فرزندآوری از جمله سرمایه‌گذاری همه دولتها برای نسل آینده است که نیازمند سیاستهای انگیزشی مؤثر برای خانوارهاست.
به اعتقاد کارشناسان بی‌توجهی به روند کاهش جمعیت و عدم استقبال از فرزندآوری، کشور را با چالش‌های عدم بقای نسل، بحران پیری و خاکستری شدن جمعیت، ورشکستگی و از هم پاشیدگی جمعیت، کاهش شدید باروری، تغییر سبک زندگی، تغییر ساختار سنی جمعیت و بسیاری موارد خطرناک دیگر مواجه ساخته است.
این درحالیست که بسیاری از متغیرهای اقتصادی مانند تورم، بیکاری، درآمد سرانه پایین، فقر، نابرابری درآمد، نااطمینانی شغلی، تورم انتظاری، تحصیلات والدین، نوسانات و شوک‌های خرد و کلان اقتصادی بر نرخ باروری در ایران تاثرگذار بوده است.
در این میان بر اساس آمارهای رسمی، گیلان پیرترین و سالمندترین استان کشور است که از لحاظ قدرت باروری و فرزند آوری در رده‌های پایین کشور قرار گرفته است. بطوریکه کمترین رشد جمعیتی کشور را به خود اختصاص داده است.
به گفته «اسماعیل نور صالحی» معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان
در حال حاضر جمعیت رده سنی صفر تا ۱۴ سال گیلان ۱۷درصد است که نسبت به جمعیت کل کشور این میزان ۲۴.۶ دهم درصد( بیست و چهار و ۶ دهم درصد ) است.
وی با بیان اینکه جمعیت ۶۵ سال گیلان نیز ۱۰درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند افزود: جمعیت سالمندی در گیلان ۱۵.۹(پانزده و نه دهم) درصد است که این نشاندهنده آمار بالای سالمندان در استان است .
نورصالحی،همچنین شاخص باروری گیلان در سال ۱۴۰۰ را ۱/۱درصد بیان کرد و گفت: در سال ۱۳۹۰ این عدد ۱.۴ (یک و چهار) درصد بود .ازاینرو باید تا سال ۱۴۰۵ قدرت باروری گیلان به ۲.۵ (دو و نیم) درصد رسد.
از سال گذشته همزمان با تصویب طرح جوانی جمعیت ایران، تأکید و تشویق دولت به فرزند آوری و افزایش جمعیت، سمت وسوهای تازه‌ای به خود گرفته و هر از چند گاهی از طرحهای تشویقی وحمایتی جدیدی از خانوارهای دارای چند فرزند رونمایی می‌شود. سیاست‌هایی که تاکنون چندان مورد استقبال اقشار مختلف جامعه قرار نگرفته و در جهت مخالف آن و خودداری از فرزند آوری گام برداشته‌اند. درعین حال امروز امروز «اسد الله عباسی» استاندار گیلان نیز در نخستین جلسه قرارگاه خانواده و جمعیت گیلان خواستار ارتقاء جایگاه استان درحوزه جمعیت شد و از دانشگاه ها، حوزه‌های علمیه و موسسه‌های علمی خواست با فرهنگ سازی در خصوص اهمیت جوان‌سازی جمعیت و فرزندآوری نقش‌آفرینی مؤثر ایفا کنند.
اما چرا بعضی از خانواده‌های گیلانی به فرزند آوری تمایل کمتری دارند؟ آیا بسترهای اجتماعی و اقتصادی در گیلان پذیرای افزایش جمعیت و فرزندآوری بیشتر مردم این استان خواهد بود؟
مسایل فرهنگی دخیل در فرزند آوری مردم گیلان
«رضا علیزاده»عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان وجامعه شناس دراین باره به مرور می‌گوید: سالهاست جمعیت گیلان به سمت سالمندی حرکت کرده و این استان در زمره سالمندترین استانهای کشور قرار گرفتهاست. علاوه بر این با آمار بالای طلاق در گیلان نیز مواجه هستیم که شک و تردیدی درآن نیست. اما اینکه در افزایش جمعیت کشور فقط یک سوی مشکل را ببینیم و با دستور خواستار افزایش جمعیت شویم به هیچ عنوان امکان پذیر نخواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: در گیلان علاوه بر مشکلات اقتصادی، مسایل فرهنگی در فرزندآوری دخیل است. چنانچه با حل مشکلات اقتصادی هم نباید انتظار افزایش جمعیت مانند سایر مناطق کشور را داشته باشیم. کمااینکه در دهه ۶۰ نیز با وجود افزایش جمعیت در کشور، گیلان کمترین زاد و ولد و افزایش جمعیت را در کشور داشت.
