مدتی است تصاویری از لوگوی شهرداری‌های کشور در فضای مجازی دست به دست می‌شود که بهانه‌ای برای نوشتن این مطلب شد. نظام اداری کشور مجموعه‌ای از میلیون‌ها برگه کاغذی در ۱۵۰ سال گذشته است که به دلیل شرایط نامطلوب نگهداری، مرور زمان، رطوبت و سایر دشمنان کاغذ و عدم اختصاص بودجه برای اسکن در حال نابودی است.
این گنجینه اختصاص به شهرداری‌ها ندارد بلکه میراث ارزشمندی است که در ادارات، بانک‌ها، نهاد ریاست جمهوری و نهادهای مختلف دیگر در گزند آسیب است و ساماندهی و حراست از چنین میراثی عزمی بلند و بودجه‌ای درخور می‌طلبد.
اما در خصوص کتاب “نشان‌های شهرداری های ایران ” در ابتدا تعریفی دقیق از نشان ارائه شده است. یک نشانه معین هنگامی به نشانی معلوم بدل می‌شود که باری حقوقی بر اساس قوانین ارث یا قوانین مدنی بر آن قرار گیرد و قصد کتاب معرفی شق دوم این موضوع است.
در قرن دوازدهم به‌طور همزمان در ژاپن و اروپا “آرم” شکل گرفت که دلیل آن نیاز به “امنیت تباری” بود. یعنی بتوان یک ایل، سلسله، پادشاهی ،قبیله یا نهادهای مشابه را با نشان بخصوص شناساند و معرفی کرد.
در هند و ایران هم در آن دوران می‌توان نشانه‌هایی از این آثار در موزه‌ها جست که نیاز به بررسی‌های باستان‌شناسی بیشتر دارد. اما در دوران معاصر و با بررسی اسناد “اتحادیه شهرداری‌های ایران ” ۳۱۰ نشان به دست آمد که به سفارش اتحادیه و توسط شخصی به نام رومانوسکی طراحی شده‌اند.
در اوایل دهه سی “کمیسیون مطالعه آرم و پرچم” برای طراحی نشان شهرها به ریاست سپهبد جهانبانی شکل گرفت تا به سبک کشورهای اروپایی برای هر شهر نشان و بیرق اختصاصی تهیه کند
رومانوسکی با نام ایرانی عبدالقادر پنجا سرکنسول روسیه در سیستان و قائنات مستقر در بیرجند بوده است که در اسناد اتحادیه شهرداری‌های ایران بعنوان پروفسور آرم‌شناسی از او یاد شده است. از وی چندین مقاله از جمله مقاله “تاریخچه اسلحه سرد در ایران ” به یادگار مانده است.
در اوایل دهه سی “کمیسیون مطالعه آرم و پرچم” برای طراحی نشان شهرها به ریاست سپهبد جهانبانی شکل گرفت تا به سبک کشورهای اروپایی برای هر شهر نشان و بیرق اختصاصی برای استفاده در دسته‌های ورزشی و جشن‌های محلی تهیه کند.
اعضای کمیسیون جز سپهبد جهانبانی عبارت بودند از: پروفسور رومانوسکی، محسن نصر سرپرست وزارت کشور، علی اکبر بینا نماینده مجلس و مورخ، محمدتقی مصطفوی مدیرکل باستان‌شناسی، آندره گدار باستان‌شناسی و رییس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، ناصر عامری مدیرکل امور اجتماعی وزارت کشور، هوشنگ سیحون، محسن مقدم، یحیی ذکا و فتح‌الله جلالی.
برای طراحی نشان اختصاصی هر شهر ابتدا جغرافیا، اقتصاد، تاریخ و فرهنگ شهر از انجمن شهر استعلام می‌شد و پس از انجام مطالعات مربوطه در کمیسیون، رومانوسکی کار طراحی را انجام می‌داد و با تصویب انجمن شهر مورد استفاده قرار می‌گرفت.
با وجود تلاش بیست ساله با وقوع انقلاب ۵۷ بدون هیچ الزام روشنی از سوی هیچ نهادی به‌کارگیری آرم‌ها از سوی شهرداری‌ها متوقف و به شکل عجیبی از خاطرات نیز رخت بست.
معدود شهرهایی هم که هم‌چنان از نشان استفاده کردند اصل طرح و پیشینه آن را از یاد بردند. اما در گیلان هم‌چنان شهرهای ماسال، فومن، لاهیجان، رودسر، سنگر، آستارا و هشتپر، با اعمال سلیقه‌هایی از این طرح‌ها استفاده می‌کنند.
«پژوهش‌گر گیلان‌شناسی و راهنمای گردشگری»