پایانی تلخ برای خوشبینی در آب و هوای گیلان

کشاورزی گیلان در بهار امسال یکی از کم‌ بارش‌ترین فصلهای کشت خود را پشت سر گذاشت. در حالیکه طی چند سال اخیر در اغلب استان‌های کشور بارشها کمتر از حد نرمال بود امسال نیز کاهش ۴۰ درصدی بارشها درگیلان همزمان با گرمای هوا، مهر تأییدی شد در خشکسالی و کم آبی شدید استان.

 اما آنچه که بیشتر موجب نگرانی کارشناسان کشاورزی و منابع طبیعی بوده، تداوم و تشدید ورود ریزگردها و گرد وغبار صحرای ترکمنستان و سواحل شمالی دریای خزر به عنوان سوغات بادها و جریانهای شمالی به گیلان است. در حالی که سالها منشا و کانون گرد و غبار ورودی به مناطق غربی و جنوب غربی ایران، کشورعراق معرفی می‌شد اکنون ورود این ریزگردها از مناطق  شمالی دریای خزر، نه تنها موجب غافلگیری شهروندان شد بلکه به گفته کارشناسان، آینده کشاورزی و محیط زیست گیلان را مورد تهدید قرار داده است.

اثرات منفی گرد و غبار بر محیط زیست گیلان

 چنانچه«نیما فرید مجتهدی» دکتری آب و هواشناسی دانشگاه تهران و شاغل در واحد تحقیقات کاربردی مرکز تحقیقات هواشناسی استان به مرور تاکید کرد: اتفاقی که با ورود ریزدگردها به مناطق خشک و نیمه خشک برای بلوطهای زاگرس پیش آمد می‌تواند در آینده نه چندان دور باعث اختلاط در فتوسنتز درختان مناطق جنگلی شمال کشور باشد.

مناسب‌ترین پیشگیری جلوگیری از اثرات ریزگردها، سازگاری محیطی و تقویت پوشش گیاهی شهرهای شمالی از جمله رشت است. متاسفانه رشت در زمره فقیرترین شهرهای کشور در فضای سبز قرار دارد که حتی در کوچه ها و محلاتش نیز از نبود درخت و فضای سبز کافی  رنج می برد.

این کارشناس هواشناسی با بیان اینکه عمده کشاورزی گیلان در منطقه معتدل و با عمر یکساله است افزود: بیشترین تبعات ورود این گرد وغبار در طولانی مدت متوجه گیاهان مرتعی و تاثیر آن در کیفیت خوراک دام و تولید لبنیات خواهد بود. حتی ریزگردها با اثر گذاری روی گلهای مراتع می‌توانند در تغییر ویژگیهای رفتاری زنبور عسل و کاهش تولید تاثیر منفی داشته باشند.

فرید مجتهدی با تاکید به لزوم مطالعات دقیق دراین زمینه اضافه کرد: هیچ مطالعه وشناختی از اثرات ورود گرد وغبار به صورت اکادمیک ارایه نشده افزود: سالها تلاش کردیم تا به مسوولان بقبولانیم که چنین پدیده مخربی اکوسیستم گیلان را از چند سال گذشته هدف قرار داده است.

وی با تاکید به اینکه در گام اول ابتدا باید آگاهی رسانی و هشدارهایی درباره آلودگیهای تنفسی  ناشی از نفوذ این ریزگردها را به مردم و مسوولان داشته باشیم .

محقق و کارشناس هواشناسی گیلان بروز پدیده گرد وغبار در کشور را وابسته و متاثر از گرمایش جهانی بیان کرد و گفت: گرمایش جهانی طی ۱۵ سال گذشته تعادل منطقه و کشور را از بین برده است. در حالیکه وزش بادهای شمالی به سمت ایران در گذشته موجب شادی مردم بود الان باید از نفوذ این جریان به کشورنگران باشیم.

پوشش گیاهای بخصوص جنگلهای استان خود سدی در برابر ریزگردها عمل می‌‍‌کنند و مانع از نفوذ گرد و غبار به جلگه می شوند. اما از سوی دیگر با تداوم گرد وغبار بعد از بارشها، این ریزگردها از روی شاخ وبرگ درختان شسته شده و سالانه حجم زیادی از رسوب را وارد حوضه های آبریز استان می کنند.

