ایمنی جاده ها و مرگ جان هایی که تمامی ندارد‎

با آغاز سال نو یکی از اتفاقات تکراری برای ایرانیان، شنیدن آمار و ارقام تصادفات و بدتر از آن تعداد مجروحین و کشته شدگان سفرهای نوروزی است که بطور معمول از آماری بالا و چندین برابر آمار متوسط دنیا حاکی است و در برخی مقاطع تا بیست برابر نیز اعلام شده است.

مطابق اعلام رییس پلیس راهور از ۲۴ اسفند تا پایان روز چهاردهم فروردین جاری، اگرچه تلفات در تصادفات جاده ای نسبت به سال قبل حدود ۲۳ درصد کاهش داشته اما با این حال ۱۶ هزار نفر مصدوم و ۸۲۱ نفر جان خود را از دست دادند.

بدیهی است عوامل و به تبع آن ارگان های مختلفی در کاهش یا افزایش این آمار موثر و مقصراند و گاه شاهد انتقادات و افشاگریهای مدیران ارشد این ارگان ها علیه یکدیگر بوده ایم.

دلایل مختلفی موجب وقوع تصادفات می شوند اما عموما از سه عامل ایمنی پایین خودروها، عدم رعایت قوانین توسط رانندگان و خرابی و ناامنی جاده ها بعنوان عوامل اصلی یاد می شود که البته اینها می توانند معلولِ علل دیگری باشند یا عوامل دیگر سبب تشدید اثرگذاری آنها می‌شوند.

بعنوان مثال پایین بودن ایمنی خودروها تنها ناشی از انحصار تولید خودرو و کیفیت پایین خودروهای تولید داخل نیست بلکه عمر بالای خودروها و ضعف عملکرد سیستم معاینه فنی و اهمال مالک در تعمیر خودرو از علل موثر آنند.

هدف اصلی این نوشته پرداختن به وضعیت جاده ها در گیلان و برشمردن فهرست وار برخی از مشکلات جاده های بین شهری این استان است. ابتدا نگاهی اجمالی به قوانین و آیین نامه های مربوط به راه ها داشته باشیم.

اولین قانون ایمنی راه ها و راه آهن ایران در سال ۱۳۴۹ به تصویب مجلس شورای ملی رسیده و پس از آن نیز چند بار بازنگری شده، اصلاحیه خورده و برای برخی مواد در طول سالیان، آیین نامه های اجرایی نوشته شده است که اهم آنها عبارتند از :

– آیین نامه طرح هندسی راه ها (نشریه شماره ۴۱۵)

– آیین نامه راه های ایران (نشریه شماره ۸۰۰ )

– آیین نامه روسازی آسفالتی راه های ایران (نشریه شماره ۲۳۴)

– آیین نامه ایمنی راههای کشور (نشریه شماره ۲۶۷ در هفت جلد)

– نقشه های همسان آبروهای راه (نشریه شماره ۲۹۲ )

همانگونه که ملاحظه می شود در کنار منابع و مراجع استاندارد خارجی، قوانین و آیین نامه ها و نشریات قابل توجهی چه در زمینه طراحی و چه در زمینه ایمنی راه در ایران تدوین و ابلاغ شده و به نظر می رسد از این حیث کمبودی وجود ندارد و بدیهی است همانطور که در تمام دنیا بطور معمول این نشریات و استانداردها دائما به روز و غنی می شوند در ایران هم این اتفاق افتاده و می افتد.

با این حال تشخیص اینکه در بسیاری از راه ها و جاده های کشور اعم از بزرگراه، آزادراه و سایر جاده های اصلی و فرعی بین شهری مشکلاتی وجود دارد که حاکی از عدم رعایت استانداردها و آیین نامه ها است نیازی به داشتن تخصص مهندسی در زمینه حمل و نقل و ترافیک ندارد.

عدم طراحی هندسی در برخی نقاط جاده ای، نامناسب بودن شیب های عرضی و طولی، عدم ایمنی شانه های خاکی، عدم رعایت حریم راه ها، کمبود علائم رانندگی، روشنایی نامناسب در برخی مسیرها، بریدگی ها و دور برگردان های غیرایمن و … از جمله موارد مشترک در بسیاری از راه های بین شهری کشور است.

اما عوامل دیگری در گیلان هستند که موجب تشدید مشکلات فوق و کاهش ایمنی راه ها می شوند که فهرست وار به برخی از آنها اشاره می شود:

آب و هوای خوش گیلان از یک سو و نزدیکی به بزرگترین مراکز جمعیتی کشور یعنی استان های البرز و تهران از سوی دیگر موجب شده که تعداد قابل توجهی از ساکنین دائم آن استان ها و همچنین استانهای دیگر مانند قزوین، زنجان، همدان، اصفهان و … به خرید یا احداث ملکی در گیلان اقدام کرده و بعضا اکثر تعطیلات آخر هفته را به گیلان می آیند.

