قدرت‌نمایی غول بنفش در تالاب انزلی

سنبل آبی بی‌محابا هجوم می‌آورد، ما اما درمواجهه با این غول بنفش چه‌کرده‌ایم؟  این پرسشی است که در گیر و دار ناخوش‌احوالی تالاب انزلی، یک علامت سوال بزرگ در اذهان به وجود آورده است. مهار این گونه‌ی مهاجم که با گسترش افسار گسیخته‌اش نفس تالاب انزلی را تنگ کرده، ضرورتی انکارناپذیر است که  با  انجام اقدامات محدود و  مقطعی ممکن نیست. اهالی انزلی که همواره شاهد بوده‌اند چگونه سنبل آبی سیطره‌ی خویش را گسترش می‌دهد و  حتی با حضورش در آبراه‌های درون شهر  خود را به رخ می‌کشد، همواره پیگیر اقدامات  موبوط به مواجهه با این گیاه مهاجم هستند.  ۲۹تیرماه امسال خبر آغاز جمع‌آوری سنبل آبی به صورت مکانیزه و با دستگاه شناور دروگر انتشار یافت.  ۴ مهر ماه  نیز مدیرکل محیط زیست گیلان در جلسه‌ی احیای تالاب انزلی اعلام کرد به دلیل نبود نقدینگی  با وجود آن‌که مشکلی در اختصاص و جذب بودجه مبارزه با سنبل آبی نداشتیم، این بودجه اختصاص نیافت.

و اما حرکت  سنبل آبی به سمت دریا همراه با جریان‌های ناشی از بارندگی‌های اخیر، مسدود شدن مسیر عبور قایق‌ها زیر یک پل در تالاب،  واژگونی  شناور دروگر و بکار بردن یک دستگاه بیل مکانیکی برای راندن سنبل آبی به سمت دریا از جمله مواردی‌ست که که نگاه مردم و سمن‌ها را حول محور موضوع سنبل آبی در روزهای اخیر متوجه خویش ساخته است.

 علت واژگونی دستگاه جمع‌آوری سنبل آبی

سرپرست اداره حفاظت محیط زیست بندرانزلی روز  ۲۰ مهرماه  در گفت و گو با خبرنگار ایرنا  در شرح آن‌چه که اخیرا رخ داده اظهار کرد: طی سال‌های متمادی در بالادست و در حوزه‌های غرب و جنوب تالاب سنبل آبی زیادی دپو شد که در جریان بارش باران‌های اخیر و وقوع سیلاب این گیاه از حاشیه‌ی تالاب جدا و به سمت دریا حرکت کرد که به علت تعداد زیاد پایه‌های پل موقت مشرف به بندر حجم زیادی از گیاه سنبل آبی در پایه‌های پل گیر کرد و مسیر عبور و مرور بطور کامل مسدود شد.

«سید فرشید فلاح» در ادامه افزود:  با هماهنگی اداره کل بنادر و دریانوردی که متولی اصلی معابر آبی است یک دستگاه بیل مکانیکی به این کار اختصاص یافت و اکنون با گذشت سه روز در این حوزه مشغول کار است تا مسیر بصورت کامل پاکسازی شود.

این روزها یکی از مهم‌ترین وظایف سازمان‌های مردم نهاد، این است که نگران تصمیمات اشتباه مدیریتی سازمان محیط زیست باشند تا خدای نکرده کار را از شرایط فعلی بدتر نکند! دستگاه جمع‌آوری سنبل آبی با مهندسی معکوس اشتباهی که داشت، نمونه بارزی از این تصمیمات نادرست بود که در کوچک‌ترین شرایط ناپایدار، واژگون و از چرخه‌ی فعالیت خارج شد.

این مقام مسوول درباره‌ی واژگونی دستگاه دروگر سنبل آبی گفت: این دستگاه برای آب‌های راکد و مردابی طراحی و ساخته شده و در جریانات شدید آبی نمی‌تواند عملکرد خوبی از خود نشان دهد؛  در روز حادثه نیز این دستگاه در عملیات بکار گرفته شد اما متاسفانه نتوانست بر جریانات شدید آب فائق آید و موج‌های شدید حاصل از حرکت قایق‌های موتوری باعث واژگونی آن شد.

وی یادآور شد: این دستگاه پس از نیم ساعت توسط یدک‌کش مجتمع صنایع دریایی شهید تمجیدی بالا کشیده شد اما خسارت چندانی ندید و ستون‌های سایه‌بان آن دچار مشکل شد که بزودی رفع و به ناوگان محیط زیست باز می‌گردد.

فلاح این حادثه را اتفاقی دانست و تاکید کرد: دستگاه ساخت مجتمع صنایع دریایی شهید تمجیدی از نمونه کانادایی آن قدرت بیشتری دارد وتنها زمانی که به حالت افقی و در مسیر جریان شدید آب قرار گرفت از کنترل خارج شد. برای ساخت این دستگاه که دومین دروگری است که به ناوگان محیط زیست اضافه شده حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان هزینه شده است.

نگرانی برای تصمیم‌های اشتباه

 وضعیت تالاب انزلی از سالها پیش موجب  دل‌نگرانی  کنشگران محیط زیستی انزلی و گیلان است اما این اواخر اوضاع رو به وخامت تالاب انزلی، دل‌نگرانی ها را به کابوس بدل کرده است.