وی معتقد است بیش از آنکه در بحث مقابله با ورود گرد وغبار به کشور برنامه ریزی انجام شود در ابتدا باید به فکر تثبت منشا ریزگردها در خارج از کشور باشیم که اجرای این کار از اختیار ما خارج است. لذا مناسبترین پیشگیری دراین زمینه سازگاری محیطی و تقویت پوشش گیاهی شهرهای شمالی از جمله رشت برای کاهش اثرات گرد و غبار است. متاسفانه رشت در زمره فقیرترین شهرهای کشور در فضای سبز قرار دارد که حتی در کوچه ها و محلاتش نیز از نبود درخت و فضای سبز کافی  رنج می برد.

اواخر اردیبهشت ماه مردم گیلان به مدت دو روز با آلایندگی هوا و کاهش دید مواجه شدند. ریزگردهایی که به گفته کارشناسان هواشناسی گیلان ابعادی بین ۲ تا ۱۰ میکرون داشتند اما به دلیل نبود مطالعات از نوع ذرات، مشخص نیست علاوه بر آلودگی تنفسی و کاهش دید چه تبعاتی برای محیط زیست و کشاورزی گیلان به همراه دارند؟ چه سرنوشتی با ادامه ورود ریزگردها در انتظار آینده محیط زیست، کشاورزی و جنگلهای استان خواهد بود؟

افزایش رسوبات به حوضه های آبریز با ورود گرد و غبار

«محمدرضا عبداللهی» معاون امور جنگلهای منابع طبیعی در گفت وگو با مرور معتقد است ورود ریزگردها آنگونه که تصور می‌شود موجب تهدید علیه حیات جنگلها نیست. چراکه  پوشش گیاهای بخصوص جنگلهای استان خود سدی در برابر ریزگردها عمل می‌‍‌کنند و مانع از نفوذ گرد و غبار به جلگه می شوند. اما از سوی دیگر با تداوم گرد وغبار بعد از بارشها، این ریزگردها از روی شاخ وبرگ درختان شسته شده و سالانه حجم زیادی از رسوب را وارد حوضه های آبریز استان می کنند.

واقعیت اکوسیستم گیلان سازگار با ریزگردها نیست. محصول استراتژیک برنج بسیار ظریف تر از سایر محصولات کشاورزی است و هیچ تاب آوری در برابر گرد و غبار نخواهد داشت.

 وی با تاکید به اینکه باید در منشا این ریزگردها پوشش گیاهی تقویت شود گفت: پیشگیری از ورود ریزگردها به استان امکان پذیر نیست مگر اینکه در کانونهای شکل گیری آنها پوش گیاهی و جنگل کاری تقویت شود. حتی در برخی مناطق شهری می‌توان با درختکاری از شدت آلودگی های شهری کاست.

گردو غبار مصیبت کشاورزی گیلان

«مجتبی شاه نظری» مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گیلان نیز به مرور گفت: در خصوص تبعات و اثرات منفی نفوذ گرد و غبار به اراضی شالیکاری وکشاورزی استان چندان مطالعاتی انجام نشده است اما باید قبول کنیم واقعیت اکوسیستم گیلان سازگار با ریزگردها نیست. محصول استراتژیک برنج بسیار ظریف تر از سایر محصولات کشاورزی است و هیچ تاب آوری در برابر گرد و غبار نخواهد داشت.

وی اضافه کرد: شاید در جنوب کشور کشاورزی مقاوم به گرد و غبار داشته باشیم اما تولیدات گیاهی گیلان مانند برنج ، چای و باغات میوه به این شرایط عادت ندارند و این موضوع بعنوان یک اتفاق غیر متعارف اقلیمی در استان نیازند مطالعه است .

شاه نظری تاکید کرد: اگر گرد و غبار با نمک مخلوط باشد برای کشاورزی گیلان مصیبت بار خواهد بود.

