۱۱ ماه مه (۲۲ اردیبهشت) روز جهانی پرندگان مهاجر است، این روز برای نخستین بار در سال ۲۰۰۶ میلادی بر پایه‌ی یک توافقنامه بین المللی شکل گرفت. شعار امسال روز جهانی پرندگان مهاجر «پرندگان، پیوند دهنده دنیای ما هستند» در نظر گرفته شده است.
گیلان با برخورداری از تالاب ها و زیستگاههای طبیعی از جمله مناطق و ایستگاههای مهم فرود پرندگان مهاجر ازعرضهای شمالی زمین به کشورمحسوب می‌شود که برای زمستان گذرانی و جوجه آوری به تالاب های انزلی ، امیرکلایه ، بوجاق و …که مهمترین مناطق حفاظت شده‌ی این استان هستند وارد می‌شوند. تالابها و زیستگاههای طبیعی گیلان همه ساله میزبان حدود ۲۰۰ هزار پرنده‌ی مهاجر است.
اما در سالهای اخیر توسعه شهر نشینی، شکار بی رویه، صید و تخریب زیستگاه همواره از چالش ها و تهدیدات پیش روی حضور پرندگان مهاجر در این استان بوده است. زمستان گذشته و همزمان با آخرین روزهای حضور پرندگان مهاجر زمستان گذر، این استان میزبان ویروس کرونا نیز بود. اما آیا اجرای قرنطینه، فاصله گذاری های اجتماعی و حضور کمتر مردم در مناطق حفاظت شده و زیستگاهها، منجر به کاهش مخاطرات و تهدیدات علیه این پرندگان شد؟ در این خصوص با دو فعال زیست محیطی و پرنده نگر استان و کشور گفت و گو کردیم.
تالابهای گیلان اهمیت بسیاری در عبور و سکونت پرندگان مهاجر دارند و نیمی از پرندگان مهاجر از طریق این استان به کل کشور بخش می‌شوند. اما در گیلان علیرغم تنوع طبیعی و اقلیمی بسیار شکننده است و اولین تهدیدی که وجود دارد سرعت تخریب زیستگاهها در تالابها، نابودی پوشش جنگلی به علت چرای بی‌رویه دام در مراتع است.
«علیرضا هاشمی» مدیرگروه پرنده شناسی طرلان و کارشناس ارشد محیط زیست در این باره به مرور گفت: زیستگاههای طبیعی کشور در طول دو فصل زمستان و تابستان میزبان پرندگان مهاجرهستند. اکنون نیز در فصل مهاجرت پرندگان جوجه آور قرار داریم.
وی افزود: گیلان به دلیل قرارگیری خاص خود در جنوب غربی دریای خزر از اهمیت بالایی در مسیر ایستگاه و محل فرود پرندگان مهاجر به کشور برخوردار است. از سوی دیگر برخی از پرندگان مهاجر ماندگار در هر دو فصل در گیلان حضور دارند و این موضوع دارای اهمیت است.
هاشمی با اشاره به مهاجرت های تابستانه پرندگان مهاجر گفت: گیلان به لحاظ پوشش گیاهی از مازندران بکرتر است و نکته جالب اینکه بسیاری از پرندگان مهاجر در استان مازندران از طریق غرب دریای خزر و گیلان به سمت شرق کشور وارد می شوند. ردیابی درنای سفید و عبور این گونه از گیلان به سمت مازندران گواه این نکته است.
مدیر گروه پرنده شناسی طرلان افزود: تالابهای گیلان اهمیت بسیاری در عبور و سکونت پرندگان مهاجر دارند و نیمی از پرندگان مهاجر از طریق این استان به کل کشور بخش می‌شوند. اما در گیلان علیرغم تنوع طبیعی و اقلیمی بسیار شکننده است و اولین تهدیدی که وجود دارد سرعت تخریب زیستگاهها در تالابها، نابودی پوشش جنگلی به علت چرای بی‌رویه دام در مراتع است.
تخریب تالابهای گیلان بر کمیت حضور پرندگان مهاجر در سالهای اخیر در استان تاثیرگذار بوده و اکنون برخی از تالابهای گیلان از جمله انزلی و امیرکلایه و جوکندان و بوجاق که دارای ارزش زیستگاهی بالایی هستند با تخریب در معرض تهدید واقع می‌شوند و دراین مناطق چیزی به نام امنیت برای پرندگان مهاجر وجود ندارد.
