عشق در میانه سالهای وبا پدید آمد؛ سالهایی که مردم ایران دستهدسته جان خود را بر اثر این بیماری از دست میدادند. در همان روزگار تیره، آذر اندامی، بانویی از خطه گیلان با دانش و همت خویش عاشقانه پای در راه نجات جان آدمیان نهاد و امید را به دلها بازگرداند.
او که در سال ۱۳۳۸ ریاست آزمایشگاه میکروبشناسی انستیتو پاستور را بر عهده داشت، توانست واکسن وبای التور را بسازد؛ واکسنی که نهتنها جان هموطنانش را نجات داد، بلکه همنوعانش در کشورهای همسایه را نیز از چنگال مرگ رهانید.
آذر اندامی که در سال ۱۳۰۵ در کوچه بلوریانِ ساغریسازانِ رشت به دنیا آمده بود، در طول سالهای پربار زندگیاش علاوه بر تحقیقات علمی، بهعنوان استاد و همچنین متخصص زنان و زایمان نیز خدمات انساندوستانه بسیاری ارائه کرد. از جمله اقدامات موثر او، پیشنهاد کلرزنی گسترده آب شهری به مسئولان بهداشت برای مهار بیماری و کاهش شیوع وبا بود؛ اقدامی که تاثیر چشمگیری بر سلامت عمومی مردم داشت.
این بانوی دانشمند در سال ۱۳۶۳ بر اثر آمبولی ریه ناشی از بیماری تومور مغزی درگذشت؛ اما یاد او نه تنها در تاریخ بهداشت و درمان ایران جاودانه ماند، بلکه نام بلندش تا اوج آسمانها رسید و در سال ۱۹۹۲ اتحادیه بینالمللی ستارهشناسی قلهای در سیاره ناهید را بهنام او ثبت کرد.
بنیاد نخبگان استان گیلان نیز روز دوازدهم آذر، در آستانه یکصدمین سال تولد زندهیاد آذر اندامی، طی آیینی در تالار حکمت دانشگاه گیلان یاد این دانشمند بزرگ گیلانی را گرامی داشت. در این مراسم از کتاب زندگینامه دکتر آذر اندامی با عنوان «بانوی ناهید» تالیف دکتر نادیا ره رونمایی شد.
زنی در هیات فرمانده بهداشت
دکتر «مهدی روحانی»، سرپرست مدیریت روابط عمومی انستیتو پاستور ایران، در این آیین با اشاره به نقش بسیار مهم آذر اندامی در این موسسه تحقیقاتی یادآور شد: این بانوی دانشمند در سال ۱۳۳۸ به انستیتو پاستور پیوست، زمانی که این موسسه پایگاه فرماندهی بهداشت کشور بود. ایشان بهعنوان محققی که دانش و اطلاعات بسیاری در زمینه واکسنها داشت، مشغول به کار شد و به سرعت پیشرفت کرد.
او افزود: ایشان توانست با رعایت استانداردهایی کار کند که امکان تولید واکسن نه تنها برای مصرف داخل، بلکه برای صادرات به کشورهای همسایه نیز فراهم شد. یکی از اقدامات مهم ایشان بررسی آب چاهها و منابع آبی مختلف بود که نشان داد آب تهران آلوده است و این آلودگی در شیوع بیماری وبا نقش دارد. در نتیجه تحقیقات و توصیههای ایشان، انستیتو پاستور کمک کرد تا آب بهداشتی به مردم برسد.
او ادامه داد: ایشان روی واکسنهای دیگری مانند دیفتری، تیفوئید و حصبه نیز کار کردند و در ساخت سه واکسن مهم آنزمان نقشی اساسی داشتند. آذر اندامی بهعنوان یک باکتریشناس تنها به تحقیق درباره یک باکتری یا بیماری اکتفا نمیکرد و درباره بیماریهای مختلف نیز پژوهش انجام میداد.