«محمد لاهوری» مسوول کمیسیون محیط زیست موسسه‌ی موج شکن انزلی در گفت و گو با  مرور اظهار می‌کند: این روزها یکی از مهم‌ترین وظایف سازمان‌های مردم نهاد، این است که نگران تصمیمات اشتباه مدیریتی سازمان محیط زیست باشند تا خدای نکرده کار را از شرایط فعلی بدتر نکند! هدررفت زمان، انرژی و منابع مالی که بعضا در این تصمیم‌ها به چشم می‌خورد، گاهی همانند مدیریت سنبل آبی می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: برای اجرای پروژه‌های عملیاتی، جدا از دانش آکادمیک، تجربه‌ی فنی نیز جزء نیازهای اساسی است.  این موضوعی است که  این روزها کمتر دیده شده و در نتیجه پروژه‌های مهم و تصمیمات کلیدی، از آنجا که روی کاغذ محاسبه شده‌اند، بعضا خروجی اثر بخشی نخواهند داشت. البته باید توجه داشت، مهاجرت بی‌شمار متخصصان و افراد آشنا به کار نیز مزید بر علت بوده و می‌توان گفت کمبود نیروی متخصص و باتجربه نیز ممکن است در این مهم بی‌تاثیر نباشد.

لاهوری در بخشی از سخنانش به واژگونی دستگاه  دروگر سنبل آبی پرداخته و می‌گوید: دستگاه جمع‌آوری سنبل آبی با مهندسی معکوس اشتباهی که داشت، نمونه بارزی از این تصمیمات نادرست بود که در کوچک‌ترین شرایط ناپایدار، واژگون و از چرخه‌ی فعالیت خارج شد. این فاجعه را می‌توان به اوت زدن توپ و دروازه‌ی خالی تشبیه کرد، چرا که اساسا مشابه‌سازی این دستگاه از ابتدا اشتباه بوده است. زیرا دستگاه کانادایی که بدون تحقیق و مطالعه‌ی شرایط تالاب انزلی وارد شده بود، به دلیل عدم کارآمدی، غیر‌قابل استفاده بود و تیم مجری و سازمان محیط زیست با علم به این موضوع دستور سفارش دستگاهی مشابه را داد، تا پول بیت المال صرف دستگاهی شود که مرکز همه‌ی تصمیم‌ها و راه حل حذف سنبل آبی باشد.

وی یادآور می‌شود: سال گذشته مدیرکل وقت اداره کل حفاظت محیط زیست  گیلان، در حضور مدیرکل دادگستری استان و سایر اعضای دعوت شده به جلسه‌ی هم‌اندیشی در ایستگاه قلمگوده بندرانزلی، قول دستگاه مکانیزه‌ی بومی جمع آوری سنبل آبی (دستگاه واژگون شده فعلی) را داد و علیرغم اعتراضات مطرح شده، از مطمئن بودن ماشین جمع آوری صحبت کرد و این‌که در شرایط فعلی بهترین تصمیم ممکن گرفته شد. تصمیمی که قبل از آن سفارش تولید داده شده بود!  لازم به ذکر است که اشتباهاتی از این دست باعث شد تا زمان برای مهار رشد افسار گسیخته‌ی سنبل آبی از دست رفته و  بدین ترتیب اخطار فائو با این مضمون که هرکجا سنبل آبی در پهنه‌ی آبی دیده شد، باید به سرعت نابود شود نیز نادیده گرفته شد.

مهار سنبل آبی چگونه ممکن می‌شود؟

لاهوری در پاسخ به این سوال که راهکار مناسب با توجه به شرایط فعلی چیست، می‌گوید:  اولین و مهم‌ترین کاری که در حال حاضر باید انجام شود، معرفی تصمیم گیرندگان این اشتباه به دلیل «اتلاف بیت المال»  و همچنین سایر مدیرانی که به دلیل «ترک فعل» باعث از دست رفتن زمان شده و اوضاع را وخیم تر کرده‌اند به عهده قوه قضاییه است تا مدیریت بحران درآینده بداند، نمی‌تواند تصمیمات بدون پشتوانه بگیرد و منطقه را به محلی برای آزمون و خطا تبدیل کند. موضوع دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد استفاده از خرد جمعی‌ست که  هم اکنون بیشتر از گذشته مورد نیاز است. قرار نیست کارمندان و کارشناسان هر سازمانی، عالم به همه امور باشند و تصمیماتی که می‌گیرند لزوما صحیح باشد.  این درحالی‌ست‌که استفاده از خرد جمعی و تمام ظرفیت‌ها در واقع  فراخوان همه‌ی متخصصان می‌‌تواند ضریب خطا را کاهش دهد تا نتیجه مطمئن‌تری به دست آید.

این کنشگر محیط زیست در ادامه  با بیان این که  تجهیز و استفاده از نیروهای بومی برای جمع‌آوری سبنل آبی را نیز می‌توان به عنوان راه حل کوتاه مدت مطرح کرد، اظهار می‌کند: متاسفانه در جلسات متعددی که داشتیم، مدیریت بحران، استفاده از نیروهای بومی را رایگان تصور و توجیه می‌کند، در حالی‌که مدیران تصمیم‌گیرنده وقتی  خود از بیت المال  حقوق دریافت می‌کنند تا چنین تصمیماتی بگیرند، در جایگاهی نیستند که نیروهای محلی را رایگان به کار فراخوانند.

لاهوری در پایان تاکید می‌کند: در این راستا می‌توان از بودجه «مدیریت بحران» درصدی برای این کار اختصاص یابد تا هزینه‌ی بنزین قایق‌های موتوری و دستمزد افراد در آن لحاظ شود و بدین ترتیب نیروهای محلی هم علاقه و میل به همکاری داشته باشند.