بودجه ناچیز مدیریت بحران گیلان

ابعاد آتش سوزی عصر ۸ شهریور تالاب انزلی در چراغ پشتان شهرستان بندرانزلی هنوز هم تازه است. جایی در نزدیکی محدوده جنوبی شهر با فاصله هزار و ۵۰۰ متری از کمربندی ناتمام که ۳ روز تمام می‌سوخت. دودش تا کوچه و خیابان نیمه غربی شهر انزلی هم می‌رسید.

اداره کل محیط زیست گیلان در گزارشات اولیه مساحت منطقه آتش گرفته را ۱۲ هکتار اعلام کرده و گفته است که تنها ۶ و ۸ دهم هکتار از نیزار سوخته است. ولی فعالان محیط زیست چیز دیگری می‌گویند و از فاجعه عمیق تری روایت می‌کنند .

در این آتش سوزی تنها چیزی که برجسته شده پرواز هواپیمای ایلیوشین ۷۶ آتش نشان و فیلم صحبت‌های مدیرکل مدیریت بحران گیلان است و رسانه‌ها بیشتر به حاشیه رفته‌اند. تلاشی که نشان می‌دهد برخی به دنبال تطهیر عملکرد ضعیف مدیران محلی در مواجهه با بحران هستند. چرایی و چگونگی حضور مدیرکل مدیریت بحران استانداری، مهار آتش سوزی و حضور تیم عملیات هوایی هنوز هم بخش فراموش شده این ماجرا بوده و هست.

یعنی شرایطی که کنترل امور به شکل عادی ممکن نیست و ارسلان زارع نیز دقیقا در چنین وضعیتی مدیرکل مدیریت بحران را برای مهار بحران آتش سوزی به شهرستان بندرانزلی می‌فرستد.

گفت و گو با «امیرمرادی» مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان خالی از لطف نیست. اهل رودسر و ساکن لاهیجان است؛ با ۲۷ سال سابقه کار. وی در بحران سیل‌های شرق و غرب گیلان و خشکسالی نقش آفرینی جدی داشته است. خودش درخشان ترین نقطه زندگی اش را مدیریت ستاد اربعین سال ۱۳۹۸ در عراق می‌داند. جایی که موکب‌های ایرانی را در شهرهای نجف و کربلای کشور عراق و مسیر ۷۹ کیلومتری میان این ۲ شهر برای خدمت رسانی به میلیون‌ها زائر سازماندهی کرده است. چیزی که در سیل تابستان سال گذشته تالش از وی دیده شده این است که همه مدیران دولتی را مکلف می‌کند تا پایان شرایط بحرانی گوش به فرمان باشند و همه داشته هایشان را بکار بگیرند. حالتی که دیگر مدیران محلی دولتی نمی‌توانند بنا به سلیقه و رویکرد پیشین رفتار کنند. البته با تمام سخت گیری به مدیران و مقام‌های دولتی رابطه خوبی با رسانه‌ها دارد وتاکنون با رسانه‌ها زورآزمایی نکرده است.

مرادی در گفت و گو با مرور ضمن بیان شرایط حضور مدیر بحران استانداری می‌گوید: مطابق ماده ۲۶ قانون مدیریتی بحران، وقتی مقام‌های دولتی دست اندرکار شهرستانی و سازمان‌های منابع طبیعی و محیط زیست نمی‌توانند بحران را مهار کنند با دستور استاندار کنترل امور را به دست می‌گیریم. همچنین مطابق ماده ۲ تمام سازمان‌ها موظف هستند تا پای کار باشند و وظیفه خود را طبق پروتکل ابلاغی انجام دهند. این موضوع طی نشست‌های یک ساله گذشته به آنها آموزش داده شده است.

 مدیرکل مدیریت بحران گیلان با بیان اهمیت تالاب انزلی می‌گوید: تالاب انزلی یک محدوده بین المللی میان شهرستان‌های انزلی، صومعه سرا، خمام، و رضوانشهر است که ۹ هزار هکتار نیزار دارد. پهنه آبی، زندگی جانوری و پوشش گیاهی این محدوده به قدری مهم است که در بحران گذشته همه امکانات منطقه ای و ملی را برای پاسداشت آن بکار گرفتیم.