علاوه بر این افراد تعداد مسافرینی که در روزهای تعطیل حتی در ماه های سرد سال میهمانِ هتل ها، میهمان پذیرها و ویلاهای اجاره ای می شوند کم نیستند و با توجه به اینکه سهم مسافرت های ریلی و هوایی در ایران سهم کوچکی از مسافرت ها است عمده این سفرها بصورت زمینی و شوربختانه اکثریت آنها با خودروهای شخصی انجام می پذیرد.

با توجه به وجود سه بندر آستارا، انزلی و کاسپین و همچنین وجود منطقه آزاد انزلی بخش قابل توجهی از ترانزیت کالا به کشورهای منطقه اوراسیا از گیلان انجام می‌شود و با توجه به عدم اتصال شبکه ریلی به بنادر مذکور انتقال تمامی کالا اعم از صادراتی، وارداتی و ترانزیتی بوسیله خودروهای سنگین باری حمل و نقل شده که خود از جمله عوامل موثر بر ترافیک و کاهش ایمنی است.

بالا بودن قیمت اراضی، به کارگیری اراضی حاشیه جاده های اصلی منتهی به رشت به عنوان فروشگاه های بزرگ، مال ، رستوران و بطور کلی مشاغل پر تردد و نیازمند پارکینگ که از قضا عموما فاقد پارکینگ نیز هستند به شدت برغیر ایمن شدن جاده های گیلان افزوده است

گیلان بعد از تهران و البرز بالاترین تراکم جمعیت را در ایران دارد و بدیهی است که این تراکم در مناطق دشت مرکزی گیلان بیشتر از سایر نقاط استان بویژه مناطق کوهپایه ای و کوهستانی است. این پدیده به شکل پیوستگی شهرها از طریق روستاها به یکدیگر کاملا قابل مشاهده است و کمتر بخشی از حریم و حاشیه جاده های اصلی استان را بصورت زمین خالی از ساختمان می یابید.

بالا بودن قیمت اراضی، به کارگیری اراضی حاشیه جاده های اصلی منتهی به رشت به عنوان فروشگاه های بزرگ، مال، رستوران و بطور کلی مشاغل پرتردد و نیازمند پارکینگ که از قضا عموما فاقد پارکینگ نیز هستند به شدت برغیر ایمن شدن جاده های گیلان افزوده است.

این مشکل در اکثر جاده های بین شهرستانها وجود داشته اما در سه محور رشت به لاهیجان، رشت به فومن و بویژه رشت به انزلی بطور جدی و شدید قابل مشاهده است.

متاسفانه نزدیکی مناطق مسکونی روستایی به جاده و بار جمعیتی مربوطه از یک سو و عدم تمهید امکاناتی مانند پل عابر پیاده، پل سواره رو، دور برگردان و … بر خطرات موجود در جاده ها افزوده است.

تعداد بالای پلهای بلاتکلیف، بریدگی های غیر ایمن، دوربرگردانهای کم و نامناسب شانه های خاکی غیر ایمن و … بیشتر به چشم می آید که حاکی از عدم توجه لازم به موضوع راه های بین شهری در استان است

گیلان پر باران ترین استان کشور بوده و بارش شدید علاوه بر فرسودگی بیشتر آسفالت و ابنیه جاده به دلیل عدم رعایت شرایط لازم برای تخلیه آبهای باران و آب سطحی موجبات آب گرفتگی را در روزهای بارانی فراهم می آورد و کسانی که در این جاده ها رانندگی کرده باشند بارها با پدیده پاشش حجم زیادی آب توسط خودروی مجاور بر شیشه و از بین رفتن کامل دید مواجه شده اند.

متاسفانه این آب گرفتگی ها در برخی نقاط به حدی است که پاشش آب ناشی از خودروی در حرکت حتی موجبات خطر برای خودروی سمت مخالف نیز ایجاد می کند و نگارنده بارها با این پدیده در جاده رشت به خمام مواجه شده است.

با توجه به پراکندگی شالیزارها و به تبع آن نهرها و کانالهای آبیاری و زهکشی در کل محدوده استان در بسیاری نقاط آبراهه ها به راه ها نزدیک شده و یا آنها را قطع می کنند و در برخی موارد طول قابل توجهی را به موازات جاده طی می کنند که این موارد نیز وقتی تمهیدات لازم و کافی برای آن دیده نشود از جمله عواملی است که بر غیر ایمن شدن جاده ها و وقوع تصادفات می افزاید.