این استاد دانشگاه می‌افزاید: بسیاری از خانواده‌ها به دلایل اقتصادی حاضر با افزایش تعداد فرزندان خود نیستند این در حالیست که تعداد زیادی از زوجین جوان گیلانی نیز بعد از سالها ازدواج اصلا تمایلی به داشتن فرزند اول هم ندارند. تحصیلات و اشتغال در زنان گیلانی از جمله عوامل بازدارنده افزایش جمعیت در گیلان هستند و این افراد اصلا زیر بار موضوعات دستوری افزایش جمعیت نمی‌روند.
عدم رغبت به فرزند آوری و رشد کم جمعیت در گیلان در خلا شکل نگرفته بله حاصل یک بستر فرهنگی پویا و شکوفا بوده است.
رضا علیزاده افزایش جمعیت را نیازمند کار جدی در رفع مشکلات اقتصادی و اشتغال دانسته و می‌گوید: با شناسایی زنان و مردانی که در سنین باروری بوده اما مشکلات نازایی دارند و اینکه آنها را تحت پوشش بیمه‌های باروری قرار دهیم. همچنین شناسایی زوجینی که به دلیل مشکلات مسکن و اشتغال تمایلی به فرزند آوری ندارند و حل مشکل مسکن و اشتغال آنها و در نهایت اشتغالزایی برای جوانان مجرد در سنین ازدواج دیگر لازم نیست برای همه گروه‌های اجتماعی و اقتصادی در جامعه نسخه‌های دستوری فرزندآوری بپیچیم.
بستر فرهنگی پویا گیلان در برابر مباحث جمعیتی
«محمدرضا زمردی» محقق و تحلیلگر اجتماعی گیلان نیز با تأکید به رشد فرهنگی قابل توجه مردم گیلان و رشت نسبت به سایر مناطق کشور به مرور می‌گوید: از گذشته رشت همیشه دروازه روشنفکری در کشور بود و بسیاری از افکار و ایده‌های جدید از رشت وارد کشور شده است. کمتر استانی را پیدا می‌کنید که این تعداد دانشمند، فرهیخته، شاعر، نویسنده و هنرمند و روشنفکر به معنای عام در سطح ملی در کشور داشته باشد. لذا عدم رغبت به فرزند آوری و رشد کم جمعیت دراین استان در خلا شکل نگرفته بله حاصل یک بستر فرهنگی پویا و شکوفا بوده است.
زمردی می‌افزاید: وقتی مباحث برنامه ریزی اجتماعی از سوی دولت مطرح می‌شود تا زمانیکه واقع گرایانه و ناهمخوان با واقعیات جامعه باشد، توسط مردم با واکنش منفی مواجه می‌شود. شما نمی‌توانید انتظار داشته باشید که در بحث افزایش جمعیت و فرزند آوری، هر گوشه این کشور واکنشهای جامعه یکسان باشد. هیچگاه واکنش مردم قم با مردم گیلان یکسان نیست. بنابراین اگر از لحاظ اقتصادی هم شرایط گیلان با کشور یکسان شود اما افزایش جمعیت به آن شکل که مسوولین استان انتظار دارند در گیلان اتفاق نمی‌افتد. اینجا باید به میزان شعور و فرهنگ در طبقه متوسط شهری گیلان رجوع کنیم.
تحلیلگر اجتماعی استان با تأکید به اینکه طبقه متوسط شهری همیشه برای فرزند خود رویای تحصیلات، کلاسهای هنری و ورزشی و.. دارد می‌افزاید: پدر و مادر گیلانی زماینکه می‌بیند قادر نیست آن استاندارد را برای چند فرزند داشته باشد ناخوداگاه تمایلی برای فرزندآوری نخواهد داشت و اینجا مشاهده می‌کنیم که اصلا مسایل اقتصادی برای خانوارهای گیلانی مطرح و دغدغه نیست.
وی اضافه می‌کند: باید زیر ساختهای فرهنگی و اجتماعی در کنار مسایل اقتصادی نیز پذیرای افزایش جمعیت در استان باشد. در حال حاضر دلیل شکست سیاستهای جمعیتی کشور ناشی از اشتباه در اساس سیاستگذاریهای دولت است چراکه اساسا جامعه مکانیزیم پویای خود را در رشد جمعیت طی می‌کند .
این جامعه شناس تأکید کرد: در حالیکه هنوز مشکلات وموانع پیش روی ازدواج جوانان حل نشده نمی‌توانیم با دستور رشد جمعیتی داشته باشیم. با حل مشکلات اشتغال و ازدواج جوانان، خود به خود جمعیت نیز افزایش می‌یابد.