روایت روز نخست

وی در توصیفی از شرایط نگران کننده آتش سوزی و ناتوانی نیروهای محلی بیان می‌کند: نخستین روز آتش سوزی و ساعت ۱۵ عصر ۸ شهریور یکی از معاونین محیط زیست تماس گرفت و اعلام می‌کرد که نیاز به اعزام بالگرد داریم. فرماندار و شهردار انزلی هم تاکید کردند که خودروها نمی‌توانند به محل آتش سوزی برود.

محدوده آتش سوزی در نزدیکی شهر نبود و در زمین‌های باتلاقی و نیزازها روی داده بود. وقتی به محل رسیدم ۵ دستگاه ماشین آتش نشانی شهرداری انزلی در باتلاق گیر کرده بودند و آتش نشانان تلاش می‌کردند تا در اولویت نخست ماشین‌ها را نجات دهند.

مرادی تاکید می‌کند: طی نخستین اقدام تلاش کردیم کشتی های اطفای حریق دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی را از درون تالاب وارد عملیات کنیم. ولی به دلیل خشکی آن قسمت نمی‌توانستند به محل آتش گرفته نزدیک شوند. همه امکانات منطقه آزاد انزلی نیز پای کار آوردیم. همچنین واحدهای آتش نشانی رشت نیز به نیروهای انزلی اضافه شدند.

به گفته این مقام مسوول، پس از اعلام ما به سازمان مدیریت بحران کشور و حوالی ساعت ۱۸ عصر و ۳ ساعت پس از آغاز کارمان یک فروند بالگرد میل ۸ وارد عملیات شد. خلبان با سبد پر از آب دریا برای آب پاشی اقدام می‌کرد اما بالگرد به خاطر عدم نصب سامانه پرواز در شب تنها تا ساعت ۲۰ شب می‌توانست در صحنه حاضر باشد.

پایان روز نخست جلسه مدیریت بحران در فرمانداری بندرانزلی برگزار می‌شد و معاون عمرانی استاندار نیز در آن حاضر بود. تصمیم بر این بود تا ۹ شهریور و روز دوم بار دیگر عملیات را آغاز کنیم. دلیل گستردگی آتش سوزی این بود که این منطقه‌ای جایی برای آتش بر نداشت.

روایت روز دوم ۹ شهریور

امیر مرادی در خصوص وقایع روز دوم برای مهار آتش تالاب اضافه می‌کند: مسیرهایی را به درون محدوده آتش گرفته باز کردیم تا خودروهای آتش نشانی بتوانند وارد نیزار شوند. طول شیلنگ‌ها نیز به ۴۰۰ متر رساندیم و محیط بانان نیز با کوله های آب همچنان مشغول اطفای حریق بودند. طی این روز آتش همچنان داخل نیزار بود و خشکی نیزار و باد گرم سبب گستردگی بیشتر آتش سوزی می‌شد. تنها بالگرد حاضر در عملیات نیز تا ظهر نتوانسته بود آتش سوزی را خاموش کند.

همین شرایط باعث شد تا با هماهنگی معاون عمرانی فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان و نظر موافق استاندار از سازمان مدیریت بحران کشور و اطفای حرق هوایی درخواست کنیم تا هواپیمای ایلیوشین ۷۶ را اعزام کند.

وی از تجربه ورود هواپیمان آتش نشان به گیلان می‌گوید: نخستین تجربه آتش نشانی هوایی در گیلان با پرواز بالگرد میل ۸ و هواپیمای ایلیوشین ۷۶ نیازمند هماهنگی گسترده‌ای بوده‌ است. پرواز پرهزینه این هواپیما نیاز به ۱۵ نفر نیروی انسانی ماهر دارد و این اولین بار در کشور است که شاهد پرواز برنامه ریزی شده هستیم.