وی ادامه داد: علاوه بر شکار بی رویه در زمستان در فصل تابستان نیز جوجه آوری این پرندگان مورد تهدید واقع می‌شود. دراین فصل جوجه هایی که توانایی ترک لانه را دارند توسط والدین از لانه ها خارج و آماده تکامل می‌شوند. لذا پرندگان والد برای بقا، این جوجه ها را در محیط های جنگلی و نقاط مختلف نگه داری می‌کنند. اما متاسفانه برخی از شهروندان با مشاهده این جوجه ها با گمان اینکه آنها رها شده هستند. اقدام به جابجایی جوجه ها می‌کنند. لذا جا دارد از مردم بخواهیم دراین فصل به جوجه های پرندگان دست نزده و اجازه بدهند این پرندگان مسیر تکاملی خود را تکمیل کنند.
هاشمی تصریح کرد: پرندگان رابط بین اکوسیستم های مختلف هستند و انسانها نباید با گسستگی مرزها، وابستگی اکولوژیکی پرندگان را از هم جدا کنند.
وی محیط بانان محیط زیست کشور را یکی از قوی ترین نهادها در منطقه عنوان کرد و گفت: با این وجود با کمبود نیروی حفاظتی مواجه هستیم و اساسا نمی‌توان به جهت جلوگیری از تخریب محیط زیست برای هر فرد ایرانی یک محیط بان در نظر بگیریم. از سوی دیگر به دلیل کمبود نیرو بسترهای پایش پرندگان مهاجر و ارزیابی کیفیت زیستگاه آنها در مناطق حفاظت شده کشور وجود ندارد.
تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه چالش پرندگان مهاجر در گیلان
«ماهان مهرو» فعال زیست محیطی و پرنده نگر در گیلان نیز به مرور گفت: عمده پرندگان مهاجر که زمستانها به تالابها و زیستگاههای استان وارد می شوند آبزی و عبوری هستند و سری دیگر در فصل تابستان جهت جوجه آوری حضور پیدا می‌کنند. برخی از زیستگاههای گیلان نیز در ارتفاعات و مناطق کوهپایه ای میزبان گنجشک سانان هستند.
این فعال پرنده‌نگر گیلان افزود: تخریب تالابهای گیلان بر کمیت حضور پرندگان مهاجر در سالهای اخیر در استان تاثیرگذار بوده و اکنون برخی از تالابهای گیلان از جمله انزلی و امیرکلایه و جوکندان و بوجاق که دارای ارزش زیستگاهی بالایی هستند با تخریب در معرض تهدید واقع می‌شوند و دراین مناطق چیزی به نام امنیت برای پرندگان مهاجر وجود ندارد.
مهرو با اشاره به کمبود نیروی حفاظتی در تالابها و زیستگاه گفت: امکان پایش پرندگان مهاجر در استان وجود ندارد. پرندگان مهاجر در طول مسیر مهاجرت به ایران انواع چالشها و تهدیدات از جمله دکل های فشار قوی، آلودگی نفتی و خطرات اقلیمی را پشت سر می‌گذارند اما با ورود به ایران در معرض شکار غیرمجاز بی رویه قرار می‌گیرند.
وی در پاسخ به این سوال که اجرای قرنطینه و فاصله گذاری اجتماعی چه تاثیر مثبتی بر کاهش شکار پرندگان مهاجر در فصل زمستان داشته گفت: به دلیل نبود نیروی نظارتی به اندازه کافی، آمار درستی از این اتفاق در گیلان وجود ندارد. کما اینکه درپایان زمستان این پرندگان گیلان را به قصد سرزمین های اصلی خود ترک می‌کنند. لذا هیچ اتفاق مثبتی در این خصوص رخ نداد. این در حالیست که این پرندگان بخشی از معیشت مردم محلی هستند و با فرود در شالیزارها نیز مورد شکار قرار می‌گیرند. در واقع پرندگان مهاجر سالهاست با تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه در گیلان مواجه هستند.
گفتنی است در ایران حدود ۵۳۰ گونه پرنده وجود دارد که از این تعداد حدود ۳۲۰ گونه مهاجرند که برخی از آنها جزو پرندگان مهاجر داخلی و برخی خارجی هستند. گیلان نیز سالانه میزبان حدود ۲۰۰ هزار پرنده مهاجر به تالابها و زیستگاههای خود است.