وی با اشاره به سختکوشی، احساس مسئولیت و انساندوستی آذر اندامی گفت: ایشان در کنار طبابت و تحقیق، به آموزش و انتقال دانش و تجربه خود به دانشجویان نیز میپرداخت. روحانی همچنین در معرفی انستیتو پاستور ایران خاطرنشان کرد: این موسسه تحقیقاتی، تولیدی و آموزشی با هدف تامین بهداشت و سلامت جامعه در سال ۱۲۹۹ با همکاری انستیتو پاستور پاریس تاسیس شد.
او افزود: انستیتو پاستور ایران با تولید واکسنها و کیتهای تشخیصی، راهاندازی آزمایشگاههای تخصصی و انجام تحقیقات کاربردی، در کنترل بیماریهایی مانند آبله، وبا، طاعون، حصبه، هاری، سل، هپاتیت و کووید–۱۹ پیشرو بوده و با تربیت متخصصان و پژوهشگران علوم پایه و بهداشت عمومی، نقشی مهم در ارتقای مهارتهای عرصه سلامت داشته است.
دکتر روحانی خاطرنشان کرد: فعالیتهای فعلی انستیتو پاستور ایران شامل تولید واکسنهای هپاتیت ب نوترکیب، ب.ث.ژ، کرونا (پاستوکووک)، هاری دامی، کیتهای تشخیصی، محیطهای کشت سلولی و میکروبی، حیوانات آزمایشگاهی و محصولات نوترکیب است. آزمایشگاههای مرجع کشوری این موسسه، آن را به مرکز اصلی تشخیص بیماریهای عفونی در کشور تبدیل کرده است.
نقش درخشان زنان گیلانی در پیشبرد علم
«هادی حقشناس»، استاندار گیلان، نیز در این آیین با تاکید بر نقش تاریخی بانوان گیلانی در توسعه آموزش و علوم گفت: بانوان گیلانی با تلاش و پشتکار خود، زمینهساز پیشرفت علمی در ایران و جهان شدهاند.
حقشناس با اشاره به این که نخستین مدارس دخترانه در گیلان توسط بانوان نیکوکار در سال ۱۲۸۵ تاسیس شد افزود: این مدارس زمینهساز تربیت نسلی از زنان دانشمند و تاثیرگذار در ایران و جهان شد و فارغالتحصیلان این مدارس، دستاوردهای علمی بزرگی را برای ایران و جهان رقم زدند.
وی با بیان اینکه تجربههای تاریخی باید چراغ راه آینده باشد، تصریح کرد: نسل جدید دانشجویان و زنان گیلانی با الهام از پیشگامانی مانند دکتر اندامی، توانایی دارد در عرصههای علمی و پژوهشی نهتنها برای استان بلکه برای کشور و جهان اثرگذار باشد.
استفاده از ابزار هنر برای معرفی بزرگان کشور
در بخش دیگری از این همایش، دکتر «محسن شاهرضایی»، مولف و استاد ریاضیات، با اشاره به توانمندیهای زنان در عرصههای مختلف اجتماعی و علمی گفت: باید از ابزار هنر برای شناساندن مفاخرمان بیش از پیش استفاده کنیم.
وی افزود: بسیارانی میرزا کوچکخان را با صدای خوش ناصر مسعودی به یاد میآورند. گاه یک خط خوش، یک خاطرهنویسی، یک پادکست یا یک صدای خوش میتواند بر جاودانگی بزرگانمان بیافزاید.
در پایان مراسم از عاطفه صبوری (دکتری تخصصی اصلاح نباتات، گرایش ژنتیک، دانشگاه گیلان)، زهرا طاهری (دکتری تخصصی پرستاری از دانشگاه علوم پزشکی)، دکتر مهرگان (دکترای الهیات، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی) و دکتر حیدری (دکترای روانشناسی تربیتی، دانشگاه فرهنگیان گیلان) بهعنوان بانوان پرتلاش مراکز علمی گیلان تجلیل شد.
عکاس: نگین عیناویپور