مجوزهای غیرکارشناسی بلای جان بناهای تاریخی

چندی پیش فیلمی در فضای مجازی دست به دست می شد که حکایت از انفجار بر سر صحنه فیلمبرداری یک سریال پخش خانگی در نزدیکی کاخ آق اولر را نشان می داد. این موضوع مورد انتقاد و دغدغه ی بسیاری از فعالان اجتماعی در حوزه ی میراث فرهنگی قرار گرفت که چرا چنین اتفاقی بدون رعایت ملاحظات ایمنی انجام شده است. اتفاقی که در شهریور ماه سالجاری افتاد و میراث فرهنگی بی تفاوت نسبت به این موضوع برخورد کرد.

سریال «کرگدن» با کارگردانی کیارش اسدی زاده و تهیه کنندگی صادق یاری از ۱۶ آبان وارد شبکه نمایش خانگی شده است. فیلمی با موضوعی اجتماعی که چند جوان با مافیای قدرت درگیر می شوند. تصویربرداری تعدادی از صحنه های آن شهریور ۱۳۹۸ در منطقه اسالم و مریان شهرستان تالش صورت گرفت.

جلوه های ویژه انفجار در روستای ییلاقی آق اولر و ۳۲ کیلومتری غرب تالش فیلمبرداری شد. محوطه ای که گروه فیلمسازی کار خود را در آنجا شروع کرد در کنار مجموعه کاخهای تابستانی آق اولر(نوئه دی) قرار داشت.

میراث فرهنگی گیلان مدعی است در حادثه انفجار محدوده کاخ آق اولر مجوزی از سوی میراث فرهنگی صادر نشده است. گزارشها نشان می دهد قسمتی از دیوار کاخ تخریب شده و تعدادی از داربست ها جابجا شده اند اما مشخص نیست که این کار توسط چه کسانی انجام گرفته است.

یکی از این ساختمانها توسط میراث فرهنگی مرمت و سربندی شد. ساختمان دیگر که در آستانه ویرانی قرار گرفته با ایجاد داربست تثبیت شد. ورود به داخل آن به دلیل سقوط دیوار و آجرها ممنوع است. انفجار گالن بنزین توسط گروه جلوه های ویژه با فاصله چند ده متری دقیقا در پشت همین کاخ رو به ویرانی انجام شده است. بنایی که نیاز به حفاظت دارد با موج انفجار تهدید شده است. موج انفجار اصطلاحی است که به دلیل فشار حاصل از انفجار به لایه های فشرده هوا وارد می شود. این فشار چنانچه با ساختمانها برخورد کند آثار تخریبی به همراه دارد که جنس و مصالح ساختمان در چگونگی آن موثر است. حال سوال اینجاست، هیچ کدام از نفرات گروه فیلمسازی، ساختمانی که با میله های داربست سر پا مانده را نمی دیدند؟ سوال دیگری که مطرح می شود این است که آیا سازندگان فیلم مجوز این انفجار گرفته اند؟ و آیا میراث فرهنگی اطلاعی از این موضوع داشته است؟

 فیلمسازان مجوز دارند

در این رابطه فرماندار تالش از طی مراحل اداری انفجار در استان گیلان خبر می دهد و اظهار می کند: گروه فیلمسازی با مجوز استانداری گیلان به تالش آمد و همه مراحل اداری را طی کرده بود. «عیسی مهدوی» با تایید وقوع انفجار در مریان تصریح می کند: انفجار و جلوه های ویژه فیلمها نیاز به مجوز کمیته انفجار استان گیلان دارد که این مجوز نیز صادر شده بود.

میراث فرهنگی مجوزی نداده است

اما همه حکایت مجوز تهیه کننده فیلم کرگدن به همن جا ختم نمی شود. «ولی جهانی» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان با ابراز نگرانی از وقوع چنین اقداماتی در استان می گوید: انفجار در حریم کاخهای آق اولر صورت گرفته است که این کاخ ها در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۲۹۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند و دارای حریم درجه ۱ و ۲ هستند. هرگونه اقدامی در این حوزه نیاز به مجوز میراث فرهنگی دارد که هیچ درخواستی در این مورد صورت نگرفته و مجوزی صادر نشده است.

فیلمسازان باید توضیح دهند

جهانی از پیگیری ماجرا و اعزام گروه کارشناسی به منطقه برای ارزیابی میزان خسارات احتمالی خبر می دهد و بیان می کند: گزارشها نشان می دهد قسمتی از دیوار کاخ تخریب شده و تعدادی از داربست ها جابجا شده اند اما مشخص نیست که این کار توسط چه کسانی انجام گرفته است. همچنین نامه نگاری با تهیه کننده و کارگردان صورت گرفته تا ضمن حضور در این اداره درباره نحوه فعالیت در حریم آثار فرهنگی توضیح دهند.

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان ارزیابی عملکرد مدیران خود را منتشر کرده است. واقعیتهایی که نشان می دهد تالش در میان ۱۶ شهرستان استان گیلان در رتبه آخر جای گرفته است.

