روز جهانی جنگل، دوم فروردین (۲ مارس)، فرصتی برای تامل در نقش حیاتی جنگلها در زندگی انسان و سیاره زمین بخصوص در و ضعیت کنونی که جهان از نظر بحران تغییرات اقلیمی در وضعیت قرمز قرار دارد و شاید کمتر از ۲ سال تا افزایش دمای کره زمین فرصت داریم.
روزهای جهانی بهانه‌ای برای نگاهی دوباره به وضعیت زمین، جنگلها ریه‌های زمین که شاهرگ حیاتی ما برای دوام بر این کره خاکی هستند. با وجود اینکه بر اساس تعهد کشورها در نشست تغییر اقلیم که عجولانه بدان روی آورده‌اند، بیشتر کارشناسان دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که حفاظت از جنگلهای باقیمانده بیش از کاشت نهال میتواند اثرگذار باشد. همچنان که تجربه چند دهه نهالکاری در جنگلهای کشور توسط منابع طبیعی و مشارکت‌های مردمی که می‌باید درصد جنگلهای ما در ایران را به طور چشمگیری افزایش میداد پیشرفت اندکی دیده میشود و این نشان میدهد که موضوع حفاظت و نگهداری بسیار مهم است.
در حال حاضر جنگلهای جهان وضعیت چالش برانگیزی دارند. آمارها نشان میدهد که ۱۱.۱ میلیارد هکتار جنگل طبیعی در جهان باقی مانده است. سه کشور برزیل، روسیه و کانادا بیش از ۶۱ درصد جنگلهای اولیه جهان را در اختیار دارند. مساحت جنگلهای جهان از سال ۱۹۹۰ تا کنون۸۱ میلیون هکتار کاهش یافته و در حال حاضر کشورها با تهدیدهای زیادی مواجه هستند.
قطع درختان برای مصارف کشاورزی و چوب بری و تولید کاغذ
آتش سوزی جنگل که سالانه بیش از۴۰۰ میلیون هکتار از جنگلهای جهان را نابود می کند و تغییرا ت آب و هوایی و گرمایش جهانی که هم اکنون بحرانی بسیار جدی است و نمیتوان آن را پشت گوش انداخت. آفات و بیماریها که سبب کاهش تنوع‌زیستی است، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تغییر چرخه آب، خشکسالی و سیل و ….
و باز آمارها نشان میدهد که از حدود ۴ میلیارد هکتار جنگل که در جهان وجود دارد سالانه حدود ۱۰ میلیون هکتار نرخ جنگل‌زدایی است.
وضعیت جنگلهای هیرکانی نیز بحرانی است جمله‌ای که بارها و بارها در خبرهای مختلف تکرار میشود. در حال حاضر مساحت جنگلهای هیرکانی کمتر از ۱.۹ میلیون هکتار است. ۵۱ درصد از جنگلهای هیرکانی تاکنون از بین رفته است. این در حالی است که بنا بر آمار در دسترس تنها ۱۰.۳ از این جنگلها تحت حفاظت است. عوامل اصلی تخریب جنگلهای هیرکانی شامل قطع درختان، تغییرات کاربری اراضی، آتش سوزی، آفات و بیماری‌هاست که پیامدهای مهمی چون کاهش کیفیت و ذخیره آب، کاهش تنوع زیستی و به خطر افتادن امنیت و تنوع غذایی را بدنبال دارد. مساله حفاظت از جنگلها نه فقط برای کاشت نهال یا تغییر در نوع گونه‌های درختی و درختچه‌ای بومی منطقه، بلکه کمک به بازگشت جنگلهای آسیب دیده به حداقل تعادل اولیه برای بهبود چرخه حیاتی و ثبات نسبی و کمک به سازگاری ارتباط و بهره‌برداری ذی‌نفعان از جمله مردم محلی و پذیرفتن مسئولیت حفاظت محلی از جنگلها توسط آن‌ها اتفاق بسیار مهمی است. این مهم به دلیل کاهش اعتماد مردم محلی به مالکیت دوباره خود نسبت به جنگل و حفاظت از آن به عنوان سرزمینی که بخش مهمی از معیشت و فرهنگ وهویت آن‌ها به آن وابسته است و بهره‌مندی پایدار از آن نیاز به صرف زمان دارد. این اعتماد از هم گسیخته، هرج و مرج ناشی از بی‌مسئولیتی و رفتارهای نابخردانه جنگ و تنش را بشدت افزایش داده است.
جنگل فقط درخت نیست، جنگل یک جامعه است
پروژه بانی جنگل موسسه سبزکاران حدود ۹۱ هکتار از جنگلهای هیرکانی را در لیشک سیاهکل در بر می گیرد و تا کنون که در سال سوم پروژه قرار داریم کل مساحت منطقه حصارکشی شده و توسط دو قرق بان محلی محافظت میشود و با مشارکت مردم محلی و افزایش تعاملات عبور و مرور دام صورت نمی‌گیرد.