موقعیت قرار گیری گیلان به گونه ای است که درمسیر ارتباطی برخی استانها با دیگری قرار دارد از جمله راه ارتباطی استان اردبیل به استانهای قزوین، البرز، تهران سمنان، قم از یک سو و مازندران، گلستان، خراسان شمالی و رضوی از سوی دیگر است و در یکی از کریدورهای اصلی شهروندان شمال غرب کشور که قصد مسافرت زیارتی به مشهد دارند قرار دارد.

از این رو آمار عبور و مرور گذری نیز در استان بسیار بالا است، مطابق خبری که دوازدهم فروردین از قول مدیرکل میراث فرهنگی گیلان اعلام شد، میزان اقامت مسافران در نوروز ۱۴۰۲ در استان گیلان که در اقامت گاه های ثابت و موقت به ثبت رسید؛ ۱۱ میلیون و ۴۴۵ هزار و ۵۱۴ نفر- شب بوده است که اگر از یک سو آمار مسافرانی که خود ویلا یا محل اسکانی دارند یا به دیدار اقوام آمده و در خانه های آنها سکونت گزیده اند و از سوی دیگر مسافرینی که از استان گیلان صرف عبور کرده اند را بیافزاییم میزان ترددها چندین برابر خواهد بود.

بدیهی است در نوروز و بسیاری از تعطیلات آخر هفته به سهولت می توان عدم تاب آوری جاده ها را مشاهده کرد و با این اوصاف تعداد بالای پلهای بلاتکلیف، بریدگی های غیر ایمن، دوربرگردانهای کم و نامناسب شانه های خاکی غیر ایمن و … بیشتر به چشم می آید که حاکی از عدم توجه لازم به موضوع راه های بین شهری در استان است. به عبارتی، راه های استان که حتی تناسب لازم را با نیازهای جمعیتی استان که سومین استان پر تراکم کشور است ندارد ناگهان با چند برابر جمعیت که عموما با خودروهای شخصی به آن سرازیر می شوند مواجه شده و این پدیده علاوه بر مشکلاتی که در همان مقطع زمانی به شکل تراقیک و وقوع حادثه ایجاد می کند موجب فرسودگی بیشتر جاده ها و ابنیه فنی مربوطه می شود.

در تمامی سالیان گذشته ازجمع مدیران کل راه و شهرسازی، مدیران کل راهداری، استانداران، روسای سازمان مدیریت و برنامه ریزی و همچنین نمایندگان مجلس کدام یک در رابطه با توجیه مسئولین کشوری مبنی بر لزوم توجه ویژه به جاده های استان گیلان تلاش مثمرثمری نداشتند.

حال با توجه به اینکه پدیده مسافرت به گیلان و لزوم تاب آوری جاده ها در مقابل جمعیتی چند برابر جمعیت ساکن دائم پدیده ای جدید نیست و از سالهای دور وجود داشته سوال اینجا است که در تمامی سالیان گذشته از جمع مدیران کل راه و شهرسازی، مدیران کل راهداری، استانداران، روسای سازمان مدیریت و برنامه ریزی و همچنین نمایندگان مجلس کدام یک در رابطه با توجیه مسئولین کشوری مبنی بر لزوم توجه ویژه به جاده های استان گیلان تلاش مثمر ثمری داشتند؟

با توجه به وضع نامناسب جاده ها نسبت به سایر استانها و بویژه استان مشابه و مجاور یعنی مازندران ناگفته پیدا است که مدیران و مسئولین یا به این پدیده اشراف لازم را نداشته و تلاشی نکرده اند یا اگر تلاشی انجام شده، کافی، درخور، متناسب و هماهنگ نبوده که منجر به تاثیر گذاری بر مسئولین کشوری شود.

شرایط جامعه و ساخت و سازهای جاری در شهرها، حاشیه شهرها و روستاها حاکی از این است که روند خوش نشینی یعنی ساخت یا خرید ویلا و آپارتمان در گیلان توسط ساکنین دائم دیگر مناطق نه تنها کاهش نیافته بلکه شتاب بیشتری یافته و این به مفهوم افزایش ترددها در تعطیلات آخر هفته و بویژه در تعطیلات خاص مانند نوروز خواهد شد و از این رو مشکلات مربوط به جاده ها نیز به تناسب افزایش خواهد یافت.

از این رو شایسته است که هر چه سریعتر هم مدیران ارشد مرتبط با موضوع در استان و هم نمایندگان بصورت هماهنگ و مبتنی بر آمار و ادله گزارشاتی به منظور طرح موضوع در سطح ملی تهیه و چاره ای برای متوقف کردن روند افزایشی مشکلات راه ها و سپس کاهش آن بیاندیشند.