عملیات آب پاشی نیازمند اعلام موقعیت جغرافیایی و هماهنگی با منابع محلی نیز هست تا میان عملیات وقفه زمانی کمتری ایجاد شود. فرودگاه رشت نیز برای پرواز دوباره و پمپاژ آب به مخزن هواپیما آماده می‌شد و۲ دستگاه خودروی حامل تانکر آب با گنجایش ۲۰ هزار لیتری شهرداری رشت را اعزام کردیم. این مقدماتی بود که در روز دوم فراهم کردیم تا هواپیما در روز سوم آتش سوزی و ۱۰ شهریور وارد عملیات شود. البته تا پایان روز دوم توانستیم آتش را به خوبی مهار کنیم.

روایت روز سوم روز ۱۰ شهریور

و اما روز سوم چه وقایعی اتفاق افتاد؟ این ماجرا از زبان مرادی اینگونه بیان می‌شود: پیش از وزش باد گرم نیروها را دوباره وارد عملیات کردیم و شعله آتشی دیده نمی‌شد. اما از منطقه سوخته دود آتش پنهان زیر نیزار منطقه را فرا گرفته بود. همین نقاط ممکن بود که دوباره شعله ور شوند. هماهنگی برای ارتباط مستقیم با هواپیما در لحظات پرواز بر فراز منطقه و پیش از نخستین آب پاشی فراهم شده بود که این مورد هم نیازمند پروتکل‌های ویژه‌ای است. طبق هماهنگی پیشین هواپیمای ایلیوشین ساعت ۱۳ نخستین عملیات را انجام داد.

 وی اضافه می‌کند: کمک خلبان اعلام کرد که آتشی دیده نمی‌شود ولی از وی خواستیم تا آب پاشی روی منطقه مشخص شده را طبق موقعیتی که اعلام کرده بودیم پیش ببرد. هواپیما مجموعا ۴ سورتی پرواز با فاصله زمانی ۴۵ دقیقه‌ای انجام داد که ۱۶۰ هزار لیتر آب روی آتش پاشیده شد. آب گیری نخستین پرواز در تهران و سه پرواز بعدی در فرودگاه رشت انجام شد و کاملا موفق به مهار آتش شدیم.

متاسفانه تنها لحظه‌هایی از گفتگوی با خلبان به وسیله رسانه‌های جمعی منتشر شد و شبکه های اجتماعی آن را بازنشر کردند. البته تاکنون به منتشرکنندگان هم معترض نشدم ولی می‌توانستند درباره چگونگی مهار آتش و هماهنگی پرواز نیز به بررسی بپردازند.

حوزه‌های آسیب پذیری استان گیلان را در زمینه های مختلف شناسایی کرده‌ایم که نیاز به یک هزار میلیارد تومان بودجه دارد. هیچ امکاناتی برای اطفای حریق تالاب نداریم و تجهیزات محیط زیست بسیار کم است. فهرستی از لوازم مورد نیاز را تهیه کرده‌ایم و همچنان منتظر بودجه هستیم.

آتش سوزی را رها نکردیم و صبح روز چهارم یعنی ۱۱ شهریور باز هم واحدهای آتش نشانی و محیط بانان قسمت‌های سوخته را هم آب پاشی کردند و منطقه پاییده می‌شد.

روایت استفاده از نیروهای مردمی

به گفته وی، طی مدت این بحران اعضای سمن‌ها و فعالان مردمی محیط زیست می‌خواستند تا برای اطفای حریق کمک کنند، اما این کار مانند جمع آوری سنبل آبی نیست و نیازمند نیروی ماهر است. وی می‌افزاید: تلاش می‌کردیم تا تلفات انسانی نداشته باشیم و همین سبب شد تا به نیروهای بدون آموزش دوستدار محیط زیست و اعضای سمن‌ها اجازه مشارکت در اطفای حریق ندهیم. تنها از نیروهای بسیجی که تجربه قبلی مهار آتش سوزی داشتند و هویت آنها مشخص شده و تجهیزات مختصری داشتند به صورت برنامه ریزی شده استفاده می‌کردیم. متاسفانه هیچ کدام از سمن‌ها تجهیزاتی برای مقابله با آتش سوزی نداشتند. البته شناسایی توانمندی سمن‌ها انجام شده و باید به آنها امکانات و آموزش بدهیم تا بتوانیم در موقعی که لازم است از توانایی شان استفاده کنیم.

