گیلان با توجه به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی در یک منطقه معتدل قرار دارد به طوریکه از لحاظ تنوع زیستی جانوری نسبت به اکثر استان‌های کشور دارای تنوع بسیار زیادی است. وجود رودخانه‌های بسیاری که از البرز منشاء می‌گیرند و وجود آبگیرها و تالاب‌ها، همچنین مجاورت برخی از شهرهای استان با دریای کاسپین، علت این تنوع است.
گسترش شهرنشینی و عوامل زیست‌محیطی باعث محدودیت زیستی موجودات گیلان از جمله موجودات آبزی شده و موجودات مقاوم‌تر را جایگزین موجودات بومی منطقه کرده است.
در بخش دریای خزر، وجود شانه‌داران، جمعیت بسیار زیادی از ماهیان اقتصادی از جمله کیلکاها را کاهش داد. همچنین وجود بی‌مهرگان غیربومی مانند دوکفه‌ای‌های کشتی چسب مایتیلاستر و کرم‌های لوله‌ساز سرپولیده جایگزین دوکفه‌ای‌های گورخری شدند.
در تالاب‌ها از جمله تالاب انزلی و عینک، وجود سنبل آبی به عنوان یک گونه مهاجم، یک تهدید بزرگ برای آبزیان و سایر گونه‌های آبی این مناطق محسوب می‌شود. البته در گذشته وجود آزولا، نوعی سرخس آبزی مهاجم نیز نقش مشابهی را در کاهش موجودات آبزی تالاب‌ها داشته که به علت تغییر شرایط زیستی از جمله اسیدیته آب ناگهان از بین رفتند.
وجود ماهیان قرمز رها شده در رودخانه‌ها و تالاب‌ها، ورود ماهی غیربومی کاراس از طریق استخرهای پرورش ماهی باعث کاهش منابع غذایی سایر آبزیان و کاهش تعداد ماهیان اقتصادی تر بومی منطقه شده است.
تاثیر حاشیه‌نشینی در کوهپایه‌ها و مجاورت با رودخانه‌ها و آبگیرها باعث افزون شدن آلودگی‌های آب و افزایش مواد مغذی به این مناطق شده و باعث افزایش گیاهان آبزی و در نهایت کاهش اکسیژن آب جهت استفاده آبزیان شده است. در اکثر نقاط دوکفه‌ای بومی آنادونت و خرچنگ درار آب شیرین، که از گونه‌های اقتصادی محسوب می‌شدند، از بین رفته‌اند.
صید بی رویه با انواع لوازم صید و روش‌های صیادی نیز تاثیر زیادی در کاهش ماهیان منطقه داشته به طوریکه علاوه بر کاهش چشمگیر تعداد و تنوع صید، به ندرت ماهیان بومی تالابی از جمله گربه ماهی اسبله را می‌توان یافت. آلودگی‌های مصب‌ها و رودخانه‌های منهی به دریای خزر، افزایش فرآورده‌های نفتی و روند مغذی شدن آبهای کم عمق ساحلی دریای خزر باعث کاهش شدید گونه‌های بومزاد از جمله ماهیان خاویاری که در محله تولید مثلی و لاروی در این مناطق زندگی می‌کنند، شده‌اند.
تغییرات آب و هوایی جهانی از جمله گرمایش جهانی، باعث شده است که میزان بارندگی‌ها تغییر یافته و بالانس ورودی و خروجی اکوسیستم‌های آبی تغییر کند که این تغییرات به همراه تغییرات دمایی آب در رفتار تخم‌ریزی و باروری تخم ماهیان منطقه نیز نقش‌آفرین باشند.
پستانداران آبزی گیلان از جمله سمور رودخانه‌ای و فوک کاسپین، نیز دستخوش کاهش چشمگیری شده‌اند. در چند دهه گذشته شاهد مهاجرت‌های تابستانه زیادتری نسبت به حال، از فوک کاسپین در آبهای ساحلی گیلان بودیم که اکنون بسیار نادر شده است. همچنین تعداد سمورهای رودخانه‌ای در اکثر رودخانه‌های گیلان به صفر رسیده بطوریکه در اندک مکان‌هایی به ندرت مشاهده شده است.
از عواملی که باعث پر اهمیت بودن یک آبگیر یا تالاب می‌شود وجود پرندگان آبزی آن است. در تالاب‌های بوجاق و انزلی در گذشته مهاجرت‌هایی با تنوع و تراکم بالا صورت می‌گرفت که با توجه به خشک شدن تدریجی و کم عمق شدن این مکان‌ها، شکار و دام گستری پرندگان، افزایش حاشیه‌نشینی و به طبع آن آلودگی‌های مختلف از جمله‌های آلودگی‌های صوتی، با کاهش چشمگیر این پرندگان مواجه هستیم.
سازمان جهانی IUCN جهت تعیین وضعیت جایگاه حفاظتی گونه‌ها یک لیست حفاظتی به نام لیست قرمز تهیه کرده است که با بررسی آن می‌توان میزان توجه حفاظتی به گونه مورد نظر را دریافت که البته برای گونه‌های مختلف با توجه به حفاظت‌های کوتاه تا بلند مدت انجام شده محلی و جهانی می‌تواند تغییر کند.
بر این اساس ارزیابی و تعیین وضعیت جایگاه حفاظتی تمام گونه‌های آبزی در حوضه‌های آبی گیلان در این نوشته میسسر نمی‌باشد ولی از عوامل موثر در بررسی آن می‌توان به کاهش تعداد نمونه‌های جمعیت، کاهش فراوانی و تراکم جمعیت، کاهش پراکندگی جغرافیایی در اکوسیستم‌های متنوع، کاهش محدوده زیستگاه، اکوسیستم محدود و آسیب به زیستگاه، جمعیت‌های جدا شده از جمعیت اصلی، جمعیت محدود، تاثیر ماهیگیری، برداشت، شکار اشاره کرد.
عدم تخصیص بودجه‌های لازم جهت تحقیقات اکولوژیکی کاربردی، عدم مدیریت اقتصادی در بهره‌وری پایدار از اکوسیستم‌های آبی، عدم توجه کافی به آموزش‌های زیست محیطی به مردم و حتی مسئولین ذیربط، کاهش نیروهای نظارتی در ارگان‌های مربوطه، افزایش دفن پسمانده‌ها در حاشیه رودخانه‌ها و تالاب‌های گیلان و نمونه‌های بسیار دیگر از جمله مواردی محسوب می‌شوند که در روند کاهشی جمعیت و تنوع زیستی آبزیان گیلان تاثیر‌گذار هستند.
زیست شناسی دریایی – دانشگاه گیلان
نظرات بسته شده است.