در گام ابتدایی با همکاری مردم روستا در پروژه و بخشی نیز مشارکت داوطلبانه مردمی تا کنون حدود ۵۰ هزار نهال در آن کاشته شده است.
البته هدف پروژه تنها نهالکاری نیست احیای اکوسیستم و جامعه جنگل سوژع اصلی همکاری ماست، که یکی از اعضای این جمعه مردم محلی هستند، که برنامه‌ها در همکاری با جامعه محلی کند اما مستمر در حال پیگیری است.
اگر بخواهیم با توجه به تعداد نهال‌هایی که در منطقه کاشته شده و هم اکنون نیز در حال کاشتن هستیم میزان دی‌اکسیدکربن جذب شده در ۵۰هزار نهال ۲ تا ۵ ساله را بطور تقریبی محاسبه کنیم ، به طور متوسط اگر یک درخت بالغ حدود ۲۲ کیلوگرم دی اکسیدکربن را در سال جذب کند. ۵۰ هزار نهال ۲تا ۵ ساله حدود ۲۵ درصد ظرفیت یک درخت بالغ را در جذب دی‌اکسیدکربن دارد. ردپای کربن این جنگل حدودا معادل انتشار دی‌اکسید کربن ۱۲۵ خودرو در سال است و اگر متوسط آب ذخیره شده در هر هکتار جنگل ۱۰۰۰تا ۲۰۰۰ مترمکعب باشد و با فرض اینکه در هر هکتار۱۵۰۰ مترمکعب آب ذخیره شود، میزان آب ذخیره شده در ۹۱ هکتار جنگل: معادل ۹۱ میلیون بطری آب معدنی است. یعنی با حفاظت از ۹۱ هکتار جنگل با ۵۰هزار نهال ۲تا ۵ ساله و گیاهان علفی موجود در جنگل به طور تخمینی معادل ۹۱ میلیون بطری آب معدنی ۱.۵ لیتری آب ذخیره میشود. البته حتما عوامل دیگری نیز دخیل است و این فقط برای واقعی‌سازی و همسان‌سازی ذهنیت همه ما از اتفاق پیش روست که با یک مشارکت همگانی روی داده است.
۹۱ هکتار جنگل مساحت قابل توجهی است و میتواند نقش مهمی در جذب و کاهش دی‌اکسید کربن هوا، حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از فرسایش خاک داشته باشد و نیمی از درآمد و خوراک مردم حاشیه جنگل را تشکیل دهد. به طور متوسط یک درخت سه ساله میتواند روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ لیتر آب ذخیره کند. با فرض اینکه ۵۰۰۰ نهال در مساحتی به وسعت ۱۰ هکتار کاشته شده باشد در سال سوم هر درخت می تواند به طور متوسط ۱۸۲۵۰ تا ۳۶۵۰۰ لیتر آب ذخیره کند. بنابراین کل آب ذخیره شده در ۱۰ هکتار جنگل با ۵۰۰۰ نهال ۳ ساله در سال سوم بین ۹۱۲۵۰۰۰۰ و ۱۸۲۵۰۰۰۰۰ لیتر خواهد بود. فقط کل آب ذخیره شده در ۹۱ هکتار جنگل نهاکاری شده در سال سوم حداقل ۸۳۲۱۲۵۰۰۰ لیتر بوده است. این در حالی است که هم اکنون ۷۰ درصد تالاب‌های کشور یا خشک شده‌اند و یا با تهدید خشکی مواجه هستند. همچنین کاهش چشمگیر سطح آب رودخانه سپیدرود میتواند تهدیدی برای کشاورزی استان گیلان باشد. از این رو توجه و سرمایه‌گذاری مردمی و شرکت‌ها در پروژههای احیایی چون بانی جنگل در راستای مسئولیت اجتماعی و پایداری میتواند از جنبه‌های مختلف تبعات اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی را در برگرفته و حتی روی سیاست‌های آبخیزداری نیز اثرگذار باشد.
بیاییم در روز جهانی جنگل
تعهد خود را ابتدا در حفظ درختان و جنگلهای باقی مانده و سپس کمک در احیای آن محکم‌تر کنیم؛
مصرف کاغذ و محصولات چوبی را تا جای ممکن کاهش دهیم؛
از محصولات پایدار و دوستدار محیط‌زیست استفاده کنیم؛
از جامعه محلی و کسب و کارهای‌شان حمایت کنیم؛
با افزایش خواست اجتماعی به کسب و کارها فشار بیاوریم که حرکت در مسیر پایداری را بحای کارهای نمایشی در دستور کار قرار دهند؛
به پروژههای پایدار بپیوندیم و تا هر جای ممکن (از منظر توانمندی و خداست) بخشی از جریان باشیم؛
از سازمان‌ها و پروژههای احیای جنگل مانند بانی جنگل حمایت کنیم. (www.iranforests.com)؛
و هزاران راه‌حل خلاقانه که زاییده همکاری شماست.
جنکل فقط درخت نیست، جنکل یک جامعه است و این حامعه به حمایت نیاز دارد.