رودخانه های قزل‌اوزن در زنجان و شاهرود در قزوین از سر شاخه های اصلی رودخانه سفیدرود به شمار می‌روند که هر گونه کاهش دبی و خشکسالی در این رودخانه ها در دبی و آورد رودخانه سفیدرود تاثیر مستقیم و مهمی دارد.
هفته گذشته رسانه های استان زنجان از خشک شدن و کاهش دبی رودخانه قزل اوزن دراین استان خبر دادند. مساله ای که می تواند آثار و طبعات محیط زیستی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری را برای گیلان و آینده کشاورزی آن به عنوان آخرین استان بهره‌بردار از حوضه آبریز سفیدرود به همراه داشته باشد.
«مهدی اسماعیلی»عضوهیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان که پیش از این رییس پژوهشکده حوضه آبی دریای خزر فعالیت داشت با بیان این مطلب در خصوص آثار منفی کاهش دبی رودخانه قزل اوزن برای سفید رود گیلان به مرور گفت: این موضوع برای گیلان که استان پایین دستی در برداشت آب از این حوضه قرار دارد تهدید کننده است.
وی با اشاره به کاهش بارندگی ها در استان و کاهش ذخایر سد سفیدرود بیان کرد: با کاهش دبی آب ورودی از قزل اوزن به گیلان، رودخانه سفید رود با افت کیفیت و کمبود آب مواجه می شود که با ادامه این شرایط همزمان با کاهش بارندگی ها ، ذخایر آب در مخزن سد سفیدرود بحرانی شده و اثرات آن در دشت مرکزی بخصوص اراضی شالیزاری خود را نشان می دهد.
استاد دانشگاه گیلان با اشاره به برداشت های بی رویه آب از سرشاخه های سفید رود در استانهای همجوار افزود: در استانهای زنجان و قزوین باغات جدید زیتون، گردو و گیلاس احداث شده اند که در سالهای اخیر به شدت از دره های تامین کننده آب این دو رودخانه برای این باغات برداشت شده است. این درحالیست که گیلان دارای اراضی چند ده ساله است که با اضافه شدن استانهای دیگر در مصرف این آب به شدت شاهد کاهش حق آبه سفید رود گیلان هستیم. از همین حالا نمایندگان استان، استانداری و آب منطقه ای باید به دنبال حق آبه واقعی گیلان باشند. چنانچه امسال نیز تامین ذخایر آب سد سفید رود در شرایط سختی مدیریت شد.
وی بارندگی های هفته اخیر را در افزایش سطح آبهای زیر زمینی و ذخیره های سطحی رودخانه های در معرض خشکی استان بی تاثیر دانست و اظهار کرد: با تداوم بارشها امکان ذخیره های سطحی در حوضه های آبریز و تغذیه سفره های زیر زمینی برای تامین دبی پایه رودخانه های در معرض خشکی استان فراهم می شود. رودخانه های استان از آب راه های فرعی و چشمه های کوهستانی تغذیه می شوند که با آب بارشها و ذوب برف این آب وارد رودخانه های اصلی می شود. هر چه میزان بارندگی کمتر شود منابع تغذیه کننده رودخانه های استان نیز کاهش می یابد.
عضوهیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان همچنین برداشت های بی رویه آب از رودخانه های بالادست برای مصارف کشاورزی را از دیگر عوامل خشکی برخی از رودخانه های استان اعلام کرد.
عدم اجرای طرح جامع مدیریت سیلاب رودخانه های استان نیزدیگر موضوعی بود که اسماعیلی به آن اشاره کرد و گفت: در گیلان پروژه های آبخیزداری با هدف کاهش سیلاب اجرایی نشده اند.
وی افزایش وقوع سیسلاب در رودخانه های گیلان رانشاندهنده ناکافی بودن پروژه های آبخیزداری از نظر وسعت و عملکرد دانست و گفت: این مساله در طی بارشهای شدید خود را به شکل طغیان دررودخانه های مختلف استان نشان داده است.
اسماعیلی با تاکید به اینکه باید حوضه های سیل خیز و علل آن درمناطق مختلف استان شناسایی شوند تا اقدامات کاهش روان آب و جلوگیری از طغیان رودخانه ها امکان پذیر شود اضافه کرد: متاسفانه در حالیکه پروپوزال طرح جامع مدیریت سیلاب به اداره کل مدیریت بحران استانداری ارایه شده اما مورد استقبال قرار نگرفت.
استاد گروه علمی آب دانشگاه گیلان تاکید کرد: همه رودخانه های استان در معرض تهدید سیلاب هستند اما رودخانه های کرگانرود و ناورود در تالش و ماسوله رودخان در ماسال بیشترین شرایط سیل خیزی را دارند که مدیریت سیل بروی آنها اجرایی نشده است. در حال حاضر همه رودخانه های استان وضعیت نابسامان وشکننده ای در برابر سیلاب دارند.
لازم به ذکر است: حوضه آبریز سفیدرود شامل استانهای زنجان و کردستان، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، قزوین و البرز و بخش‌های اندکی از استانهای آذربایجان غربی، مازندران و همدان است. آبراهه اصلی حوضه، سفیدرود است که از تلاقی رودهای قزل‌اوزن و شاهرود در محل سد سفیدرود تشکیل می‌شود.
رودخانه سفیدرود و سد مخزنی سفیدرود از منابع اصلی تامین آب استان گیلان هستند. پتانسیل آب سالیانه استان گیلان نزدیک به ۱۰.۸ میلیارد متر مکعب است که از این مقدار ۹/۹ میلیارد متر مکعب آب سطحی است که حدود ۴.۵ میلیارد متر مکعب مربوط به آورد رودخانه سفیدرود و بقیه مربوط به رودخانه‌های داخلی استان است. کاهش آب ورودی به سد سفیدرود و عرضه نابهنگام و نامناسب به لحاظ کمی و کیفی بر روی کشت برنج استان تاثیر منفی دارد و معیشت حدود ۱.۲ میلیون نفر را با مشکل مواجه می‌کند.
در این گزارش بهتر میبود در مورد سدشهریار که در مسیر رودخانه پر آب قزل اوزن است و هنوز راه اندازی نشده نیز بیانی می شد
زیرا چنانچه این سد راه اندازی شود آبی که به پشت سد سفید رود میرسد بشدت کاهش خواهد داشت