روایت بی پولی برای پیشگیری

سازمان مدیریت بحران هیچ بودجه‌ای برای پیشگیری از بحران ندارد در حالی که براساس ماده ۱۶ قانون مدیریت بحران چنین اقدامی مقدم بر سایر فعالیت‌ها است. حوزه‌های آسیب پذیری استان گیلان را در زمینه های مختلف شناسایی کرده‌ایم که نیاز به یک هزار میلیارد تومان بودجه دارد. هیچ امکاناتی برای اطفای حریق تالاب نداریم و تجهیزات محیط زیست بسیار کم است. فهرستی از لوازم مورد نیاز را تهیه کرده ایم و همچنان منتظر بودجه هستیم.

 روایت سازمان متولی

اداره کل محیط زیست گیلان اعلام کرده است که تنها ۱۲ هکتار از تالاب انزلی درگیر آتش سوزی بوده و تنها ۶ و ۸ دهم هکتار نیزار سوخته است.

گفته های مرادی و دوستداران محیط زیست وقتی بیشتر دیده می‌شوند که به نقش سید مهدی فلاح میری دادستان گیلان می‌رسیم. طبق گفته دادستان به رسانه ها تعدادی شهروند و مدیر دولتی تحت پیگرد قانونی قرار گرفته اند.

هزینه‌های گزاف مهار بحران آتش سوزی تالاب انزلی نیز کم نیست و هنوز هیچ عدد و رقمی از سوی هیچ منبع دولتی و غیردولتی اعلام نشده است. بنا به تخمین چند کارشناس ممکن است که اطفای حریق هوایی وزارت دفاع حدود ۳ میلیارد تومان هزینه داشته باشد. اما، چیزی که قابل محاسبه نیست خسارت ناشی از حریق به تالاب انزلی است که تجربه اندوزی تلخی برای مدیران و تاریخ طبیعی ایران را رقم می‌زند.

 ۵ تن از عوامل ایجاد این آتش سوزی دستگیر شده اند که یک نفر بازداشت شده و ۴ نفر دیگر با قرار وثیقه آزاد شده اند. بنابه گفته دادستان گیلان این افراد برای گسترش زمین‌های متصرفی خود به صورت تعمدی نیزارها را به آتش می‌کشند.

البته فلاح میری دست به قلم شده و از تشکیل پرونده برای چند مقام دولتی و شهری متهم به اهمال در انجام وظیفه نیز خبر می‌دهد. آنچه از شنیده ها به دست آمده دو نفر از مدیران اداره کل محیط زیست گیلان و بندرانزلی، یکی از مدیران آب منطقه ای متولی آب بندان‌ها و یک مدیر شهری بندرانزلی متهم به اهمال در انجام وظیفه و ترک فعل شده اند. افراد متهم بیشتر به دلیل عدم انجام وظیفه در روز اول که باعث گستردگی بحران شده مواخذه می‌شوند. اما یک پرسش به ذهن میرسد. اگر آمارهای اعلام شده اداره کل محیط زیست گیلان درست است پس چرا مدیران خرد و کلان این سازمان در گیلان پای میز محاکمه می‌روند؟

هزینه های مهار بحران

هزینه های گزاف مهار این بحران نیز کم نیست و هنوز هیچ عدد و رقمی از سوی هیچ منبع دولتی و غیردولتی اعلام نمی‌شود. بنا به تخمین چند کارشناس ممکن است که اطفای حریق هوایی وزارت دفاع حدود ۳ میلیارد تومان هزینه داشته باشد. اما ، چیزی که قابل محاسبه نیست خسارت ناشی از حریق به تالاب انزلی است که تجربه اندوزی تلخی برای مدیران و تاریخ طبیعی ایران را رقم می‌زند. تالاب انزلی بخاطر آسیب‌های فراوان ۴ دهه گذشته از فهرست کنوانسیون رامسر خارج شده و یک تالاب رو به مرگ محسوب می‌شود. همین هم باعث شده تا در فهرست کنوانسیون مونترو قرار بگیرد و هر بحرانی به هزینه‌های احیای آن می‌افزاید.