یادمانی برای شهدای هفت شهریور ۱۳۲۰

حمله متفقین به ایران در شهریور ۱۳۲۰ حواشی زیادی داشت که موضوع این یادداشت نیست. هنوز بعد از ۸۴ سال بین موافقان و مخالفان در خصوص ترخیص سربازان ارتش بحث است.

هرچند که بی‌شک عدم ترخیص سربازان قطعا به قتل عام آنان توسط ارتش‌های شوروی و انگلیس منتهی می‌شد. اما برعکس جنگ جهانی اول که در مرداد ۱۲۹۷، رشت توسط زره‌پوش‌های انگلیسی و سربازان هندی ارتش انگلیس اشغال شد، در شهریور ۱۳۲۰ این بار ارتش شوروی بود که همزمان با هجوم انگلیس به جنوب به گیلان حمله کرد. سابقه هجوم روسیه تزاری به گیلان بر کسی پوشیده نیست.

شاید نبرد پیله داربن، با مقاومت جانانه مردم گیلان به شکست مفتضحانه ارتش روسیه منتهی شد، اما قبل‌تر در سال ۱۱۰۱ رشت به تسخیر قوای روسیه تزاری درآمده بود و سیزده سال در اشغال قرار داشت.

در ۱۲۸۸ خورشیدی هم، بعد از مشروطه گیلانی، نیروهای روسیه به گیلان هجوم آوردند که سرآغاز شکل‌گیری جنبش‌های پارتیزانی و در راس آن‌ها جنبش جنگل برای اخراج اشغال‌گران بود. اما شرایط جنگ جهانی دوم متفاوت بود.

متفقین به این نتیجه رسیده بودند که تنها راه شکست ماشین جنگی آلمان، ورود تجهیزات نظامی از مسیر ایران است و بنابراین از شمال و جنوب به گیلان حمله کردند. در ۴ شهریور ۱۳۲۰ بعد از تاکتیک جنگی دریاسالار بایندر در قرار دادن یک ناوچه در ورودی اسکله انزلی، نیروی هوایی شوروی شروع به بمباران انزلی کرد که ضمن شهادت بایندر باعث قطع دست محمود اعتماد‌زاده شد.

وی که در آن زمان در ارتش خدمت می‌کرد، بدلیل این آسیب‌دیدگی به سراغ ترجمه رفت و حاصل آن ترجمه شاهکارهای ادبیات روس به فارسی بود. اما بمباران به انزلی ختم نشد. در همان روز همزمان با انزلی، پادگان رشت نیز، بمباران شد و سربازان تازه فارغ‌التحصیل آن که مشغول جشن دریافت سردوشی بودند کشته شدند.

بعد از آن کیاشهر بمباران شد که به‌دلیل این‌که خلبان جنگنده، کودکی خود را در کیاشهر گذرانده بود، بمب‌ها را به اطراف شهر انداخت و کشته نداشت. اما در جمعه ۷ شهریور ۱۳۲۰ شهر لاهیجان و اطراف لنگرود مورد بمباران قرار گرفتند.

در این بمباران ۲۹ شهروند لاهیجان در چهار راهی که از یک سو به رشت و از یک سو به باغ ملی و از جنوب به چهار پادشاه و از شمال به رودبنه منتهی می‌شود، به شهادت رسیدند که از همان دوران نام این چهار راه به “میدان شهدای هفت تیر ۱۳۲۰ ” لاهیجان تغییر پیدا کرد.

این هجوم که سرآغاز حضور ۵ ساله سربازان شوروی در گیلان بود، به شکل‌گیری گروه‌های مقاومت در رشت و سایر نقاط گیلان منتهی شد که از معروف‌ترین مؤسسان این گروه‌ها می‌توان به جهانگیر سرتیپ‌پور و بها‌الدین املشی اشاره کرد. هرچند که این اشغالگری، در غبار تاریخ گم شده است اما می‌توان با روایت آن برای نسل جدید و نصب المان‌های مرتبط با آن در فضای مناسب، یاد و خاطره کشتگان آن را گرامی داشت.

« راهنمای گردشگری و پژوهشگر گیلان‌شناسی»