 تالابهای خشک شده منشا گرد و غبار در آینده

«محمد کازرونی منفرد» رییس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی گیلان نیز تاکید کرد: گرد وغبار به همراه با فرسایش خاک و دیگر رسوباتی که وارد حوضه های تالابی استان می شود می تواند برای حیات تالابهای استان فاجعه آمیز باشد.

با کاهش بارشها و گرمای هوا ۴ هزارهکتار اراضی خشک شده تالابی در آینده می تواند خود یکی از کانونهای ایجاد گرد و غبار در شمال کشور باشد و از هم اکنون باید نگران سایر تبعات زیست محیطی این معضل باشیم. 

وی افزود: فاجعه زمانی رخ می‌دهد که عمق تالابها با حجم بالای رسوب کاهش یافته و زمینه برای رشد بیش از حد پوشش گیاهی فراهم می شود. این موضوع در دراز مدت به خشکی تالاب می انجامد. همانگونه که اخیرا در برخی از تالابهای استان شاهد کم آبی شدید و خشکی بسترهستیم.

منفرد به کاهش برداشت آب تالابها برای کشاورزی نیز اشاره کرد وگفت: یکی از فواید تالابهای گیلان تامین آب کشاورزی روستاهای اطراف است. افزایش رسوبات، کاهش آب و خشکی اراضی شالیزاری اطراف تالاب را به همراه دارد بطوریکه در حال حاضر مساحت تالاب از ۲۲ هزار هکتار به ۱۸ هزار هکتار کاهش پیدا کرده است.

وی تاکید کرد: با کاهش بارشها و گرمای هوا ۴ هزارهکتار اراضی خشک شده تالابی در آینده می‌تواند خود یکی از کانونهای ایجاد گرد و غبار در شمال کشور باشد و از هم اکنون باید نگران سایر تبعات زیست محیطی این معضل باشیم.

دشت قزوین، منجیل و لوشان کانونهای داخلی ریزگرد

«حمید غلامی» محقق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کارشناس کشاورزی و محیط زیست استان که سالها در زمینه نفوذ گرد وغبار به مناطق جنوبی کشور تحقیقات و مطالعاتی انجام داده به مرور گفت: منشا بخشی از گرد و غباری که در سالهای اخیر به جلگه گیلان وارد شده است داخلی و از دشتهای قزوین منجیل و لوشان بوده است.

وی تاکید کرد: گیلان علاوه برخارج از مرزها از مناطق خشک جنوبی خود نیز تحت تاثیر گرد و غبار قرار دارد. حتی این ریزگردها از رسوبات پشت سد منجیل نیز وارد دشتهای گیلان شده‌اند.

 غلامی تاکید کرد: بخشی از دشت‌های همجوار شهرستان قزوین و اراضی همجوار در استان زنجان بشدت در معرض تخریب و فرسایش خاک و برداشت‌های بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی قرار دارند و روز به روز از توان و حاصلخیزی آنها کاسته می‌شود. زنگ خطر و هشدار بزرگ برای رخداد فاجعه‌ای مخرب در گیلان به صدا در آمده، بطوریکه در آینده ای نه چندان دور شاهد بروز تشدید فرسایش بادی و وقوع  پدیده گرد و غبار و ریزگردها در مناطق منجیل، لوشان و دشت های همجوار اقزوین و زنجان خواهیم بود.

وی به اجرای اقدامات پیشگیرانه در راستای حفاظت از منابع زیست محیطی و کشاورزی اشاره کرد وافزود: احیاء، بازسازی بهسازی و حفاظت ازعرصه های تخریب شده منابع طبیعی، اراضی کشاورزی که مورد بهره برداری و تغییر کاربری قرار گرفتند و جلوگیری از برداشت‌های بی رویه وغیراصولی از آبهای زیرزمینی، اجرای فعالیتهای حفاظت خاک و آبخیزداری، جلوگیری از فرسایشهای بادی در دشت های تخریب شده و بدون پوشش گیاهی و جلوگیری از سیلابها و روانه گلی ها در مخروط افکنه ها و دشت های دامنه ای در سه استان گیلان، قزوین و زنجان بیان کرد.