاد انگیزه برای تولید بهتر و بیشتر می کنند. چون در خارج از کشور مثل ما محصولات غذایی را فله ای و در پلاستیک ساده مصرف نمی کنند.

روهام قلیچی با تاکید بر لزوم عرضه بادام به شکل بسته بندی در بسیاری از کشورهای دنیا مصرف کره بادام زمینی بسیار رواج دارد و در همین کشورهای آسیای میانه و یا اسپانیا هم مصرف دارد هم آمریکا و اسپانیا جزو تولیدکنندگان آن هستند.

داشتن صنف بادام کاران، کمک به رونق تولید و صادرات

در ادامه مهندس فیض سرپرست بازرگانی خارجی سازمان صنعت معدن و تجارت گیلان  به مرور گفت: بادام نیز مانند چای و برنج و زیتون یکی از محصولات استراتژیک ما است اما سطح کشت آن زیاد نیست و هر ساله به علت ویلاسازی یا مسایل دیگر از حجم تولید آن کاسته می شود. اما اکنون در جاهایی مانند دشت مغان اردبیل این محصول کشت می شود اما چون محصول آستانه برند است بادام اردبیل و دیگر جاها از کانال این شهرستان باید بگذرد. چون بادام دیگر شهرها به آسانی به فروش نمی رسد و آنها ناگزیر به رجوع به این شهر برای فروش هستند.

بنابراین لازم است خود ما نیز در این شهر با افزایش انگیزه بین کشاورزان آنان را راغب کنیم تا زمین های بلا استفاده را هم به باغ بادام تبدیل کنند. چون این شرایط به مزیت ویژه برای ما هست که باید به بهترین نحو از آن استفاده کنیم. همچنین می توان با کشت ارقام پرمحصول اقدام به رونق بازار آن کرد. منتهی یکی از روش های ایجاد انگیزه بین کشاورزان ایجاد صنایع تبدیلی بادام زمینی در شهرستان و افزایش تقاضا هست.

فیض در ادامه تاکید می کند: ما در بخش بازرگانی خارجی و میزکالایی که داریم بادام نیز جزو این محصولات است و باید برای صادرات آن هم فعال عمل کنیم اما صادرات مستلزم ایجاد صنایع تبدیلی است. در واقع ایجاد صنایع تبدیلی و صادرات دو آیتمی هستند که در کشاورز ایجاد انگیزه برای تولید بهتر و بیشتر می کنند. چون در خارج از کشور مثل ما محصولات غذایی را فله ای و در پلاستیک ساده مصرف نمی کنند.

به گفته ی این مقام مسوول یکی دیگر از مهمترین مشکلات این بخش فقدان صنف بادام کاران در آستانه اشرفیه و یا اتحادیه بادام کاران و فروشندگان بادام است تا این حلقه با وصل به مدیران و بیان مشکلات و راهکارها اقدام به صادرات این محصول کنند. طبق آخرین بازدیدی که از شهرستان آستانه اشرفیه داشتیم و تاکید مسوولان محلی این شهرستان ایجاد شوق در بین بادام کاران و سرمایه گذاران برای صنایع تبدیلی و نیز حفظ برند آستانه برای محصول بادام بود. ما باید تلاش کنیم تا این برند از استان خارج نشود. ما باید از تولیدات دیگر استان ها و کشورها به عنوان فرصت استفاده کنیم و از آنها برای روغن گیری و مواد آرایشی استفاده کرده و از بادام خود آستانه برای بحث آجیل و بسته بندی بهره ببریم.

امیدوارم ظرف یکی دو ماه آینده میز کالایی بادام زمینی تشکیل شود تا برای آن رونق و اشتغالزایی از طریق این محصول تصمیمات جدی تری گرفته شود.
به گزارش مرور، کل تولید جهانی بادام‌ زمینی ۲۹ میلیون تن است و آمریکا سومین تولید‌کننده بزرگ جهان در این زمینه محسوب می‌شود. مصرف سرانه بادام‌زمینی هر آمریکایی (به صورت محصولات مختلف) در سال ۷/۲ کیلوگرم است. رتبه‌های اول و دوم تولید بادام به چین و هند تعلق دارد. اما در زمینه صادرات این رتبه‌بندی دستخوش تغییر می‌شود. کل صادرات جهانی بادام‌زمینی ۲۵/۱ میلیون تن است که بزرگ‌ترین صادر‌کننده آمریکا با صادرات سالانه ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تن است. صادر‌کنندگان بعدی چین و آرژانتین هستند و کشورهایی مثل هند و ویتنام و چند کشور آفریقایی، بعضی از سال‌ها بسته به میزان تولید و کیفیت محصول خود وارد بازار صادرات این محصول می‌شوند. ایران در این رتبه بندی مقام ۶۲ را دارد. نکته جالب توجه در این بین کم‌ بودن صادرات این محصول در سطح جهان نسبت به میزان تولید آن است که تایید‌کننده این موضوع است که اغلب محصول بادام‌زمینی در کشورهای تولید‌کننده به مصرف داخلی رسیده و صرف تولید کالاهایی با ارزش افزوده بسیار بالاتر می‌شود که صادرات آن می‌ تواند بسیار سودآورتر از صادرات بادام‌ زمینی خام باشد.

بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان فائو، کشور چین اولین کشور بزرگ تولید کننده این محصول کشاورزی است. در ذیل جدول تولیدکنندگان بادام زمینی را در سال ۲۰۱۶ مشاهده می کنید.