در سریال چرنوبیل همه به دنبال مقصر فاجعه بزرگ بودند. فیزیکدانانی که می دانستند شکستِ هسته امکان پذیر نبود مگر با خطای انسانی و آن خطا چه بود؟ خطاهای انسانی قطعاتی بودند کوچک اما پیوسته به محورِ خودراییِ جمعیِ برخواستهِ از تفکری دیکتاتوری که قصد داشت به هر طریق ممکن کار را به انجام رساند، صداها را نشنود و به هر منوال از روشنگری عموم جلوگیری کند تا آگاهی بخشی عامل تخریب کاخ پوشالی اش که گاهی حتی به تنها ترفیع درجه هم تنزل می یافت نشود؛ چرا که می دانست پاسخگوی ذهن های پر از سوال نیست.
در صحنه ای از سریال با پیرزنی مواجه ایم در حال دوشیدن از گاوش که تنها دارایی اوست و در جوابِ سربازی که تنها با توسل بر زور سعی در جداکردن او از خاکش دارد می گوید نمی توانم برای چیزی که نمی بینم خاکم را ترک کنم. سوالی در ذهنم شکل می گیرد آیا هنوز در گرگ و میش همه گیری کرونا که فاجعه روانی، جسمی و ترومای جمعی بزرگی است، ما با جامعه ای آگاه مواجهیم که هزینه ی نامرئی عدم رعایت بهداشت را (که بی شک مبتنی بر پیشگیری است و آینده نگری) می بیند؟ یا همچنان اثر مخاطرات سلامتی دور از تصور است؟ گویا زباله هنوز مخاطره محیطی اثرگذار بر سلامت جمعی نیست چرا که مدیران شهری ما صورت مسئله را پنهان سازی آشغال ها، زیر فرش و بدور از چشم مطالبه گران می دانند.
حفظ بهداشت جامعه و افراد آن از جنبه های مختلف یعنی بهداشت فردی، بهداشت عمومی و بهداشت محیط زیست قابل بررسی است. افراد جامعه باید بدین باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردی ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود هستند زیرا در صورت عدم رعایت این موضوع سلامت آنها و سلامت سایر افراد جامعه در مخاطره خواهد افتاد. مهمترین خطر زیستی انباشت زباله آلوده شدن منابع آب زیرزمینی یا سطحی است بنابراین انباشت زباله در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالاست یک مخاطره با ریسک بالا قلمداد می شود. جلب مشارکت مردمی شرط اصلی موفقیت در هر امر پیشگیرانه ای است. مسئولین روستاهای استان گیلان که بنا بر دستور مستقیم بالاترین مقام سیاسی آن اقدام به جمع آوری بین های زباله و انبارش آن در حیاط دهیاری، سامانه آب و خانه های بهداشت نموده اند تا چه میزان برای این امر خطیر و حساس آموزش دیده و مهارت داشتند و چه برنامه ی مدونی از سوی مسئولین تصمیم گیر برای توانمندی جامعه روستایی و مسئولین روستا طراحی دیده شده بود؟
مجازات عدم رعایت بهداشت محیط، بیماری و فقر در جامعه است. چه کسی مجرم واقعی است؟
زباله محل مناسبی برای جذب، تکثیر و رشد انواع حشرات و جوندگان الخصوص مگس و موش و کانونی برای بروز و شیوع انواع بیماری ها خواهد بود. جوندگان علاوه بر انتقال بیماری از نظر اقتصادی می توانند خسارات فراوانی به انسان تحمیل نمایند. با جمع آوری و دفع بهداشتی زباله ۶۵درصد رشد جمعیت موش ها را می توان کنترل کرد. موش ها سالانه ۳۳میلیون تن غذا را از بین می برند که این میزان معادل غذای لازم برای سیرکردن ۳۰میلیون انسان در سال می باشد. در شرایطی که تامین و نگهداری موادغذایی از اهداف استراتژیک دولت هاست ایجاد شرایطی برای رشد و تکثیر این بحران انسانی چگونه توجیه پذیر است؟ کک ها روی بدن موش ها زندگی و خونخواری می کنند و عامل انتقال تیفوس(ریکتزیا) و طاعون هستند. گازگرفتگی ناشی از موش می تواند سبب انتقال بیماری هاری شود (بله درست است هاری) و پرز و موی بدن موش ها حامل میکروبهای بیماری زای متعدد است. زباله محل مناسبی برای رشد و تکثیر انواع مگس ها بخصوص مگس خانگی است که در انتقال بیماری های مختلف نظیر وبا ، حصبه و بیماری های روده ای، چشمی و پوستی نقش موثری دارند. مگس ها از نظر آمار اپیدمیولوژیک تمایل به رشد در محیط های کثیف و آلوده دارند و مهمترین مسئله در مبارزه با انتشار و تکثیر آنها مدیریت زباله است چرا که تخم ریزی مگس روی زباله ها انجام میشود و این فرایند با گرمای هوا فاجعه ازدیاد مگس و حمله آن به شهر رشت را در پی خواهد داشت. کم توجهی به مسئله جمع آوری و دفع اصولی زباله، باعث جذب و ازدیاد حیوانات ولگرد مثل سگ و گربه می شود که در انتقال بیماری های مشترک بین انسان و دام مثل کیست هیداتیک نقشی اساسی دارند. با یک بارندگی ساده شاهد انتقال بار آلودگی از دپوی زباله به شکل شیرابه[۱] به منابع آب سطحی و زیرزمینی خواهیم بود که مخلوط زباله تفکیک نشده می تواند انواع ترکیبات سمی و شیمیایی، بخصوص از زباله خانگی[۲] داشته باشد. دپوی زباله اثر تشدید کننده بر آلودگی هوا دارد. با تجزیه آن، گازهای آلوده کننده ای مثل: متان، دی اکسیدکربن، مونوکسید کربن، هیدروژن سولفوره منتشر می شود. بنظر می رسد مسئولین امر برای راه چاره معضل فاضلاب و ریزگردها در رشت، متخصص امر تشدید آن هستند.
با وضعیت کنونی حتی می توان انتظار همه گیری بیماری واگیر را در سطح وسیعی از شهر داشت. آیا تجربه همه گیری کووید ما را برای مدیریت همه گیری های دیگر که عامل انسان ساخت دارد توانمند کرده است و با این طرح جمع آوری زباله درصددیم این توانایی را به معرض آزمایش بگذاریم؟ آیا انباشت بدون فکر زباله در جای جای روستاهای حاشیه شهر رشت و سپس دپوی زباله شهری مخلوط( تنها با هدف از سر خود واکردن) در جوار شهر رشت آزمایشی برای سنجش تاب آوری مردم رشت و تبدیل رشت به بمبی ساعتی است که هر آن می تواند سراوانی دیگر بیافریند؟ آن هم در زمانه ای که بحران اقتصادی و اجتماعی بیش از هر زمانی در گذشته ظرفیت روانی و جسمی ما را به مبارزه طلبیده است، رواست عامل تشدید این موضوع را بدست خود بسازیم؟
اصل اول در مدیریت ریسکِ عاملِ مخاطره آمیزی چون زباله، پذیرش خطر ناشی از آن است. این پذیرش چه در سطح جامعه محلی و چه در سطح مقامات مسئول و مدیران اجرایی هریک مهم و در حل مسئله عنوان شده ضروری است. شفافیت پس از آن و پای بندی به اصل صداقت با جامعه محلی و اعتقاد به این مهم که صدادار کردن جامعه بخشی مهم از فرایند حل مسئله محیطی چون زباله می باشد در درجه بعدی و از مقدمات مدیریت آن است. چقدر به آن پایبند بوده ایم؟
