شهر رشت در دهه‌های اخیر شاهد رشد نامتوازن شهری بوده که بیشتر بر محور گلسار متمرکز شده است. این تمرکز سبب شکل‌گیری نابرابری فضایی، رکود در سایر محلات و ضعف در نظام حمل‌ونقل و کیفیت زیست شهری شده است.
استخر عینک، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پهنه‌های آبی شهری شمال کشور، ظرفیتی استراتژیک برای بازتعریف الگوی توسعه رشت دارد. عینک می‌تواند در بازآفرینی کالبدی، فرهنگی و اقتصادی شهر با تکیه بر طراحی شهری نوین و اصول انسان‌محور، به کانونی برای توسعه پایدار و بازتوزیع جریان زندگی شهری بدل شود.
در چند دهه‌ی اخیر با رشد بی‌برنامه و تمرکز سرمایه در محدوده‌ی گلسار، ساختار فضایی رشت دچار نوعی تمرکز تک‌قطبی شد. نتیجه‌ی این روند، کاهش جذابیت سایر نواحی، فرسودگی بافت‌های قدیمی و بی‌تعادلی در توزیع خدمات و فضاهای عمومی بوده است.
در این میان، استخر عینک به‌عنوان یک فضای طبیعی با ویژگی‌های اکولوژیکی، فرهنگی و تاریخی، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در بازتعریف توسعه‌ی شهری رشت باشد.
در طراحی شهری نوین، مقررات توسعه پایدار، و بازآفرینی شهری، استخر عینک نقش‌های تازه‌ای در آینده‌ی رشت عهده‌دار خواهد بود که بدان اشاره می‌کنم.
تحلیل شهری و موقعیت استراتژیک
استخر عینک در جنوب‌غرب رشت و در نزدیکی محور فومن و جاده تهران واقع شده است. این موقعیت باعث می‌شود که بتواند به‌عنوان دروازه‌ی فرهنگی و تفریحی شهر در مسیر ورودی جنوبی عمل کند.
با وجود این ظرفیت، ضعف در طراحی معابر، ناهماهنگی کالبدی با بافت اطراف، و کمبود زیرساخت‌های گردشگری موجب شده این محدوده از دید شهروندان و سرمایه‌گذاران مغفول بماند.
از دیدگاه برنامه‌ریزی شهری نوین، توسعه‌ی این محدوده نباید به‌صورت تک‌محور (مشابه گلسار) انجام شود، بلکه باید با هدف گسترش متعادل و شبکه‌ای شهر، مسیر عینک – جاده تهران – فومن را به‌عنوان محور توسعه‌ی پایدار تعریف کرد.
در این محور، اصلاح معابر، طراحی فضای عمومی، و بازآفرینی بافت‌های فرسوده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر خیابان‌ها و کوچه‌ها با نگاه طراحی یکپارچه و انسان‌محور بازسازی شوند، انگیزه‌ی خرید، سکونت و سرمایه‌گذاری مردم افزایش می‌یابد.
تحلیل معماری و طراحی شهری
از منظر معماری و منظر شهری، استخر عینک می‌تواند نمونه‌ای از پیوند میان طبیعت و معماری بومی گیلان باشد. پیشنهاد می‌شود در پیرامون استخر:
– از مصالح بومی و سبک‌های سنتی بازتفسیرشده در طراحی کافه‌ها، سکوها و اقامتگاه‌ها استفاده شود؛
– مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری با چشم‌انداز استخر طراحی شوند؛
– نورپردازی شبانه و مبلمان شهری هماهنگ با فرهنگ گیلانی شکل گیرد؛
– فضاهایی برای گردهم‌آیی فرهنگی، اجراهای موسیقی محلی، و جشنواره‌های شهری در نظر گرفته شود.
چنین طراحی‌ای علاوه بر احیای هویت محلی، باعث تقویت حس تعلق و افزایش حضور مردم در فضاهای عمومی خواهد شد؛ که این یکی از اصول کلیدی طراحی شهری معاصر (New Urbanism) است.
مقایسه تطبیقی با استخر لاهیجان
در حالی‌که استخر لاهیجان به‌واسطه‌ی طراحی منسجم، نورپردازی، مسیر پیاده‌روی و فضاهای فرهنگی به نماد شهر بدل شده، استخر عینک هنوز در مرحله‌ی خام و استفاده‌نشده قرار دارد.
بااین‌حال، مساحت و موقعیت استخر عینک برتری بیشتری دارد و می‌تواند نقشی فراتر از گردشگری صرف ایفا کند؛ یعنی تبدیل شدن به موتور فرهنگی و اجتماعی شهر رشت.
تفاوت اصلی در نحوه‌ی مدیریت و طراحی است: در لاهیجان «طراحی درست، مشارکت مردم و سرمایه‌گذاری فرهنگی» عامل موفقیت بود؛ در حالی‌که در رشت هنوز این مثلث به‌درستی شکل نگرفته است.
راهبردها و مقررات نوین پیشنهادی
– تدوین طرح جامع منظر شهری عینک با تأکید بر پیوند طبیعت و معماری بومی.
– اصلاح شبکه‌ی معابر و بهبود دسترسی به محور عینک – جاده تهران – فومن با استانداردهای طراحی انسان‌محور.
– تدوین مقررات جدید برای طراحی فضاهای عمومی که شامل نورپردازی، مبلمان شهری، و مدیریت نمای ساختمان‌ها باشد.
– جذب سرمایه‌گذاری خصوصی و بومی برای ایجاد فضاهای فرهنگی، اقامتی و تفریحی.
– ایجاد سیستم مدیریت مشارکتی شهری با حضور مردم محلی، معماران، و شورای شهر برای حفظ تعادل میان توسعه و محیط‌زیست.
استخر عینک می‌تواند به نقطه‌ی آغاز بازآفرینی شهری رشت بدل شود، اگر توسعه‌ی آن با نگاه علمی و فرهنگی همراه باشد.
این پهنه نه‌تنها ظرفیت گردشگری دارد، بلکه می‌تواند هویت فضایی جدیدی برای شهر بسازد که در آن معماری، طبیعت و زندگی اجتماعی در تعامل باشند.
اگر طراحی معابر، فضاهای عمومی و نماهای شهری با الگوی هماهنگ و اصول نوین شهرسازی اجرا شوند، رشت از حالت توسعه‌ی یک‌سویه خارج شده و به شهری پویا، چندمرکزی و زیست‌پذیر تبدیل خواهد شد.