معاون میراث فرهنگی گیلان تخریب و صدمه و آثار فرهنگی تحت حفاظت را عنوانی مجرمانه بیان می کند. وی در اینباره تصریح می کند: چنانچه چنین جرمی ثابت شود مرتکبین بر اساس مواد ۵۵۸ و ۵۶۰ فصل نهم قانون مجازات اسلامی به مجازات زندان محکوم خواهند شد.

مالک کاخها چه کسی است؟

ولی جهانی با بیان اینکه این بناها مالک خصوصی دارد تصریح می کند: نوادگان سردار امجد که تعدادشان به ۷۰ نفر می رسد براساس رای دادگاه مالک شناخته شدند و میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۶ این ساختمان را تخلیه کرد.

وی در مورد وضعیت فعلی این مکان و مراجعه این افراد به این اداره کل اظهار می کند: آنها پس از بدست آوردن ساختمانها و زمینهای اطراف که در تصرف مردم منطقه بوده قصد دارند این بناها را به وزارت میراث فرهنگی بفروشند.

میراث فرهنگی تالش بی خبر از همه جا

بی اطلاعی میراث فرهنگی از موضوع فیلمسازان ضلع دیگری نیز دارد. پایگاه پژوهشی حفاظتی مریان در حمام تاریخی مریان و چند صد متری کاخها قرار گرفته است. این پایگاه براساس ضرورتهای حفاظت از گورستان بزرگ عصر آهن کشور که مساحت آن به ۴۰۰ هکتار می رسد تاسیس شد و به کار خود ادامه می دهد. سوال اینجاست که کارکنان این پایگاه در این زمان چه می کردند؟

 تالش، رتبه آخر عملکرد میراث فرهنگی

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان ارزیابی عملکرد مدیران خود را منتشر کرده است. واقعیتهایی که نشان می دهد تالش در میان ۱۶ شهرستان استان گیلان در رتبه آخر جای گرفته است. ضعف در شاخص حوزه های سرمایه گذاری، گردشگری، صنایع دستی، میراث فرهنگی، توسعه مدیریت و روابط عمومی سبب کسب امتیاز ۶۶ از ۱۰۰ شده است. این در حالی است که رضوانشهر در همسایگی تالش با ۹۱ امتیاز در صدر این جدول و بالاتر از رشت جای دارد.

پیشینه ی تاریخی

اهمیت کاخهای متعلق به سردار امجد تاکنون پنهان مانده و کمتر مورد توجه قرار می گیرد. نصرت الله خان عمیدالسلطنه معروف به سردار امجد، حاکم خمسه طوالش(کرگانرود، اسالم، تالشدولاب، شاندرمن و ماسال) ایالت گیلان و عضو سازمان مخفی فراموشخانه ایران(لژ فراماسونری) بود. می توان گفت وی بر شهرستانهای تالش، رضوانشهر، ماسال و قسمتهایی از خلخال استان اردبیل حکمرانی می کرد. وی ۱ کاخ در هشتپر طوالش و ۲ کاخ دیگر در مریان با معماری گرجستانی بنا کرد. ساخت این ابنیه از زمان ناصرالدین شاه قاجار آغاز شده و اتمام آن۲۶ سال به طول انجامید که بیکاری مردم را در پی داشت.

وی در دوران انقلاب مشروطیت یکی از بازیگران صحنه سیاست کشور به نفع استبداد بود. فرمان مشروطه با حکم مظفرالدین شاه قاجار امضا شد و مجلس، انجمنهای ایالتی و عدالتخانه حاصل آن بود. اما بی عدالتی پایانی نداشت.

استبداد محمدعلی شاه قاجار، بی تفاوتی نسبت به درخواستهای نمایندگان مجلس شورای ملی در برابر ستم حاکمان سبب دگرگونی اوضاع ایران شد. اولین قیام مردمی ایران برای احیای مشروطه از دست رفته در خمسه طوالش شکل گرفت. ابتدا کاخ قشلاقی( کاخ اتاقسرا در شهر تالش) حاکم منطقه در هشتپر طوالش توسط مجاهدان کرگانرود به آتش کشیده شد و ۲ کاخ ییلاقی نیز پس از فرار خانواده سردار امجد در آتش خشم مردم خسته از ستم سوختند.

این حرکت و مقاومت مردم طوالش به یک سلسله درگیریها با دولت و قوای اشغالگر روسیه انجامید که نتیجه آن فراگیر شدن خیزش مردمی در ایران بود. آقابالاخان سردار افخم حاکم گیلان که برای سرکوب یک حرکت مردمی کاری از پیش نبرده بود در خیزش شهر رشت کشته شد. مردم تبریز نیز به قیام پیوستند و ماهها در محاصره روسها افتادند. پس از حرکت انقلابیون گیلان و مازندران از رشت و ایل بختیاری، محمدعلی شاه از سلطنت به زیر کشیده شد و برای همیشه از ایران رفت.